Jävri

Jäävri čääci piso enâmustáá sajestis, ijge virded nuuvt ko juuvâin. Stuárráámus uási jaavrijn siskeldeh saivâčääsi. Sálttáás jäävrih kočoduvvojeh sälttijävrin. Táválávt jävri finnee čääsi juuvâin teikkâ käldein. Sierânâstábáhtussân láá jieŋâ vuálááš jäävrih, ovdâmerkkân Vostok.

Juuvâijuvâttemes javrij čääci vuálgá meddâl tuše lievlistem tááhust. Tondiet toh láá táválávt uáli sálttááh. Tagareh láá ovdâmerkkân Jáámmámmeerâ, Stuorrâ sälttijävri sehe maailm stuárráámus jävri Kaspiameerâ.

Jäävrih láá juohhum juávhoid ton mield, ete maht toh láá šoddâm. Kyehti vuáđutiijpâ láá källeeáldáh já sälbiáldáh.

• Källeeáldáh láá kováduvah vuáđukällest. Toh láá táválávt kieŋâleh já kuhesahasiih.
  • Tektonilâš jäävrih láá šoddâm ráptutektoniik ađai vuáđukällee sirdâšum tááhust.
  • Karstijäävrih láá kalkkâkiäđgán purrum jäävrih karstienâmijn.
  • Kohhumáldáh láá šoddâm ko jieŋâ kahhoo källee.
  • Vulkaanlâš jäävrih láá jäävrih časkâm tullâvääri kraatterist teikkâ maarist.
  • Kraatterjäävrih láá meteoriitkraatterân šoddâm jäävrih, tegu Lappajävri Suomâst.
• Sälbiáldáh láá šoddâm vyeligis sajan nuuvt, ete eennâmvuáđu teikkâ jieŋâdâh estih čääsi meddâlvirdedem. Toh láá táválávt cuáháseh já ton tááhust uánihisahasiih.
  • Jieŋâdâhjäävrih láá jieŋâduv suddâmčaasijn šoddâm jäävrih.
  • Jieŋâ lii tiäddám enâmân kováduvâid, moh láá tievvâm čääsist. Stuárráámus uási Suomâ jaavrijn láá tágáreh.
  • Tulvejäävrih láá šoddâm, ko eennâm lii puáđđum tulvekuávluid. Tagareh láá ovdâmerkkân laguuneh, haffih já juoluah.
  • Tahojävri lii jävri, mon olmooš lii ráhtám.

•  
  Aanaarjävri lii tektonilâš jävri.
•  
  Karstijävri Sloveniast.
•  
  Vulkaanlâš jävri
•  
  Porttipahta tahojävri Suáđigilist.

 

Jäävrih láá 1,8 % (ađai 2,7 miljovn km²) Eennâmpáálu vijđoduvâst. Ohtsis toh láá suullân love miljovn, main 254 láá paijeel 500 km². Maailm stuárráámus jävri lii Kaspiameerâ, mon vijđodâh lii 374 000 km². Kieŋâlumos lii Baikaljävri, mon kieŋŋâlvuotâ lii 1 642 m.

Maailm stuárráámuuh jäävrih

• Kaspiameerâ 371 000 km²
• Huronjävri-Michiganjävri 117 400 km²
• Pajejävri (Lake Superior) 82 103 km²
• Victoriajävri 69 485 km²
• Tanganjikajävri 32 893 km²
• Baikaljävri 31 500 km²
• Stuorrâ kuobžâjävri 31 328 km²
• Njassajävri (Lake Nyasa) 28 880 km²
• Stuorrâ uárjijävri 28 568 km²

 

Suomâst láá ohtsis suullân 188 000 jävrid, moi vijđodâh lii aainâs-uv 0,05 hehtaar. Tain 2 600 láá paijeel neljihâškilomeetter. Suomâ javrij vijđodâh lii ohtsis 32 600 km² já saijaavuotâ 325 km³. Suomâ stuárráámus jävri lii Saimaa, mon vijđodâh lii 4 380 km² já kieŋâlumos vuod Päijänne (95,3 m). Aanaarjävri lii stuárráámus jävri, mii lii tuše oovtâ kieldâst teikkâ eennâmkoddeest.

Suomâ stuárráámuuh jäävrih

• Saimaa 4 380 km²
• Päijänne 1 081 km²
• Aanaarjävri 1 040 km²
• Oulujävri 928 km²
• Pielinen 870 km²
• Pihlajavesi (Saimaa) 713 km²
• Orivesi (Saimaa) 601 km²
• Haukivesi 562 km²
• Keitele 494 km²
• Kallavesi 473 km²

Jaavrijn eelih maaŋgah ereslágáneh iäláneh, ovdâmerkkân kyeleh, čäcilodeh, tiäbuh já rapuelleeh. Suomâst táválumoseh kyeleh láá vuásku, šapšâ já suávvil. Maadâ-Suomâst meid siergi já kuha já válduášálávt Tave-Suomâst kuávžur já rávdu. Táválumoseh čäcilodeh láá kaijuuh já viettuuh.