Geed Dhaga Yare: Waa geed kulul loona isticmaalo siyaabo kala duwan

Dhaga yare
Kala soocida cilmiga ah
Boqortooyo:	Plantae
(darajo la'aan):	Angiosperms
(darajo la'aan):	Eudicots
(darajo la'aan):	Rosids
Dirka:	Myrtales
Bahka:	Myrtaceae
Duulka:	Syzygium
Noocyada:	S. aromaticum
Magaca laba-geesoodka ah
Syzygium aromaticum (L.) Merrill & Perry
Eray la mid ah
Caryophyllus aromaticus L. Eugenia aromatica (L.) Baill. Eugenia caryophyllata Thunb. Eugenia caryophyllus (Spreng.) Bullock & S. G. Harrison

Dhaga yare (af-carabi قرنفل , af-ingriis: Syzygium aromaticum ) waa miraha geedk dhireedka dhaga yaraha, waxaa laga helay jasiiraha maluku ee indoniisiya waa hore, waxaano loo adeegsada carfinta cuntada iyo cabitaanada, soo saarida iyo ka ganacsiga dhaga yaraha ayaa lambar kow ugu jira wadamada Madagaskar, zanzibar, tansaaniya, Bangaaladeesh, Indonisiya bakistaan, hindiya, iyo siri laanka , dhaga yaraha ayaa sidoo kale daawo ahaan loo adeegsadaa, waxaana laga miiraa saliid u fiican caloosha iyo ilkaha. 

Dhaga yaruhu wa geed ma dhace ah caleentiisu mar walba cagaarantahay, qaab dhululubo u samaysan, caleemo waaweyn ubaxeeya ubax afar qayb leh, wuxuu dhalaa mro ku urursan rucubyo, curdunka ubaxaas ayaa marka hore leh midab dansan k dib cagaar buu noqdaa ugu dambaynna guduud waana marka la gurto, marahaas oo leh udug adag aadna u carfoon, jooga geedka dhagayaraha ayaa u dhexeeya 10 ilaa 12 mitir mararka qaar wuxuu gaaraa ilaa 20 mitir,

Mirihiisa markii la qallajiyo waxaa loo isticmaalaa carfinta cuntada iyo shaaha ama qaxwaha, markii loo geeyo in daawo ahaanna loo adeegsado daawaynta waxyaabo badan, sanadkii labo mar ayuu miro dhalaa , mirihiisa oo curdun ah ayaa la gooya dabadeedna qoraxda ayaa lagu qallajiyaa si ay u noqdaan dhaga yaraha aad taqaanaan,

wadamada ugu badan dunida uu ka baxo waa Zanzibar, hindiya jasiirada Maluku ee induniisiya, filibin iyo shiinaha waxay adeegsan jireen dhag yaraha 2000 sano ka hor, bariga dhexe ayaa aad loo keeni jiray ilaa hadana waa meelaha loogu isticmaalka badanyahay aduunka, hada aduunka oo dhan wuu ku faafay aadna waa loo isticmaalaa.

Dhagayaraha waa ubax qalalan oo ka baxo geedka loo yaqaanno “cloves” waana miro aad u leh Faa’idooyin cunno iyo caafimaadba, wadanka ugu badan dunida uu ka baxo waa Zanzibar, hindya iyo shiinaha waxay adeegsan jireen dhag yaraha 2000 sano ka hor.

halkii qaadoo wayn waxaa ku jira 6.6 g sida ay sheegtay wasaarada beeraha maraykanka sida soo socota

• tamarta kuleed 21
• dufan 1.32
• dufan nafaqaysan 0.35
• karbohaydraat 4.04
• caleen 2.3
• barootiin 0.39
• koolistarool 0

Faa’idada cunno dhagayaraha waxaa ku jiro protein (barootiin), iron (xadiid), calcium, potassium, Sodium, Vitamins: Sida A iyo C.

Dhagayaraha waa xanuun baabi’iya oo aad u fiican waxaana lo adeegsadaa daawaynta ilkaha iyado la adeegsanayo saliidisa waxaana ku jirta maadada la yiraahdo“eugenol oil” waxaana laga sameeyaa daawada lagu cadaysto iyo midda lagu luqluqado.

Sidoo kale waxay daawo u tahay romatiisamka iyo riixada iyadoo la marsado xubnaha ku xanuunayo, hadii la qiiqsado oo biyo kulul lagu daro waxaa lagu daaweeyaa, sanboorka iyo neefta, waxay kaloo faa’ido u leedahay in bakteeriyada ay disho waxaa lagu nadiifiyaa nabraha, dhaawacyada iyo (fungus) galo faraha lugaha dhexdooda.

Faa’idada kale waxaa ka mid ah in lagu daaweeyo dheefshiid xumada, shubanka iyo calool majiirka, Waxaana ku jirta dhagayaraha maado u eg aashitada caloosha laga helo oo ka qeb qaadato shiididda cunnada iyo la dagaalanka bakteriyada caloosha. 

Cilmi baarayaal ayaa waxa ay ogaaden intii ay ku howlanaayen baarista dhagayaraha in kansarka ku dhaca sanbabada iyo maqaarka uu dilo unugyada jirka sidaa awgeedne loo adeegsado dhagayaraha ka hortaga kansarka labadas nooc, sidoo kale baarista ayaa waxay sheegaysaa in ka hortag fiican u yahay kansarka ku dhaca caloosha, maadaama cunnoyinka sumaysan kansarka u keeni karo.

Sidoo kale dhagayaraha waxaa uu faa’ido uleyahay dejinta maskaxda, kordhinta xasuusta iyo furista codka oo xirma, wuxuu kale uroonyahay xibnaha oo dhan, sableyda, caloosha, kaliyaha, beerka, beer yaraha iyo xibnaha taranka waa markii lagu daro caanaha geela, sokorta hoos ayuu u dhigaa dhiigana guntun guntun ayuu ka ilaaliyaa.

Daraasad la sameeyay waxaa lagu sheegay in uu dilayo bahalada Caloosha gala sida goryanada iyo bagteriyada sido kale daraasada waxay sheegtay qofka markuu fuuqbaxayo hadii lasiiyo inuu joojiyo fuuqbaxa, waxaa kalo dajiyaa neerfayaasha habeenki hadii lacabo hurduu keenayaa adigo ka isticmaalyo koob biyo kuluul la dhig malgcad dhagayaro shiidan malintii seddex jeer cab.

[[Category:]]