Racionalizmi

Më formalisht, racionalizmi përcaktohet si një metodologji ose një teori "në të cilën kriteri i së vërtetës nuk është sensual, por intelektual dhe deduktiv ".

Në një kundërthënie të vjetër, racionalizmi ishte kundër empirizmit, ku racionalistët besonin se realiteti ka një strukturë logjikisht thelbësore. Për shkak të kësaj, racionalistët argumentuan se ekzistojnë të vërteta të caktuara dhe se intelekti mund t'i kuptojë drejtpërdrejt këto të vërteta. Kjo do të thotë, se racionalistët pohonin se disa parime racionale ekzistojnë në logjikë, matematikë, etikë dhe metafizikë që janë aq thelbësore, saqë mohimi i tyre bën që njeriu të bie në kundërthënie. Racionalistët kishin një besim aq të lartë në arsye sa që prova empirike dhe provat fizike konsideroheshin si të panevojshme për të konstatuar të vërteta të caktuara - me fjalë të tjera, "ekzistojnë mënyra të rëndësishme në të cilat konceptet dhe njohuritë tona fitohen në mënyrë të pavarur nga përvoja shqisore".

Shkallë të ndryshme të theksit mbi këtë metodë apo teori çojnë në një varg pikëpamjesh racionaliste, nga pozicioni i moderuar "se arsyeja ka përparësi ndaj mënyrave të tjera të përvetësimit të dijes" deri në pozicionin më ekstrem se arsyeja është "rruga unike e dijes". Duke pasur parasysh një kuptim para-modern të arsyes, racionalizmi është identik me filozofinë, jetën sokratike të kërkimit, ose interpretimin e qartë zetetik ( skeptik ) të autoritetit (të hapur për shkakun themelor ose thelbësor të gjërave, pasi ato duken në sensin tonë të sigurisë) . Në dekadat e fundit, Leo Strauss u përpoq të ringjallte "Racionalizmin klasik politik" si një disiplinë që kupton detyrën e arsyetimit, jo si themelor, por si maieutic.

Në Republikën Holandeze të shekullit XVII, ngritja e racionalizmit të hershëm modern - si një shkollë shumë sistematike e filozofisë në vetvete për herë të parë në histori - ushtroi një ndikim të jashtëzakonshëm dhe të thellë në mendimin modern perëndimor në përgjithësi, me lindjen e dy sistemeve me ndikim racionalist filozofik të Rene Descartes (i cili e kaloi pjesën më të madhe të jetës së tij në Republikën Holandeze në periudhën 1628-1649 dhe megjithë lëvizjet e shpeshta, ai shkroi të gjithë veprën e tij kryesore gjatë 20 viteve të tij plus në Provincat e Bashkuara ) dhe Spinoza - që d.m.th. Kartesianizmi dhe Spinoizmi . Ishin aracionalistët e shekullit XVII si Descartes, Spinoza dhe Leibniz ata që i kanë dhënë " epokës së arsyes " emrin dhe vendin e saj në histori.

Në politikë, racionalizmi, që nga periudha e Iluminizmit, historikisht theksoi një "politikë të arsyes" e përqendruar në zgjedhjen racionale, utilitarizmin, sekularizmin dhe ireligionin   - antiteizmi i këtij aspekti u zbut më vonë me miratimin e metodave pluraliste të zbatueshme pavarësisht nga ideologjia fetare ose jofetare. Në këtë drejtim, filozofi John Cottingham vuri në dukje se si racionalizmi, një metodologji, u përhap në shoqëri me ateizëm.

Racionalizmi u kritikua nga William James sepse ishte jashtë kontaktit me realitetin. James gjithashtu kritikoi racionalizmin për përfaqësimin e universit si një sistem të mbyllur, i cili bie në kundërshtim me pikëpamjen e tij se universi është një sistem i hapur.

• Kartesianizmi
• Spinoizmi
• Filozofia e Baruch Spinozës
• Idealizmi gjerman
• Empiricizmi
• Humanizmi
• Idealizmi
• Pozitivizmi
• Objektiviteti (shkencë)
• Panracionalizmi
• Humanizmi sekular
• Tabula rasa

• Descartes, René (1637), Discourse on Method.
• Spinoza, Baruch (1677), Ethics.
• Leibniz, Gottfried (1714), Monadology.
• Kant, Immanuel (1781/1787), Critique of Pure Reason.
• Audi, Robert (ed., 1999), The Cambridge Dictionary of Philosophy, Cambridge University Press, Cambridge, UK, 1995. 2nd edition, 1999.
• Blackburn, Simon (1996), The Oxford Dictionary of Philosophy, Oxford University Press, Oxford, UK, 1994. Paperback edition with new Chronology, 1996.
• Bourke, Vernon J. (1962), "Rationalism," p. 263 in Runes (1962).
• Fischer, Louis (1997). The Life of Mahatma Gandhi. Harper Collins. fq. 306–07. ISBN 0-00-638887-6.
• Lacey, A.R. (1996), A Dictionary of Philosophy, 1st edition, Routledge and Kegan Paul, 1976. 2nd edition, 1986. 3rd edition, Routledge, London, UK, 1996.
• Runes, Dagobert D. (ed., 1962), Dictionary of Philosophy, Littlefield, Adams, and Company, Totowa, NJ.
• Baird, Forrest E.; Walter Kaufmann (2008). From Plato to Derrida. Upper Saddle River, New Jersey: Pearson Prentice Hall. ISBN 0-13-158591-6.