Psikologjia industriale dhe organizative është një disiplinë e aplikuar brenda psikologjisë, është shkenca e sjelljes njerëzore pasi i përket vendit të punës.
Në varësi të vendit ose rajonit të botës njihet edhe me emra tjerë si p.sh. psikologji profesionale, psikologji organizative dhe psikologji e punës dhe organizative. Psikologjia industriale, e punës dhe e organizimit është termi më i gjerë dhe më global për këtë fushë. Si një fushë e aplikuar, disiplina përfshin si kërkimin shkencor ashtu edhe praktikën profesionale.
Psikologët e kësa disipline aplikojnë teori dhe parime psikologjike për organizatat dhe individët brenda tyre. Psikologët industrial organizativ janë trajnuar në modelin shkencëtar-praktikues . Ata kontribuojnë në suksesin e një organizate duke përmirësuar rekrutimin, performancën e punës, motivimin dhe kënaqësinë në punë të punonjësve. Kjo përfshin ndërfaqen punë-jopunë, siç është kalimi në karrierë, pensioni dhe konflikti dhe ekuilibri punë-familje . Një psikolog industrial organizativ kryen kërkime mbi sjelljet dhe qëndrimet e punonjësve dhe se si ato mund të përmirësohen përmes praktikave të punësimit, programeve të trajnimit, reagimeve dhe sistemeve të menaxhimit.
Psikologjia industrial organizative është një nga 17 specialitetet profesionale të njohura nga Shoqata Psikologjike Amerikane (APA). Në Shtetet e Bashkuara, profesioni përfaqësohet nga Divizioni 14 i APA dhe njihet zyrtarisht si Shoqëria për Psikologjinë Industriale dhe Organizative (SIOP). Shoqëri të ngjashme psikologjike industrial organizative mund të gjenden në shumë vende.
Zhvillimi historik i psikologjisë industrial organizative mund të vërehet në SHBA, MB, Australi, Gjermani, Holandë, dhe vende të Evropës Lindore si Rumania. Rrënjët e psikologjisë industrial organizative vijnë pothuajse në fillimin e psikologjisë si shkencë, kur Wilhelm Wundt themeloi një nga laboratorët e parë psikologjikë në vitin 1879 në Leipzig, Gjermani. Në mesin – viteve 1880, Wundt trajnoi dy psikologë, Hugo Münsterberg dhe James McKeen Cattell, të cilët vazhduan të kenë një ndikim të madh në shfaqjen e psikologjisë industrial organizative. Lufta e Parë Botërore ishte një shtysë për zhvillimin e fushës në të njëjtën kohë në MB dhe SHBA.
Në vend që t'i shikonte dallimet e performancës si "gabime" njerëzore, Cattell ishte një nga të parët që njohu rëndësinë e dallimeve midis individëve si një mënyrë për të kuptuar më mirë sjelljen e punës. Walter Dill Scott, i cili ishte një bashkëkohës i Cattell-it dhe u zgjodh President i Shoqatës Psikologjike Amerikane (APA) në 1919, ishte padyshim psikologu më i shquar i psikologjisë industrial organizative të kohës së tij. Scott, së bashku me Walter Van Dyke Bingham, punuan në atë që atëherë ishte Instituti i Teknologjisë Carnegie, duke zhvilluar metoda për zgjedhjen dhe trajnimin e personelit të shitjeve.
Ana "organizative" e fushës ishte e fokusuar në sjelljen, ndjenjat dhe mirëqenien e punonjësve. Gjatë Luftës së Parë Botërore, me interesin e qeverisë së Mbretërisë së Bashkuar për produktivitetin e punëtorëve në fabrikat e municioneve, Charles Myers studioi lodhjen dhe mirëqenien e punëtorëve. Pas luftës, Elton Mayo zbuloi se periudhat e pushimit përmirësonin moralin dhe ulnin qarkullimin në një fabrikë tekstili në Filadelfia. Më vonë ai iu bashkua studimeve të vazhdueshme të Hawthorne, ku u interesua se si emocionet e punëtorëve dhe marrëdhëniet joformale ndikuan në produktivitetin. Rezultatet e këtyre studimeve çuan në lëvizjen e marrëdhënieve njerëzore .
Lufta e Dytë Botërore solli një interes të ri për testimin e aftësive. Ushtria amerikane duhej të vendoste me saktësi rekrutët në punë të reja teknologjikisht të avancuara. Kishte gjithashtu shqetësim për moralin dhe lodhjen e punëtorëve të industrisë së luftës. Në vitet 1960, Arthur Kornhauser ekzaminoi ndikimin në produktivitetin e punësimit të punëtorëve mendërisht të paqëndrueshëm. Kornhauser ekzaminoi gjithashtu lidhjen midis kushteve të punës industriale dhe shëndetit mendor të punonjësve, si dhe përhapjen në jetën personale të një punonjësi për të pasur një punë të pakënaqshme. Zickar vuri në dukje se shumica e bashkëkohësve të industrisë organizative të Kornhauser favorizonin menaxhimin dhe Kornhauser ishte kryesisht i vetëm në interesin e tij në mbrojtjen e punëtorëve. Vinchur dhe Koppes (2010) vunë re se interesi i psikologëve për stresin e punës është një zhvillim relativisht i fundit (f. 22).
Divizioni i psikologjisë industriale i ish Shoqatës Amerikane të Psikologjisë së Aplikuar u bë një ndarje brenda APA, duke u bërë Divizioni 14 i APA. Fillimisht u quajt Divizioni i Psikologjisë Industriale dhe Biznesit. Në vitin 1962, emri u ndryshua në Divizionin e Psikologjisë Industriale. Në vitin 1973, ajo u riemërua përsëri, këtë herë në Divizionin e Psikologjisë Industriale dhe Organizative. Në vitin 1982, njësia u bë më e pavarur nga APA dhe emri i saj u ndryshua përsëri, këtë herë në Shoqëria për Psikologjinë Industriale dhe Organizative .
Nga vitet 1980 deri në 2010, ndodhën ndryshime të tjera në psikologjinë e industrial organizative. Studiuesit adoptuan gjithnjë e më shumë një qasje shumënivelëshe, duke u përpjekur të kuptonin fenomenet e sjelljes si nga niveli i organizatës ashtu edhe nga niveli i punonjësit individual. Ka pasur gjithashtu një interes të shtuar për nevojat dhe pritshmëritë e punonjësve si individë. Për shembull, një theks mbi drejtësinë organizative dhe kontratën psikologjike zuri rrënjë, si dhe shqetësimet më tradicionale të përzgjedhjes dhe trajnimit. U miratuan risitë metodologjike (p.sh., meta-analizat, modelimi i ekuacioneve strukturore ). Me miratimin e Aktit Amerikan me Aftësi të Kufizuara në 1990 dhe legjislacionit paralel kudo në botë, psikologjia industrial organizative pa një theks të shtuar mbi "drejtësinë në vendimet e personelit". Hulumtimi i trajnimit mbështetej gjithnjë e më shumë në përparimet në psikologjinë arsimore dhe shkencën njohëse .
This article uses material from the Wikipedia Shqip article Psikologjia industriale dhe organizative, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Përmbajtja është në disponim nëpërmjet licencës CC BY-SA 4.0 nëse nuk shënohet ndryshe. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Shqip (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.