Porta E Lartë

Porta e Lartë, Porta Sublime apo Porta Osmane (gegërisht: Porta e Naltë; osmanisht: باب عالی Bāb-ı Ālī ose Babıali), ishte një sinekdokë për qeverinë qendrore të Perandorisë Osmane në Stamboll.

Emri e ka origjinën në praktikën e vjetër në të cilën sundimtari shpallte vendimet dhe gjykimet e tij zyrtare në portën e pallatit të tij. Kjo ishte praktikë në Perandorinë Bizantine dhe ajo u adoptua edhe nga sulltanët turq osmanë që nga Orhani I, dhe për këtë arsye pallati i sulltanit, ose porta që të çonte në të, u bë e njohur si "Porta e Lartë". Ky emër i referohej fillimisht një pallati në Bursa, Turqi. Pasi osmanët pushtuan Kostandinopojën, tani Stambolli, porta e njohur tani si Porta Perandorake (turqisht: Bâb-ı Hümâyûn), që të çonte në oborrin më të jashtëm të Pallatit Topkapı, fillimisht u bë e njohur si "Porta e Lartë", ose " Porta Sublime”.

Kur Sulltan Sulejmani i Madhërishëm nënshkroi një aleancë me Mbretin Françesku I të Francës në vitin 1536, diplomatët francezë kaluan nëpër portën monumentale të njohur në atë kohë si Bab-ı Ali (tani Bâb-ı Hümâyûn) për të arritur te Veziri i Kostandinopojës, selia e qeverisë të Sulltanit. Frëngjishtja duke qenë gjuha e diplomacisë, përkthimi në frëngjisht Sublime Porte u miratua shpejt në shumicën e gjuhëve të tjera evropiane, përfshirë anglishten, për t'iu referuar jo vetëm portës aktuale, por si një metonim për Perandorinë Osmane.

Në shekullin e 18-të, një ndërtesë e re e madhe zyre e stilit italian u ndërtua në perëndim të zonës së Pallatit Topkapi, në anën tjetër të Alemdar Caddesi (rruga Alemdar). Ky u bë vendndodhja e Vezirit të Madh dhe shumë ministrive. Më pas, kjo ndërtesë dhe porta monumentale që të çonte në oborret e saj, u bënë të njohura si Porta Sublime (Bab-ı Ali); në bisedë njihej edhe si Porta e Pashait (paşa kapusu). Ndërtesa u dëmtua rëndë nga zjarri në vitin 1911. Sot, ndërtesat strehojnë Zyrën e Guvernatorit të Stambollit.

“Porta e Lartë” përdorej në kuadrin e diplomacisë nga shtetet perëndimore, pasi diplomatët e tyre priheshin në portë (që do të thotë “porta”). Gjatë Epokës së Dytë Kushtetuese të Perandorisë pas vitit 1908 (shih Revolucionin Xhonturk), funksionet e Divan-ı Hümayun klasik u zëvendësuan nga Qeveria Perandorake e reformuar dhe "porte" iu referua Ministrisë së Jashtme. Gjatë kësaj periudhe, zyra e Vezirit të Madh i referohej ekuivalentit të kryeministrit dhe vezirët u bënë anëtarë të kabinetit të Vezirit të Madh si ministra të qeverisë.

• Ferdinand Schevill - Ballkani Historia dhe Qytetërimi, Tiranë, 2002.
• Georges Castelln – Histori e Ballkanit (shekulli XIV-XX) Prishtinë, 1991.
• Barbara Jelavich - Historia e Ballkanit shekulli XVIII-XIX, Tiranë, 1999.
• Petrika Thëngjilli - Historia e Perandorisë Osmane Tiranë, 1997.

• Perandoria Osmane