سرائیکی ادبی مجلہ سویل سرائیکی بہاول پور

شمارہ نمبر 15 اپریل، مئی، جون 2017ء

ایڈیٹر: غیورؔ بخاری

جعفری ٹاون گلی نمبر 12 بہاول پور

Email:[email protected]

Email:[email protected]

Mob:0300-9681200

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

اداریہ

ساکوں یقین ءِ جو بعد ساڈٖے وی آندا پل معاف نہ کریسے

کڈٖاہیں دھرتی دے غاصباں کوں نویں نسل معاف نہ کریسے

اے بے سُہاگٖنْ غلام دھرتی دے گُنگے لوکو ، جے نہ بٖولیسو

تہاکوں دھرتی دی کوئی سسڑی تے کوئی پُنل معاف نہ کریسے

غلام لوکو ! جے ہُنْ غلامی دے طوق نسلاں دے گٖل پویسو

تاں آونْ آلا کوئی مؤرخ تہاکوں کل معاف نہ کریسے

جنھاں وی پیتے اساڈٖا پانْی جنھاں وی ہے کھادا حق اساڈٖا

اُنہاں کوں روہی ، دمان ، سودھا اے تسا تھل معاف نہ کریسے

جنھاں وی معصوم خواہشاں دے نشوم خوابیں دا قتل کیتے

اُنہاں کوں آندی نسل کڈٖاہیں ایہو قتل معاف نہ کریسے

میں سچ اَلیساں تاں ڈھیر سارے مُہاندرے تھی ناراض ویسن

جے سچ لُکیساں تاں میکوں میڈٖا ضمیر وَل معاف نہ کریسے

جے شاعری وچ غیورؔ دھرتی دے درد شامل توں نہ کریسیں

تیکوں تیڈٖی کوئی نظم ڈٖوہڑہ اتے غزل معاف نہ کریسے

(غیورؔ بخاری)

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

اجٖوکے دَور اچ اساکوں جُڑت اتے سانجھ دی ضرورت ھے۔ سرائیکی قومی تحریک نال اساکوں فداحُسین گاڈٖی جوڑئیے۔ دُنیا دیاں ساریاں زباناں سِکھو پر اپنْی ماء بٖولی توں اپنْے بٖالاں کوں محروم نہ کرو۔

عظیم سرائیکی دانشور سئیں اکرم گُرمانْی نال گاٖلھ مُہاڑ

تونسہ شریف، پیر پٹھانْ(حضرت شاہ سُلیمان تونسوی) دی نگری ہوونْ دے نال نال سرائیکی ادبی، سیاسی تے سماجی شخصیات نال بھریل ہک سوہنْا شہر ھے۔ ایں شہر اچ سرائیکی ادب نال تعلق رکھنْ والے پہاڑ قامت لوکاں جنم گھِدے۔ ایں وَسوں وچ آباد سرائیکی دھرتی جٖئے اپنْی زبان ، ادب تے ثقافت نال بے پناہ پیار کریندن۔ تونسہ شریف نال تعلق رکھنْ والے اِنھاں سچے قوم پرستاں وچ ہک عظیم دھرتی جٖئے ، سرائیکی دانشور سئیں اکرم گرمانْی کہیں تعارف دے محتاج نئیں۔ بھانویں جو روزی روٹی دے رُدھیمے گرمانْی سئیں کوں اوپرے دیساں وچ رُجھائی ودن ، وَل وی ایہ اپنْی دھرتی اتے قوم نال محبت دا گاٖنڈھا ہمیشہ جوڑی رکھدن۔ اکرم گرمانْی سئیں سرائیکی لوک سانجھ اتے پاکستان پیپلز پارٹی وچ ہک متحرک ورکر دی حیثیت نال کم کریندے رہ گٖن ۔ سرائیکی قوم اتے دھرتی دا درد اینویں لگٖدے جو اِنھاں کوں گُھٹی وچ ملئے۔ اساں اِنھاں نال سویل سرائیکی دے قارئین سانگے ہک مختصر گاٖلھ مُہاڑ کیتی جینداخلاصہ تہاڈٖی خدمت اچ حاضر ھے۔

سرائیکی ادبی ، ثقافتی تے سیاسی پندھ اچ شمولیت دے حوالے نال اساں اکرم گرمانْی سئیں توں کُجھ سوال پُچھیے جیندے جواب اچ اُنھاں اساکوں ڈٖسایا جو تونسہ شریف سرائیکی قومی شعور دی گاٖلھ کرنْ والے استاد فدا حُسین گاڈٖی جہیں عظیم رہنماواں دی دھرتی ھے۔ اساکوں یونیورسٹی دور کنوں اپنْی زبان ، قوم اتے ادب نال عشق ہا۔ ایں سانگے استاد فدا حُسین گاڈٖی نال اساڈٖا محبت اتے عقیدت والا رشتہ بنْ گٖیا۔ اساں اُنھاں توں سرائیکی ادبی تے سیاسی شعور حاصل کیتا۔ بخاری سئیں تہاکوں تاں پتہ ھے جو اساڈٖے تونسہ شریف دا ’’ہوٹل ‘‘ والا کلچر کیویں ھے۔ ایں وسوں اچ آباد ہوٹل اساڈٖے او تاڈٖے ہِن جیرھے اساں وساخ دے طور تے استعمال کریندے ہئیں۔ اِنھاں ہوٹلاں اُتے چاہ پیونْ ہک بہانہ ہوندے ۔ حیاتی توں ہارئیے ،پردیس دے مارئیے دھرتی جٖئے رُل پھِل تھک تُرٹ تے انت اِنھاں ہوٹلاں اُتے اپنْے تھکیڑے آ لہیندن۔ اساں وی یونیورسٹی دورتوں اِنھاں ہوٹلاں دے ماچیاں تے بٖہہ کراہیں اُستاد فدا حُسین گاڈٖی توں بٖہوں کُجھ سکھدے رہ گٖئے ہئیں۔ اساکوں ایں گاٖلھ تے فخر ھے جو اساں گاڈٖی سئیں کوں ملئے ہئیں اتے اُنھاں دی علمی ادبی بحث دا حصہ وی بنْدے رہ گٖئے ہئیں۔ غالباً ۸۰ ء دے ڈہاکے وچ سرائیکی لوک سانجھ نویں نویں بنْی ہئی۔ اوں وقت گاڈٖی سئیں جتھاں سرائیکی ادبی تے سیاسی عمل دی گاٖلھ کریندے ہن اُتھاں اُنھاں دیاں اندرونی ہمدردیاں پاکستان پیپلز پارٹی نال وی شامل ہوندیاں ہَن۔ اوں وقت اساں وی پاکستان پیپلز پارٹی دے متحرک ورکر ہاسے اساڈٖی فکر کوں سامنْے رکھ کراہیں اُنھاں اساکوں سرائیکی سُنجٖانْ تے شناخت دا مسئلہ سمجھایا۔ میں احٖ وی ایہو سمجھداں جو سرائیکی قومی تحریک نال اساکوں اُستاد فدا حُسین گاڈٖی جوڑئیے۔ میں استاد صاحب جیہاں مشنری بندہ حالی توڑیں نئیں ڈٖٹھاجیرھا فقیر گھروں قندوری چا سبزی کیتے نکلے ہا تے پتہ ایہ لگٖدا ہا او بہاول پور پہنچ گٖئے۔سرائیکی قومی کاز نال جیویں استاد فدا حُسین گاڈٖی کوں عشق ہا اینویں کہیں بٖئے دھرتی جٖئے اچ حالی توڑیں نظر نی آندا پیا۔ اساکوں گاڈٖی سئیں ہمیشہ پندھ اگٖونہاں کرنْ دا دَرس ڈٖتے۔ تونسہ شریف دے ہک شاعر زبیر چٹھہ دی ہک لائن استاد فدا گاڈٖی دی سوچ دی عکاس نظر آندی ھے’’ڈٖیوا ہر دَم بٖالی رکھو‘‘ ۔ ایہ استاد فدا حُسین گاڈٖی دا مشن ہا اتے ایہے وجوہات ہن جنھاں اساکوں سرائیکی قومی پندھ اچ شامل کیتا۔ ایندے علاوہ میں جڈٖاں یونیورسٹی اچ داخلہ گھِدا اوں ویلے میڈٖے کول ہک ٹیپ ریکارڈر ہوندا ہا ، اوندے اُتے میں خواجہ فریدؒ دیاں کافیاں پٹھانْے خان دی آواز اچ سُنْدا ہامی ۔ خواجہ فریدؒ دی کافی کوں حیاتی دے ساز تے سُر نال گاٖونْ والا پٹھانْے خاں اساڈٖے مَن اچ ایں وَسیا جو اساں ماء دھرتی دے عشق اچ گُم تھی گٖیوسے۔ جے میں توں سچ پُچھدو تاں استاد فدا گاڈٖی تے پٹھانْے خاں جہیں ایں دھرتی تے کئی فقیر ہن جنھاں سرائیکی شناخت تے سُنجٖانْ دا بُنیادی کم کیتے۔ اِنھاں فقیراں دی محنت ہئی جو احٖ سرائیکی مسئلہ اسمبلی وچ پُجٖ گٖئے اتے سرائیکی قومی شعور دی گاٖلھ ہر زبان تے موجود ھے۔ احٖوکی سرائیکی صورتحال دے بارے اکرم گرمانْی سئیں آکھیا اساکوں اپنْے ایں سفر وچ مایوس تاں نئیں تھیونْا چاہیدا لیکن میڈٖی سوچ دے مطابق اساں نویں نسل تئیں او قومی شعور نئیں پُجٖا سگٖیے جیندا او حق رکھدی ھے۔ اساں اجٖوکی نسل کوں حالی توڑیں اپنْے وسائل تے مسائل دے بارے وی نئیں ڈٖسا سگٖیے۔ اساڈٖے نال تھیونْ والی ولوانج دا ذمہ دار کون ھے ؟اساں روہ ، روہی ، تھل ، دامان دے واسی کنڈو رانْیاں وانگوں حیاتی کیوں گُزریندے پیوں؟ اساڈٖے حقوق کون غصب پیا کریندے؟ اساں کئی نسلاں توں غلام ابنِ غلام کیوں ہئیں ؟ ایہو جہیں کئی سوال ہِن جیرھے اساں اپنْی آونْ والی نسل نال سانجھے نئیں کیتے ۔ جیندی وجہ توں وسیبی مستقبل دی تصویر میکوں ڈٖراکلی نظر آندی پئی ھے۔ ایں سانگے میں ایں بارے ایہو کُجھ آکھساں جو اجٖوکی صورتحال خاصی تشویشناک ھے۔ اساکوں نویں نسل توڑیں او گاٖلہیں پُچاونْیاں چاہیدیاں ہِن جنھاں دی وجہ توں اساں صدیاں کولہوں غلامی کٹیندے پئے ہئیں ۔ بھکاویں سڈٖ تے قوماں تُرٹدیاں تاں ہِن جُڑدیاں کوئینی۔ اجٖوکے دور اچ اساکوں جُڑت اتے سانجھ دی ضرورت ھے روایتی مسائل کوں ٹھپ تے اجٖوکے سرائیکی مسئلے اُتے گاٖلھ مُہاڑ اتے عمل کیتا ونجٖے۔ سکھڑیں ہوکے اتے کارنر میٹنگ رکھنْ نال بس اوھے پُرانْے چند لوک تاں ہک بٖئے نال گاٖلہیں کریسن کھڑے پر اُنھاں لوکاں تئیں گاٖلھ نہ پُجٖسی جنھاں ایں پندھ کوں اگٖونہاں کرنْے۔ سرائیکی قومی پندھ دیاں خامیاں خوبیاں دے حوالے نال گاٖلھ ٹُری تاں اکرم گرمانْی سئیں فِکر مندی نال الانْے جو اساڈٖے ایں قومی پندھ دا بُنیادی مسئلہ وسائل ہِن۔ وسائل نہ ہوونْ پاروں اساں اپنْی گاٖلھ اوں طریقے نال نئیں کر سگٖدے پئے جیویں اساکوں کرنْی چاہیدی ھے۔ بٖیا ڈُٖکھ دی گاٖلھ ایہ ھے جو اساں لوک انجو انج اپنْے حقوق دی گاٖلھ کریندے کھڑے ہئیں۔ جیکر اساں ہک مُٹھ تھی ہک فورم تے اپنْی گاٖلھ کروں تاں اوندے وچ زیادہ وَزن ہوسی۔ اساڈٖی بُنیادی خامی ہک ڈٖوجھے دے درمیان فاصلہ ھے۔ ایندے علاوہ اساں اپنْے کاز کوں کاز دی بجائے وقت گزاری دا شغل بنْا گھِدے اساکوں اِنھاں تمام بُرائیاں دا خاتمہ کر تے قومی عمل اچ تکھاج پیدا کرنْ دی ضرورت ھے۔ اساں ہُنْ ول ہکواری استاد فدا گاڈٖی دے مشورے مطابق میلے ٹھیلے رکھ تے رُلی بُھلی قوم کوں ہک فورم تے کٹھا کروں اتے اپنْی گاٖلھ اگٖی تے ٹوروں۔ گھر اچ اُردو زبان کوں رواج ڈٖیونْ والے سرائیکی بھرانویں دی گاٖلھ تھئی تاں گرمانْی سئیں مُسکرا پئے اُنھاں آکھیا اُردو سوہنْی زبان ھے لیکن جتنی سوہنْی انسان دی مادری زبان ہوندی ھے اُتنی سوہنْی بٖئی کُئی زبان نئیں تھی سگٖدی۔ اُنھاں آکھیا میں مختلف ممالک وچ اپنْی حیاتی گزاری ھے اتے گزریندا وی پیاں میڈٖا تے میڈٖے بٖالیں دا مختلف زباناں نال واسطہ پوندے لیکن اساں جتھ وی ہوندے ہئیں اپنْے گھر وچ اپنْی ماء بٖولی سرائیکی بٖولیندے ہئیں۔ میڈٖا پُتر سندھیار (سندھو) جیلے سرائیکی بٖولیندے تاں اُردو زبان تے فخر محسوس کرنْ والے میڈٖے دوست حیران تھی پُچھدن جو سندھو سرائیکی بٖول سگٖدے تاں میکوں سندھو دے سرائیکی بٖولنْ تے فخر محسوس تھیندے۔ جیرھے لوک اپنْی دھرتی اُتے رہ کراہیں اپنْے بٖالاں توں اُنھاں دی حقیقی سُنجٖانْ ماء بٖولی کھیسندن میڈٖی نظر وچ او بٖہوں وڈٖے مجرم ہِن۔ تُساں جتھ ودے ہووو، جیرھے حال اچ ہووو، پر پوری دُنیا وچ ایہ سوال ضرور پُچھیے ویندن جو تُساں کون ہیوے؟کتھ رہندو؟ تہاڈٖی زبان کیا ھے؟۔ جڈٖاں اساڈٖے بٖال اپنْی ماء بٖولی الا نہ سگٖسن تاں ایندے بارے جٖانْنْ تاں دُور دی گاٖلھ ھے۔ میڈٖے خیال مطابق اگر اساں اپنْے بٖالاں توں اُنھاں دی حقیقی سُنجٖانْ (ماء بٖولی)کھس گھِدی تاں او اپنْے ریت روایتاں اتے تہذیب نال سونہہ رونہہ نہ بنْا سگٖسن۔میڈٖے خیال اچ تُساں بھانویں دُنیا دیاں ساریاں زباناں سِکھو پر اپنْے بٖالاں کوں اپنْی ماء بٖولی دے حق توں محروم نہ کرو۔ تونسہ شریف دے حوالے نال گاٖلھ ٹُری تاں گُرمانْی سئیں آکھیا تونسہ شریف ایجوکیشن دے حوالے نال بٖہوں زیادہ ترقی کیتی ھے۔ میکوں یاد ھے ۴۰،۴۰ انجینئر ہوٹل دے ماچے تے بٖہہ تے قومی گاٖلھ مُہاڑ کریندے میں ڈٖٹھن۔ غربت اتے پسماندگی دے باوجود اساڈٖی وسوں دے لوکاں محنت کرتے ترقی کیتی ھے۔ میکوں ایں گاٖلھ تے مانْ ھے جو میں اپنْی محنت نال گھر توں پیسے گھِدے بغیر انجینئرنگ یونیورسٹی توں انجینئر بنْ تے تونسہ شریف آیم ۔ میں توں علاوہ وی ایجھیاں ڈھیر ساریاں مثالاں مِلدین جنھاں لوکاں اپنْے سِر تے محنت کر تے ترقی کیتی ھے۔ اساڈٖے وسیب دے لوک تعلیم والے پاسے زیادہ غور کریندے ہن ، دھیریں پُتریں کوں پڑھیندے ہن جو اُنھاں کوں پڑھا تے نوکریاں کرویسوں ۔ روزی روٹی دے وسائل نہ ہوونْ پاروں اِتھوں دے لوکاں تعلیم کوں اپنْا گاٖہنْاں سمجھیے۔ ہُنْ تاں تونسہ شریف اچ نہر آ گٖئی ھے روزگار دے وسائل ودھین لیکن حالی توڑیں کسان اونویں دا اونویں وسائل توں محروم ڈٖسدا کھڑے۔ ایں توں علاوہ تعلیمی شعور ودھنْ دی ہک بٖئی اہم وجہ حضرت پیر پٹھانْ شاہ سُلیمان سرکار ؒ دی درسگاہ ہئی جتھاں تعلیمی حوالے نال ترقی کرنْ دا درس ڈٖتا ویندا ہا۔ میں سمجھداں تونسہ شریف دی ترقی دا سب توں وڈٖا حوالہ ایہا درسگاہ ھے۔ ایندے علاوہ تونسہ شریف کوں سرائیکی ادب دا لکھنو وی آکھیا ویندے کیوں جو ایں دھرتی تے سرائیکی ادب دے او مُہاندرے لوک پیدا تھِن جنھاں دا ذکر کیتے بغیر سرائیکی ادب دی تاریخ مکمل نی تھی سگٖدی۔میں سمجھداں سرائیکی ادب دے اِنھاں عظیم شاہسواریں سرائیکی قومی تحریک وچ وی مرکزی کردار ادا کیتے۔ سرائیکی ادب پڑھنْ دے حوالے نال گاٖلھ ٹُری تاں گرمانْی سئیں آکھیا ہُنْ پڑھنْ دا شوق تاں گھٹ تھی گٖئے البتہ سرائیکی فنکاریں اتے شاعریں کوں سُنْنْ دی چس ودھ گٖئی ھے۔ عزیز شاہد، جہانگیر مخلصؔ ، ریاض عصمت اتے اجٖوکے دَور دا ہر او شاعر جیرھا دھرتی تے زبان دی گاٖلھ کریندے میکوں چنگا لگٖدے۔ اتے سرائیکی فنکار جیندے سینے وچ دھرتی دا درد موجود ھے میکوں اوندی آواز پسند ھے۔ اخیر تے اکرم گرمانْی سئیں سویل سرائیکی دے قارئین کوں پیغام ڈٖیونْ دے حوالے نال آکھیا جو اپنْی دھرتی ،زبان ، ادب تے ثقافت دی ترقی ترویج سانگے کٹھا تھیونْ اجٖوکے ویلھے دی ضرورت ھے۔ اساڈٖے وسیب وچ جے توڑیں ہک ڈٖوجھے نال حسد دی بھاہ دا مچ مچیا رہسی اساڈٖی منزل مزید پروبھری تھیندی ویسے۔ ایں سانگے ذاتی رنجشاں ، نفرتاں مُکا کراہیں اساکوں ہک فورم تے ہک مٹھ تھی کراہیں اپنْے حقوق دی گاٖلھ کرنْی چاہیدی ھے۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سرائیکی زبان تے ادب دی 77سال خدمت کرنْ والا فقیر 10فروری 2017کوں سارے وسیب کوں مونجھا کر گٖیا

سرائیکی زبان دا مانْ سئیں احمد خان طارق جھوک لڈٖا گٖئے

(مرتب: ندیم نواز)

سرائیکی ادب دا مانْ سئیں احمد خان طارقؔ ۳۱ اگست ۱۹۲۴ء کوں شاہ صدر دین (ڈیرہ غازی خان) دے نیڑے کھوہ ماچھی والا وستی دلیل سئیں اللہ بخش کھوسہ دے گھر جٖمئے۔ ۱۹۴۰ء دے ڈٖہاکے وچ سئیں نور محمد سائل ہوریں دی شاگردی حاصل کیتونے۔ ساری حیاتی سرائیکی زبان وادب دی خدمت اچ گزاری۔ سرائیکی زبان دی محبوب صنف ڈوہڑہ سئیں احمد خان طارق دی خاص سُنجٖانْ ھے۔ سرائیکی ڈٖوہڑے کوں دھرتی دے رنگ اچ رنگ کراہیں پیش کرنْ اچ پہلا حوالہ طارقؔ سئیں نظر آندن۔ طارق سئیں دی حیاتی دا قلمی پورہیا اُنھاں دیاں ایہ کتاباں ہِن’’گھروں دَر تانْیں،،احمد خان طارق دے ڈٖوہڑے،،متاں مال وَلے،، میکوں سی لگٖدے،،بٖیٹ دی خوشبو،، ہتھ جوڑی جُٖل،، عمراں دا پورہیا ،، تے سسی پنوں‘‘۔ عجز و انکساری وچ حیاتی گزارنْ والا ایہ فقیر سئیں احمد خان طارق ۱۰ فروری ۲۰۱۷ء کوں سارے وسیب کوں مونجھا کر جھوکاں لڈٖا گٖئے۔ اُنھاں دیاں کتاباں وچ موجود چند وسیبی دانشور ریں اتے شاعریں دے مضامین اچوں کُجھ اقتباس تے شاعری ’’سویل سائیکی‘‘ دے قارئین دی خدمت اچ پیش ھے

عزیز شاہد:

طارقؔ سئیں نال اونویں وی اپنْی نیاز مندی دا قدیمی رشتہ اے۔ گاٖلہیں گاٖلہیں وچ میں طارقؔ سئیں کولہوں پُچھیا جو تہاڈٖی شاعری دے بارے عمومی رائے ایہ ھے جو طارقؔ سئیں صرف بٖیٹ دی شاعری کیتی اے۔ اوں دائرے توں بٖاہر نی آ سگٖیے۔ میں ایہ گاٖلھ کریندیں ہوئیں کہیں نہ کہیں حد تئیں اپنْی شعوری گرفت اچ ہم پر طارق سئیں ہک دم ایجھی مسحور کیفیت اچ آ گٖئین تے میں ہک حیرت نال اُنھاں دیں اکھیں تے دید کیتی تے وَل میں گُم تھی گٖیاں۔ اِتھاں گھنڈیاں ، ٹلیاں، چنڑکے، گھنگھرو، جھوکاں، بھانْے، پاہیں، مال، چھیڑو، کانے، کاہیں ، لئی لانْے، بٖیڑیاں، مُہانْے، پاراُروار دیاں ہیلاں، تانگھاں، وینْ، پتہ نی کیجھے کیجھے جہان وَسدے پئے ہن ۔ میں جڈٖاں وَل وَلیاں تے میڈٖی شعوری رَو کوں کُجھ کُجھ یاد آندے جو ایں عرصے وچ طارق سئیں اپنْے اندر دے وَسدے ہوئے بٖیٹ نال اپنْے ذاتی ، فکری ، روحانی تے وجدانی رشتیں دی رنگ برنگی پینگھ رسائی بٖیٹھے ہَن۔ موجودہ لمحے وچ وی میں او لمحہ یاد کرینداں تاں وَل وَل گُم تھی وینداں۔ اُنھاں دی بارگاہ وچ اپنْے عجز دا اظہار کریندیں ہوئیں رُل وینداں تے وَل میں سوچینداں جو بٖیٹ اپنْے اندر بے پناہ بے اَنت رنگ رکھدے۔ سندھڑے سرکار دی منْ تے وَسدیاں کئی ہزار تہذیباں ریت دے ٹیلیں وچ ٹھیڑ تھیاں پئین۔ کیا پتہ آونْ والا وقت کیا کیا دروہ کرے پر طارق سئیں دے اندر وَسدا ہویا بٖیٹ وادئ سندھ دی ہر تہذیب کوں مکانْ وی ڈٖیندا رہ ویسی تے اپنْی سُنجٖانْ وی ڈٖیندا رہ ویسی۔

اسلم خان گورمانْی:

سئیں احمدخان طارقؔ ساڈٖی دھرتی دا او شاعر ھے جئیں ایں دھرتی دی ہک ہک شئے کوں قریب کولہوں ڈٖٹھے ، محسوس کیتے تے ول اوندا اظہار کیتے۔ سئیں احمد خان طارق بلا مبالغہ ساڈٖی دھرتی دا موجودہ دَور دا ہک صوفی شاعر ھے۔ جئیں عشق مجازی دے رنگ روپ وچ عشق حقیقی دے درشن کرائن۔

مجاہد جتوئی:

طارقؔ سئیں دی شاعری تاں او ھے جیرھی سطریں تے اکھریں وچ لکھی نظردی اے۔ جیکوں ہر کوئی پڑھ سگٖدے پر طارق سئیں دی شاعری دی بٖئی قسم او وی ھے جیرھی سطریں تے اکھریں دے وچاک بغیر لکھی ہوئی نظردی اے۔ ایجھی شاعری کوں پڑھنْ سانگے قاری دا باذوق ہونونْ ضروری ھے۔

ڈاکٹر نجیب حیدر ملغانْی:

سئیں احمد خان طارق دی شاعری سچ تے حُسن دا او ادراک اے جیرھا جذبیں دے بے ساختہ اظہار تے دلیل دی جھنجھٹ توں باہر آتے قبول کر گھننْ نال ممکن تھیندے۔ سرائیکی وسیب دی جھولی وچ کھیڈٖنْ والے دریانویں تے نَیں ہک ایجھا سُکھ ایں دھرتی دے مزاج وچ شامل کر ڈٖتے جو استحصال دیاں صدیاں گُزرنْ دے باوجود ایندے واسی احٖ وی دھرتی دے مزاج وانگوں ہِن ۔ ایں مزاج دے اظہار دی ہک صورت سئیں احمد خان طارق دی شاعری اے۔ سئیں طارق دا تخلیقی تجربہ صوفی دے تجربے وانگوں سادہ اے تے اے سادگی طارق سئیں دی ذات دا حُسن وی ھے تے ذات دے اظہار دا حُسن وی۔

ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز:

طارقؔ سئیں دی شاعری وچ زبان تے بیان دے گُٖنْ اینویں ہِن جیویں موتی پروتے لاتھے ہوون۔ اُنھاں کتھائیں تھل دی بھوئیں کوں ترامے دا آکھیے تے کتھائیں ریت کوں رونونْی ریت دا ناں ڈٖتے۔ کتھائیں مقسوم کوں چھانْنْ دا ذکر کیتے تے کتھائیں ہنجھ حمیلاں جیہاں ترکیباں ڈٖتین۔ منیا کونجیں دے کُرلاٹ عام جہیں گاٖلھ اے پر کَو دی بُٖجھارت ، پیار دیاں مٹیاں، دھمدی رات دا متھڑا تاں بالکل نویاں سوچاں اِن۔ ایویں بنْ رول رُلیوسے تے بھنورے بنْیے بھوسوں وغیرہ وچ جیڑھا معنوی تے صوتی سُنْہپ اے او سئیں احمد خان طارق دا ای خاصا ھے۔

پروفیسر محمد خان ملغانْی:

طارقؔ سئیں دے ڈٖوہڑے دی مقبولیت دی اہم وجہ ڈٖوہڑے دی صنف اچ وسیب دے عام مسئلیں کوں موضوع بنْاونْ اے۔ سماجی ، سیاسی تے معاشی ناہمواری دا ذکر بٖہوں سوہنْے انداز اچ کریندن۔ ایں طرح شاعری وچ نعرہ بازی دا شمہ تک وی محسوس نئیں تھیندا۔ ڈٖوہڑے کوں نویں موضوع تے نویں ادبی حوالیں نال جوڑ تے طارق سئیں نے ڈٖوہڑے کوں جدید شاعری دی اہم صنف بنْا تے ایہ ثابت کیتے جو ڈٖوہڑہ ڈھاندی بھِک دا وَنْ نئیں بلکہ جدید سرائیکی شاعری دی اہم صنف اے۔

پروفیسر شبیر نازؔ :

طارق صاحب دی شاعری تے ہک پورا مقالہ (Thesis)لکھیا ونجٖ سگٖدے۔ مختصراً عرض کریساں جو میڈٖے نزدیک سیکولرازم ، کلاسیکیت ، شعریت، زبان دی مٹھاس، سادگی تے سچائی، سوز، علامت تے استعارے دا خوب صورت استعمال اتے آفاقیت طارقؔ صاحب دی شاعری دے نمایاں خدو خال ہِن۔

اقبال سوکڑی:

طارقؔ صاحب ایں طرح ہُنْ اپنْے ہمعصر شاعریں وچوں وکھرے اتے وڈٖے وڈٖے قد آور شاعریں کولوں قدآور نظر آندن۔ کیوں جو اُنھاں نے ڈٖوہڑے دی متروک تھیندی ہوئی صنف کوں نواں رنگ بخشیے جیویں کوئی شریف تے رحم دِل بندہ یتیم بٖال کوں گٖل نال لا تے خوش تھیندے۔

عطا بلوچ:

سئیں احمد خان طارقؔ ہک شخص دا ناں نی بلکہ ہک مکتبہ ء فکر دا ناں ھے۔ اُنہاں دی شاعری تے اُنہاں دی شخصیت دے متاثرین وچ صرف میں کلہا نی بلکہ سارا جگٖ جہان شامل اے۔ میں سمجھداں جو قوماں دی تاریخ وچ ایجھے شاعر روز روز نی بلکہ صدیاں بعد پیدا تھیندن ۔ جیکر طارقؔ سئیں دے حضور میڈٖا ایہ نذرانہ عقیدت قبول تھی پووے تاں میں سمجھساں ’’عمراں دا پورہیا‘‘ کم آ گٖئے۔

ڈاکٹر محمد عباس برمانْی:

تیڈٖا شاعر وی ھے عابد وی تیڈٖی سندھڑو ڈھول نماز پڑھے ہر لہر تے گھانْ وی حمد آکھے ہر چھولی چھول نماز پڑھے ہر جھوک دے گرد طواف کرے ہر سالھ دے کول نماز پڑھے ایہو پکھی واس فقیر تیڈٖا ودا آپ کوں رول نماز پڑھے ’’ہتھ تسبیح مسجد رقص کرے پا گٖل وچ دُول نماز پڑھے‘‘

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سئیں احمد خان طارقؔ دی شاعری:

نہ من دے متھڑے مانْ رکھیا نہ قسمت کال سُکھال پُچھیا

نہ وَسدے ویلھے جھات کیتی نہ سِر آئے پَل کُئی حال پُچھیا

بھئیوال ڈٖسا کیا حال ہیوی ، بھئیوال توں نئیں بھئیوال پُچھیا

میڈٖی خیر اے طارقؔ نہ پُچھدا نِسی جھوک پُچھی نِسی مال پُچھیا

دِل پیار کرنْ دا شوق ہاوی گاٖ پیار دے گُٖنْ ہُنْ وقت نبھا

رے سینکیاں روز پُنْیندیاں ہِن کھِل کھِل کے سُنْ ہُنْ وقت نبھا

ہُنْ کیوں روندیں ڈٖس کیا اَہدیں کیا بنْدے ہُنْ ،ہُنْ وقت نبھا

بُٖک دانْے طارق چھَٹ دَر تے وَل ہک ہک چُنْ ہُنْ وقت نبھا

میں پلڑو جھل تے پندی ہاں میڈٖے ڈٖیس دے ویس دیاں خیراں کر

کر خیراں ڈھول سپاہی دیاں میڈٖے سِکدے ڈٖیس دیاں خیراں کر

اوندے شر تکرار سلامت رکھ میڈٖے پیار اقلیس دیاں خیراں کر

اونکوں طارقؔ ھے پردیس پسند جیوے جند پردیس دیاں خیراں کر

جیویں پہلے ڈٖیکھ بے ہوش کیتی اونویں ڈٖیکھ وَلا احٖ ہوش اچ ہئیں

او رمز اونویں ، اونویں جھاتی پا ساڈٖے ہوش ونجٖا اجٖاں ہوش اچ ہئیں

ھے شوق وڈٖا بے ہوشیاں دا ساڈٖے شوق مِٹا اجٖاں ہوش اچ ہئیں

ول طارقؔ طور کوں ساڑ وَلا ساکوں سُرمے پا اجٖاں ہوش اچ ہئیں

رو رونونْ تیڈٖا حق بنْدے سِک شوق دے نال رُنی کر

مونہہ کجٖ کے رونونْ کیا رونونْ ہک ہک دو بھال رُنی کر ہنجھ ہار اندھارے چا ویسن کئی ڈٖیوا بٖال رُنی کر

؂پر طارقؔ لوک شریک ہوندن ذرا تھوڈ سنبھال رُنی کر

تیکوں ہک رنگ وچ تاں نئیں گٖولیا پھٹ پیرں لیدھ گواہ ہِن

اوڈٖوں شہر دیاں گٖلیاں شاہد ہِن ایڈٖوں تھل دے سیدھ گواہ ہِن

؂بنْ چھیڑو جگٖ دے مال چرائے ایہ مال بلیدھ گواہ ہِن

تیڈٖے طارقؔ جوگٖی جوگٖ نبھائے میڈٖے کن دے ویدھ گواہ ہِن

چڑیاں اُٹھو ، کئی دھاں کرو

چُپ نہ کرو ، چُپ نہ کرو

خالق جہاں دی خیر کر

ہتھ جوڑ کے چلکیاں کرو

تن بے کفن ڈٖیکھو کتھائیں

ونجٖ کے پراں دی چھاں کرو

رُٹھڑے مناونْ دا دَوا

ساونْ دے سنگ سنگتاں کرو

ہتھ وچ جے کُئی ہتھیار نئیں

چیں چیں کرو چاں چاں کرو

جیکر خُشیاں محبوب ہِن

مونجھیں دیاں وی قدراں کرو

طارقؔ سویرے شام آ

ویڑھے میڈٖے چُگٖیاں کرو

تیکوں آکھیا ہامی ایہ شر مار ڈٖیسن

ایں سنگدل نگر دے چکر مار ڈٖیسن

ایہ مونجھاں ،دلیلاں ایویں نال تیڈٖے

تیڈٖے جیندیں تیڈٖی قبر مار ڈٖیسن

ایہو رونونْاں مونہہ ڈٖسا کیکوں بھاسی؟

جیڑھے دَر تیں ویسیں او دَر مارڈٖیسن

توڑے ڈھول تیڈٖا تیڈٖے کول ہوسی

وَلا وی وچھوڑے دے ڈٖر مار ڈٖیسن

توں گھر لُک کے بٖہسیں تاں مونجھاں مریسن

جے سفریں دو ویسیں سفر مار ڈٖیسن

نہ مزدور آکھیں نہ مجنوں سڈٖاویں

ایہ لیلیٰ دا شہر اے پتھر مارڈٖیسن

او طارقؔ مسافر وطن ونجٖ وسیسی

اتھاں گھر کھنڈر تھی کھنڈر مار ڈٖیسن

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

’’فریدؒ مَت ‘‘ ہی سرائیکی وسیب دا اصل سرمایہ ھے۔ڈاکٹر شہزاد قیصر کلامِ فریدؒ دا اصل موضوع ہی وحدۃ الوجود ھے۔مجاہد جتوئی ’’خواجہ فریدؒ تے وحدۃ الوجود ‘‘ دے موضوع تے تریجھا فکرِ فریدؒ سمینار 18مارچ2017ء کوں کنگنْ والا وچ منعقد تھیا۔

(رپورٹ:ناصر اعوانْ)

فکرِ فریدؒ فورم بہاول پور دے زیرِ اہتمام کنگنْ والا دے مقام تے تریجھا سالانہ ’’فکرِ فریدؒ سمینار ‘‘ منعقد تھیا ۔جیندی نظامت دے فرائض پروفیسر عصمت اللہ شاہ ادا کیتے۔ اُنھاں فکرِ فریدؒ فورم دا تعارف کرویندیں ہوئیں آکھیا جو صوفیاء دی فکر عام کرتے ہی معاشرے وچوں عدم برداشت، فرقہ واریت اتے انتہا پسندی جیہاں بُرائیاں دا خاتمہ کیتا ونجٖ سگٖدے۔ صمد یار عباسی اپنْے معزز مہماناں کوں خوش آمدید آکھیا ۔ سمینار دے آغاز وچ پیر آف بھر چونڈی شریف فکرِ فریدؒ فورم دے بانی صاحبزادہ شہر یار عباسی اتے نامور شاعر احمد خان طارق دے ایصالِ ثواب کیتے دُعا کرائی۔ گاٖلھ مُہاڑ اچ محمود مہے آکھیا جو فریدؒ دا دھرتی اتے روہلیں نال عشق ہی وحدۃ الوجود آلے پاسے پہلا قدم ہا۔ ڈاکٹر مقبول گیلانی آکھیا جو کلامِ فریدؒ اچ جا بجا وحدۃ الوجود دی اہمیت تے زور ڈٖتا گٖئے۔ ظفر لاشاری آکھیا جو خواجہ فرید ؒ نے جیرھی خوبصورتی نال فلسفہ وحدۃ الوجود کوں بیان کیتے ایہ اُنہاں دا ہی خاصہ ھے۔ مجاہد جتوئی آکھیا جو خواجہ فریدؒ داپورے دا پورا کلام وحدۃ الوجود دے موضوع تے مبنی ھے پر ایں فلسفے کوں سمجھنْ اتے عوام کوں سمجھاونْ خاصا مشکل کم ھے۔ شمیم عارف قریشی ایں موقعے تے آکھیا فریدؒ دھرتی دے معروف کرداریں کوں علامت بنْا کراہیں رب اتے بندے دے درمیان فاصلہ ختم کیتے۔ خواجہ فریدؒ فاؤنڈیشن دے ڈائریکٹر خواجہ کلیم الدین کوریجہ ایں موقعے تے فکرِ فریدؒ فورم دی ایں کاوش کوں سرہیندیں ہوئیں آکھیا جو فکرِ فریدؒ دی روشنی عام کرنْ نال معاشرے دی بقا ممکن ھے۔ اُنھاں خانوادہِ فریدؒ دی طرفوں اپنْے مکمل تعاون دا یقین ڈٖیوایا۔ ڈاکٹر شہزاد قیصر آکھیا جو فکرِ فریدؒ دا اصل سرمایا فریدؒ مت ھے جیکوں عام کرنْ دی ضرورت ھے۔ اُنھاں آکھیا خواجہ فرید رب اتے بندے دے درمیان فرق مِٹا ڈٖتے اتے برملا طور تے رب کوں مخلوق اچ گٖولنْ تے زور ڈٖتا ھے۔ سجادہ نشین دربارِ فریدؒ کوٹ مٹھنْ شریف خواجہ معین الدین محبوب کوریجہ مسجد نبوی مدینہ منورہ توں براہِ راست ٹیلی فونک خطاب وچ آکھیا جو خواجہ غلام فریدؒ دی ساری حیاتی خلقِ خدا دی خدمت سانگے وقف ہئی۔ اُنھاں مخلوق دی خدمت کوں ہی خدا دی محبت دا ذریعہ قرار ڈٖتے۔ اُنھاں آکھیا سرائیکی وسیب دی اصل شناخت خواجہ فریدؒ ہِن اِنھاں دی تعلیمات کوں عام کرتے ہی ہک مثالی معاشرے دی تشکیل ممکن ھے۔ اخیر تے اُنھاں پاکستان دی بقاء، سلامتی اتے اَمن سانگے دعا کیتی۔اِنھاں دے علاوہ سرائیکی وسیب دے بٖئے وی ڈھیر سارے مقررین ’’خواجہ فریدؒ تے وحدۃ الوجود‘‘ اُتے گاٖلھ مُہاڑ کیتی۔ سمینار دے پہلے سیشن دے اختتام تے صاحبزادہ شیر میاں عباسی معزز مہماناں دا شکریہ ادا کیتا اتے ایں عزم دا اظہار کیتا جو اساں فکر فریدؒ دی ترویج سانگے ڈٖینھ رات کم کریسوں۔ ڈٖوجھے سیشن اچ موہن بھگت، فاروق محرم اتے مائی اللہ وسائی دی پوتری شازیہ ناز خواجہ فریدؒ دا کلام اپنْی پُرسوز آواز وچ سُنْایا۔ سمینار اچ ابراہیم بیگ، عبدالباسط بھٹی، مادھو لال، زاہد افغان، علی بخاری، سید تحسین گردیزی، پیر حسنین شاہ، پیر مشتاق شاہ، سامر یار عباسی، آغا ظاہر شاہ، آغا زاہد، سلیم رضا ہاشمی، دیوان اعجاز بخاری، دیوان آصف، حکیم محمد آصف، اسد شاہ، اشرف خان، ہمایوں شاہ، منصور احمد عباسی، مبشر یار عباسی، بہاول یار عباسی، ڈاکٹر ممتاز بلوچ، اکرم گھلو، نادر لاشاری، اسلم لاشاری، امتیاز احمد جہانگیر، سیف اللہ نیازی، نیاز خان، میاں اختر فریدی، حبیب الرحمن فریدی، مقبول خان گشکوری، جام نادرمحراب، محمد اجمل فریدی، عاشق فریدی، رضوان ریحان، محسن شہزاد، ملک اللہ نوازوینس، شہزاد خان وسیر، شاہد نجم ، شیخ بشیر احمد ، مک عبدالقادر، عامل عباسی خواجہ نصیر ، مہر حسنین سلیم سمیت سینکڑاں افراد نے شرکت کیتی۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

پُرسوزؔ بخاری مولا حُسین دا محب

(دلبر حُسین مولائی۔۔۔۔نوتک مہمید)

عاشقِ اہلِ بیت ، مناظرِ حُسینتؑ سئیں پُرسوزؔ بخاری شاعری نال کھیڈٖدا رہ گٖئے تے فکر وتدبر دے موتی ونڈٖیندا رہ گٖئے۔ اِنہیں دا حسینی انقلابی جذبہ پڑھنْ دے ڈٖا دا ھے۔ جیندے نال پڑھاکو اپنْے مُردہ ضمیر کوں سُجٖاکا کر سگٖدے ، نال مودت، حُب ، حلم تے عشق دیاں گاٖلہیں سِکھ سگٖدے۔ پُرسوزؔ مولا حُسینؑ دے غم وچ نِت پُرسوز رہندے۔ اہلِ بیت دیاں خوشیاں ہوون تاں ایہ جھمراں پیندے تے جشن منیندے۔ ساری دُنیا دے لوک جنہاں دے ضمیر زندہ ہِن ، غیرت سُجٖاکی ھے، سچ سُنْ کے برداشت کر سگٖدن ۔ حقیقت دے گٖول وَند ہِن۔ او سارے دے سارے مولا حُسینؑ کوں اپنْا ہیرو منیندن۔ مولا حُسینؑ ہر غیرت مند تے ہر ضمیر آلے دا محسن ھے۔ جئیں کائنات کوں انسانیت سکھائی اے۔

حُسین محسن ہے ہر کہیں دا حُسین سانجھا ھے پیر سب دا

حُسین ؑ مشکل کشاء دا پُتر اے اتے لڈٖکا ھے شاہ عرب دا

حُسینؑ زہراؑ دے دِل دا چین اے وقار سارے حسب نسب دا

حُسینؑ ہمت دا ہک پہاڑ اے حُسین ہمدرد دین رب دا

حُسینؑ او ھے جو جیندے دَر توں ایہ حوصلے آ تے خیر پندن

صبر وی ہیں دَر توں رو تے پندن خدائی دے صابر سبق آ گھِندن

نبیؐ سوہنْے دیاں کئی حدیثاں موجود ہِن جیڑھیاں اہلِ بیت واسطے بیان کیتیاں گٖن۔ لوکیں کوں ڈٖسیا گٖئے ، ایہ میڈٖا گھرانہ ھے، ایہ میڈٖے ہِن ، میں انہیں دا ہاں اِنہیں دا خون میڈٖا ھے، میڈٖا خون اِنھاں دا ھے، ایہ سارے جنت دے سردار ہِن۔ مولا حسنؑ مولاحُسینؑ جنت دے جوانیں دے سردار ہِن ۔ مولا علی ؑ اِنہیں دا وی سردار ھے۔ سینْ زہراؑ جنت دے تریمتیں دی سردار ہِن ، پوری کائنات دا سردار سوہنْا نبیؐ آپ ھے۔ پنجتن پاک دیاں مرضیاں اللہ دیاں مرضیاں ہِن۔ ایہ اللہ دیاں اطاعت گزار ہستیاں ہِن، اللہ سوہنْا اِنہیں د ی ہر گاٖلھ منیندے۔ نبی ؐ تے نبی ؐ دی آل دیاں دُعائیں کڈٖاہیں خالی نی ویندیاں۔ اِنہیں دے سچے مُرید تے مننْ والے ڈٖوہیں جہانیں اچ کامیاب ہِن۔ ایہ ساریاں گاٖلہیں سیداحمد حسن پُرسوزؔ بخاری دے کلام اچ موجود ہِن۔ انہیں دے قاری تے انہیں دے مشاعریں اچ موجود سامع گواہ ہِن جو اوں بندے نے نِت اپنْی زبان کوں محمدؐ وآل محمدؐ دے ذکر نال معطر کیتی رکھئے تے آلِ محمد ؐ دے مخالف کوں نِت للکاری رکھئے۔

ایہ پاک پنجتن خدا دے خاص اِن خدا دی ساری رضا دے مالک

خدا اِنھاں دی منیندے ساری ایہ ہِن خدا دی عطا دے مالک

خدا ھے ڈٖیندا تے ایہ ونڈٖیندن ایہے تاں ہِن اوں سخا دے مالک

خدا اِنھاں دا تے ایہ خدا دے ازل توں شرم و حیاء دے مالک

رضا اِنھاں دی رضا خدا دی اِنھاں دا غصہ غضب خدا دا

اِنھاں دا جیرھا ھے باغی بنْدا او ہو ھے دوزخ سڑنْ دے ڈٖا دا

سانحہ کربلا دے بعد ساری دُنیا وچ کربلا دے روحانی انقلاب نے ہل چل مچا ڈٖتی ہئی ۔ اصول پسند طبقے نے ایں فکر کوں اپنْے دِلیں تے دماغیں وچ جاہ ڈٖتی۔ اِنہیں دے قلم ، کربلائی پیغام لکھدے ریہے۔ اِنھاں دے دماغ کربلائی سوچاں عام کریندے ریہے۔ پوری کائنات وچ کربلائی فلسفہ ہک معتبر فلسفہ گٖنڑیجنْ پئے گٖیا۔ کربلائی مفکر تے شاعر پوری دُنیا وچ عزتاں پاونْ پئے گٖئے........ جیرھلے ایجھا ماحول سامنْے آیا تاں ظالم ، شیطانی تے یزیدی ذہنیت وی آلساں بھننْ پئے گٖئی۔ اِنہیں دے منحوس قلم وی کاغذ کالے کرنْ پئے گٖئے تے یزیدی ذہنیت دے آلودہ دماغ جھوٹے تے کوڑے لوکیں کوں ’’رشید ابنِ رشید‘‘ آکھنْ پئے گٖئے۔ ساری دُنیا دے باخبر لوکیں اِنہیں دی پُرزور مذمت کیتی ۔ اِنہیں وچوں ہک حلالی تے انقلابی سید پُرسوز بخاری وی ہا پیا جیندا قلم جوش وچ آیا۔ سید احمد حسن پُرسوزؔ بخاری مولا حُسین ؑ دا وکیل بنْ تے یزیدی فاسد سوچ کوں چیلنج کیتا تے ’’حق حُسینؑ سچ حُسینؑ ‘‘ دی گواہی ڈٖتی۔ اِنہیں دی کتاب ’’حُسینؑ میڈٖا یزید تیڈٖا‘‘ کربلا دے انقلابی ادب وچ ہک جگٖ مشہور کتاب ھے تے مناظرانہ ادب دا بے بہاخزانہ ھے۔ لوک سُنْ تے سمجھ گھنن تے باخبر تھی ونجٖن ، حُسینؑ ہک عالمی سچ ھے تے یزید نمرودی تے فرعونی سوچ دا عکاس ھے۔

خدا دی ونڈٖ اے اوں پیر بخشیے حُسین میکوں یزید تیکوں

ھے شُکر اوندا اوں سوچ بخشی ھے پاک میکوں پلید تیکوں

اوں میکوں ابنِ علیؑ ھے بخشیا رشید ابنِ رشید تیکوں

اوں ذات مطلق نکھیڑ ڈٖتن شہید میکوں شدید تیکوں

آ آپاں بٖہہ تے نکھیڑا کروں جو کون لسی تے کون گھیو اے

میں اَہداں میڈٖا حُسین اے ابّا توں آکھ میڈٖا یزید پیو اے

خدا توں منگوں دُعا ایہ رَل تے خدا پُجٖاوے آمین آکھوں

نصیب تیڈٖا تے میڈٖا مالک جُدا بنْاوے آمین آکھوں

حُسینؑ کوثر دے جام شالا میکوں پلاوے آمین آکھوں

یزید تیڈٖا حشر دی تریہہ وچ مدد کوں آوے آمین آکھوں

ایہ ہووے ہر جاہ سمل تے حیلا حُسینؑ میڈٖا یزید تیڈٖا

اِتھائیں تے روزِ حشر وَسیلہ حُسین میڈٖا یزید تیڈٖا

جئیں حسنینؑ دا دِل ڈُٖکھائے اوں کونین دے والی مدنی مصطفیؐ دا دِل ڈُٖکھائے۔ اوں مولا علی ؑ خیبر شکن باب العلم دا دِل ڈُٖکھائے ۔ اوں سینْ زہراؑ دا دِل ڈُٖکھائے۔ جنہیں اِنہیں پاک ہستیں کوں پریشان کیتے اُنہیں اللہ پروردگار کوں ناراض کیتے ۔ اللہ دی ناراضگی دُنیا وچ وی بھاہ ھے تے آخرت وچ وی دوزخ دا بٖل تے تِڑکا...... حُسینیت دا دشمن سوائے ذلت تے بربادی دے کُجھ حاصل نئیں کر سگٖدا۔ خود کُش بمبار نے اوندا باطل رہبر حُسینؑ والے نوکرنئیں مُکا سگٖدا۔ حُسنیتؑ مٹنْ نئیں آئی ایہ قیامت تئیں مولا مہدیؑ دے انقلاب تئیں پھلدی پُھلدی راہسی کیونکہ مولا حُسینؑ او ہستی ھے جیندے اُتے نماز کوں ناز ھے۔ حج کوں ناز ھے۔ شہادت کوں ناز ھے تے انقلاب کوں ناز ھے۔ حُسینؑ دا مشن تحفظِ اسلام واسطے ہا ، حُسین دی قربانی انبیاء دی محنت دی حفاظت واسطے ہئی ۔ اللہ دے نظام کوں بچاونْ واسطے جیرھی قربانی اللہ سئیں نے حضرت ابراہیمؑ کنیں منگی ہئی او حضرت اسماعیلؑ کنیں بدل کراہیں ذبیحِ عظیم وچ بدلی ہئی تاں مولا حُسینؑ تئیں پُجٖی ہئی۔ بتول ؑ سینْ دے کھیر پیواک مولا نے سب کوں سُرخروکر ڈٖتا۔ مولا حُسینؑ دی قربانی انبیاء تے فرشتیں واسطے ہک رِیس تے منفرد نظارہ ہا۔

جیندے ناز نماز تے غالب ہن پیتا پک بتولؑ دا کھیر او شبیرؑ ءِ

جیندا دایا درزی جبریل ءِ او کُل کائنات دا پِیر ءِ او شبیر ءِ

اَنْ ڈٖٹھی جنس دا سوداگر گھِدی بَر بیابان جگیر ءِ او شبیر ءِ

جئیں موت کوں مُل گھِن مار چھوڑئیے پُرسوزؔ رُوائی تقدیر ءِ او شبیر ءِ

پُرسوزؔ بخاری او خوش قسمت شاعر ھے جیرھا اپنْے اَبدی جہان اِچ وی حُسینتؑ دا پرچارک مشہور ہوسی۔ میں ایہ سمجھداں جڈٖاں فرشتے اوں دو آئے ہوسن سوال جواب دی بجائے ’’حُسینی شاعر‘‘ ہوونْ تے مبارکاں ڈٖتیاں ہوسنے۔ مولا علی ؑ تے سوہنْے نبی ؐ وی کرم دی بھال کیتی ہوسی۔اتے آکھیا ہوسی پُرسوزؔ تئیں ساڈٖے بچڑے دے ’’ حُسینی سنیہے‘‘ کوں پھیلائے مبارک ہووی۔ ساڈٖا حُسینؑ ساڈٖے مشن تے ساڈٖی تحریک دا محافظ ھے۔ ہر ڈُٖکھ برداشت کیتے سی، اکبرؑ ڈٖتے سی، اصغرؑ ڈٖتے سی، سجادؑ دیاں ہتھ کڑیاں ، بھینْ زینب دی قید برداشت کر تے اسلام کوں ہر حال وچ بچائے سی۔ شام دے پلید شاہ کوں ہمیشہ واسطے نحوست دا ناں بنْا ڈٖتے سی۔

جئیں روز ازل دی خالق کوں کر ڈٖتی ایہ تحریر ءِ او شبیرءِ

جئیں دین اسلام دی ہر حال اچ ھے کرنْی سئیں تشہیر ءِ او شبیر ءِ

جئیں پالیا وعدہ ازل والا ڈٖتے ہتھیں بٖال صغیر ءِ او شبیر ءِ

ڈٖتا خطبہ شام بازار دیوچ پُرسوزؔ جیندی ہمشیر ءِ او شبیر ءِ

پُرسوزؔ بخاری پابند شاعری دا پابند ھے ۔ اوں لمبیاں لمبیاں بحراں وی لکھین ، غزلیہ طرز وی اپنائی ھے، ثلاثی وی لکھیے تے البتہ مُسدس طرز کوں زیادہ اپنائے۔ انہیں دا ۶۴ صفحے دا کتابچہ’’حُسینؑ میڈٖا یزید تیڈٖا‘‘ سارے دا سارا مُسدس ٹائپ اچ لکھیا گٖئے۔ ایندے وچ مناظرہ وی ھے فضائلِ اہلِ بیت وی ہِن دشمنانِ اہلِ بیت دی مذمت وی ھے۔ کربلا وچ شریک عظیم ہستیاں بارے انج انج شاعری وی موجود ھے۔ تے مصائبِ کربلا وی تفصیل نال بیان کیتے گٖن۔ کربلا ، کوفہ ، نجف تے شام دیوچ اہلِ بیت کوں مِلنْ آلے ڈُٖکھیں دا ذکر وی ھے پیا۔ انہیں واقعات دے نال نال اسلام دا اصلی فلسفہ وی ڈٖسیے نے جو ایہ دین تجارت آلا مذہب نئیں ، خلوص تے اصول آلا دین ھے ۔ ایہ تاویل کوں برداشت نئیں کریندا ، اینکوں تفسیر چنگی لگٖدی ھے۔ پُرسوزؔ بخاری ڈٖسیے جو ایں دُنیا وچ آزادی ھے ، سچ نال کھڑو یا کوڑ کوں اپناؤ، دین کوں کاروبار بنْاو یا نبی ؐ سوہنْے دی تعلیم دے سچے پیروکار بنْو ، منافقیں والے کم کرو یا حضرت ابوذرؓ غفاری تے سیلمان فارسیؓ جہیں صحابہ دے کردار اپناؤ احٖ خود مختار ہو جو مولا علی ؑ سمیت بٖارہاں امام منو یاکہیں یزیدی کوں اپنْا رہبر منو:

اِتھاں آزادی ھے نال مرضی دے جیکوں چاہو امام منو

یزید فاسق کوں منو رہبر تے اونکوں جنتی مدام منو

حدیث منو، قرآن منو یا بٖے کہیں دا کلام منو

نبی دے بچڑے کوں باغی آکھو تے موت اوندی حرام منو

ایہ ڈٖینھ قیامت دے پتہ چلسے جو کون کتنا کما تے گھِن آئے

تے کون راضی خدا کوں کر آئے تے کون اونکوں رُسا تے گھِن آئے

’’حُسینؑ میڈٖا یزید تیڈٖا‘‘ سید احمد حسن پُرسوزؔ بخاری دی ہک لمبی نظم ھے۔ جیندے وچ حق پھیلاونْ دی تعلیم ڈٖتی گٖئی ھے۔ تاریخِ اسلام دے ہک المناک واقعے کوں تفصیلاً منظوم شکل وچ بیان کیتا گٖئے ۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

اجٖوکے دَور اچ صوفی گائیکی ہی نویں نسل دی بہتر تربیت کریندی پئی ھے۔

صوفی گائیک سئیں سید فہیم ساجدؔ نال گاٖلھ مُہاڑ

(گاٖلھ مُہاڑ:راقم چنڑ)

پیریں فقیریں توں پُر ملتان دی دھرتی ہر حوالے نال زرخیز ھے۔ ملتان سرائیکی وسیب دا ہک عظیم ثقافتی شہر ھے۔ ایں شہر اچ علم وادب ، موسیقی، شاعری تے آرٹ دے حوالے نال وڈٖے ناں والے لوک موجود ہِن۔ صوفی گائیکی دے حوالے نال ایں شہر دا ہک معروف ناں سید فہیم ساجد کہیں تعارف دا محتاج نئیں۔ تھوڑے عرصے وچ ایں نوجوان جتنی ترقی کیتی ھے اُتنی کُئی خوش نصیب انسان ہی کر سگٖدے ۔ اساں صوفی گائیکی دے حوالے نال فہیم ساجدؔ سئیں نال گاٖلھ مُہاڑ کیتی جیرھی جو تہاڈٖی خدمت اچ حاضر ھے۔

• مُرشد موسیقی نال تہاڈٖا گاٖنڈھا چوکھے عرصے توں ھے؟

شاہ جی:موسیقی میڈٖے جینیٹک میک اپ (genetic make up)اچ شامل ھے۔ کیوں جو میڈٖے ماء پیو ڈٖوہیں سُریلے ہِن ۔ایں لطیف شوق ذوق دے مُنڈٖھلے پندھ اچ بابا سئیں ہوریں دا اہم کردار ھے۔ بچپن توں اپنْے ویڑھے وچ سُریلا ماحول میسر آیا۔ قصیدہ، مرثیہ، نوحہ اتے منصور ملنگی دی جوگ نے دِل دماغ کوں سُر دے نال عقیدت دی حد تئیں محبت کرنْ تے مجبور کر ڈٖتے۔موسیقی میڈی روح دی غذا ھے ایں سانگے میں سمجھداں میڈٖا تے مَن کوں رِجھاونْ آلی ایں موسیقی دا گاٖنڈھا روزِ اول دا ھے ۔

• اجٖوکے دَور اچ صوفی گائیکی نویں نسل دی کیویں تربیت کریندی پئی ھے؟

شاہ جی:نویں نسل موسیقی نال بٖہوں مانوس ھے۔ ہُنْ ہر بندہ سُر دی گاٖلھ سمجھدے۔ ایں پاروں میں سمجھداں ایں افراتفری دے اجٖوکے دَور اچ صوفی گائیکی ہی نویں نسل دی بہتر تربیت کریندی پئی ھے۔جیویں جدید شعراء ایں پُرآشوب دَور وچ اپنْے خیالات نال شدت پسندی دا خاتمہ کریندے پِن اونویں ہی صوفی گائیک پُرانْے وَرثے کوں نویں رنگ اچ ڈھال کراہیں دیس اچ موجودمنافرت دا خاتمہ محبت دے پیغام نال پئے کریندن۔ زندگی کیوں جو خود لطیف ترین نعمت ھے تاں ایں نعمت دا اظہارِ شُکر دے چونْویں طریقیاں وچوں موسیقی ہک انوکھڑا طریقہ اتے طریقت بنْ گٖئی ھے۔

• تُساں اپنْا تعلیمی پندھ کے توڑیں پُجٖائے؟

شاہ جی:اونویں تاں تعلیمی پندھ میڈٖے آخری ساہ توڑیں کائینی مُکنْاں ، میں ڈٖو سال دا ہم جڈٖاں ایہ پندھ شروع تھیا جیڑھا حالی توڑیں جاری وساری ھے۔ ایں ویلے میں بہاء الدین زکریا یونیورسٹی ملتان توں زراعت دی تعلیم حاصل کریندا پیاں۔ ایندے نال نال میڈٖا زیادہ ٹائم علمِ بشریات (Anthropology)نال لنگھدا پئے۔

• تُساں کیرھے کیرھے راگٖ کوں زیادہ پسند کریندو؟

اونویں تاں ہر راگٖ میڈٖے روح دیاں رمزاں نال جُڑیا ہویا ھے پر جیرھے راگٖ میڈٖی ہستی اتے مَن دی مستی اچ شامل تھی کراہیں میکوں گُم کر ڈٖیندن اُنھاں وچ جون پوری تے کوشک دھنی راگٖ شامل ہِن ۔

• شاہ جی ! تہاکوں ہک صوفی گائیک دے طور تے یاد کیتا ویندے ایندی کُئی خاص وجہ؟

سوہنْا!اونویں تاں صوفی گائیکی بے حس انسان کوں حیاتی دیاں رمزاں توں آشنا کریندی ھے۔ پر گائیک تے گائیکی اپنْی معراج تے جیڑھے ویلے پُجٖدن تاں اُنھاں دا مزاج تے آہنگ صوفیانہ تھیا ویندے۔ میکوں صوفی رنگ اچ جنھاں ڈٖوں ہستیاں رنگیے اوکوٹ ادو دے سئیں پٹھانْے خاں تے اوں پاسے دے سوہنْے درویش مُرشد سئیں سلیم بخاری دی ذات ھے۔ایندے نال نال میڈٖی سنگت اچ ماڈرن درویشاں دی ہک بٖہوں وڈٖی کھیپ ھے جنھاں میکوں ایں صوفی گائیکی والے پاسے مائل کیتے۔

• تُساں بیٹھک آرگنائزیشن دے ناں توں ہک فورم چلائی پئے ہو اوندے کیا مقاصد ہِن؟

جیا سئیں! بیٹھک آرگنائزیشن سارے وسیب دی بیٹھک ھے اتے درویشاں دی یاترا دا ہک آستان وی ۔ عمومی طور تے لوکاں دا ایہ رُحجان ہوندے جو کوئی تنظیم او توڑیں نئیں ٹُر سگٖدی جے توڑیں اوندی کنڈ تے کہیں سرمایہ دار دا ہتھ نہ ہووے۔ لیکن بیٹھک نے ایں نظرئیے کوں رَدکیتے جو ایں معاشرے دا ہر بندہ ،بھانویں اوندا کہیں پیشے (موچی ، نائی ، کمہار وغیرہ )نال تعلق ہے ساڈٖی ایں بیٹھک اچ اہم کردار ادا کریندے۔ وسیب دے باشعور نوجوان طالب علم وی ایں بیٹھک دا حصہ ہِن۔ جیڑھے وسیب دے بیانیے کوں اپنْی نویں سوچ نال اگٖونہاں کریندے پِن۔

• فنِ گائیکی اچ تہاڈٖا استاد کون ھے تے کیندے کیندے کولہوں متاثر ہو؟

فنِ گائیکی اچ میڈٖے اُستاد سئیں نوید بھٹی ہِن جنھاں میکوں سُرگُر نال سونہاں کیتے۔ باقی جتھاں تئیں متاثر ہوونْ دا سوال ھے میں سب توں پہلے اپنْے آپ توں متاثر ہاں اتے جگٖ جہان اچ میں ہر حسین تے سُریلی ہستی توں متاثر تھیندا رہ وینداں۔ اجٖوکے دَور اچ یا گُزرئیے دَور دے مُہاندرے لوکاں وچ سئیں قمر اقبال، سئیں منصور ملنگی، سئیں غلام علی، سئیں مہدی حسن ،سینْ نور جہاں، سینْ فریدہ خانم دے ناں شامل ہِن۔ جیرھے میڈٖے روح اچ وَس رَس گٖن۔

• اجٖوکے نینگراں سانگے سنیہا:

سوہنْا ، اجٖوکے نینگراں سانگے ایہو سنیہا ھے جو او اپنْا ہر کم نیک نیتی تے محبت نال کرن۔احٖ دا نوجوان پوری دُنیا نال جُڑیا کھڑے دُنیا ہک عالمی دیہات(گلوبل ویلج)بنْ گٖئی ھے۔ لہذا ایں ترقی یافتہ دَور اچ ساکوں ہر کم اپنْے وسیب دی بھلائی سانگے کم کرنْ دی ضرورت ھے تاں جو اساڈٖا دیس ساڈٖی فِکر نال ترقی کرے۔باقی سویل سرائیکی دی ساری ٹیم دا مشکور ہاں۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

کنڈا فریدؒ میلے دا اکھیں ڈٖٹھا حال

(رپورٹ: جام اظہر مُراد)

میلے کہیں وی قوم دی شناخت ، تہذیب، ثقافت تے تفریح دا ذریعہ ہوندن۔ ،انسانی تاریخ وچ تقریباً ساریاں قوماں کئی صدیاں توں کہیں نہ کہیں حوالے نال تفریح سانگے میلے ٹھیلے دا انعقاد کریندیاں آندین۔میلیاں وچ لوک اپنْیاں تمام مصروفیات کوں چھوڑ کراہیں اپنْے ذہنی اتے قلبی سکون سانگے شریک تھیندن۔جیندی وجہ توں میلے لوکاں دے سکون دا سبب بنْ ویندن۔ خواجہ فرید روہی امن میلہ وی اینویں ہر سال چولستانیاں دی خوشی دا سبب بنْدے ۔روہی چولستان اچ ایہ میلہ خواجہ غلام فریدؒ دی نسبت دی وجہ توں بے پناہ شہرت دا حامل ھے۔روہی اچ زندگی جتنی عجیب وغریب ھے اُتنی دلچسپ وی ہے ۔روہی اچ راہونْ والے لوک صحرا کوں اپنْی حیاتی دا پورہیا سمجھدن۔خواجہ فریدؒ روہی امن میلہ سرائیکی خطے دی سب توں وڈٖی معاشی ،ثقافتی،سماجی اتے روحانی سرگرمی ہے۔ جئیں وچ لکھاں لوک مُلک دے مختلف حصیاں توں شریک تھیندن۔ حضرت خواجہ غلام فرید ؒ دے روہی چولستان اچ چلہ کشی دے ایں مقام تے لوک چار ڈٖینھ کٹھے تھی کراہیں خواجہ فریدؒ دے ذکر اذکارنال اپنْے قلوب منور کریندن ۔شہری حیاتی گزارنْ والا انسان جڈٖاں روہیلی زندگی دے مناظر ڈٖہدے تاں روہی کوں قدرت دا تحفہ سمجھنْ دے نال نال روہیلیں دی پسماندگی دا احساس وی شدت نال محسوس کریندے۔ خواجہ فرید ؒ دا روہی دے نال محبت دا رشتہ کتنا حسین ہا جو او اکثروبیشتر اپنْی شاعری وچ روہی دا ذکرکریندے ہَن ۔

ایہا روہی یار ملاوڑی ھے

رھے ہر دم شالا ساوڑی ھے

ونجٖ پیسوں لسڑی گاٖوڑی ہے

گھِن اپنْے سوہنْے سئیں وو کنوں

خواجہ فرید ؒ دی روہی دے نال محبت دے رشتے کوں برقراررکھنْ سانگے خواجہ فرید فاؤنڈیشن گزریل 17سالیں توں سجادہ نشین دربار فرید کوٹ مٹھن شریف خواجہ معین الدین محبوب کوریجہ دی سرپرستی وچ خواجہ فرید روہی امن میلہ دے ناں نال (پہلے ترے ڈٖینھ میلہ تھیندا ہا)چارڈٖینھ میلے دا انعقادفیروزہ دے نیڑے کنڈا پیر فریدؒ دے مقام تے منعقد کرویندی ھے۔ایں سال وی خواجہ فرید روہی امن میلہ دے دوران روہی دے ریگستان اچ خیمیاں دا شہر آباد رہ گٖئے اتے کئی کئی کلومیٹر تئیں بازار سجیے نظر آئے۔لوکیں دی تفریح سانگے تھیٹر(چرسی ڈھولااکرم نظامی کی ٹیم) ،موت دا کھوہ (کنواں) پنگھوڑے ،سرائیکی کتابیں دے اسٹال سمیت دیگر کئی تفریحی اتے ثقافتی کھیڈٖاں تے ثقافتی سرگرمیاں منعقد کیتیاں گٖیاں ۔سیکورٹی دے سخت انتظامات کیتے گٖئے۔میلے دے موقعہ تے ترئے ڈٖینھ الخدمت فاؤنڈیشن اتے محکمہ صحت دی طرفوں انج انج فری میڈیکل کیمپ لاتے گٖئے۔جئیں وچ ہزاراں مریضاں دا فری چیک اپ اتے فری دوائیاں ڈٖتیاں گٖیاں۔محکمہ لائیو سٹاک دی طرفوں وٹرنری میڈیکل کیمپ وی چار ڈٖینھ جاری رہا ۔محکمہ زراعت دی طرفوں رہنمائی کیمپ لاتا گٖیا۔جئیں وچ کساناں کوں بِج اتے فصلاں دیاں معلومات ڈٖتیاں گٖیاں۔ میلے دے پہلے ڈٖینھ دا مُنڈٖھ قرآن خوانی توں بٖدھا گٖیا ۔قرآن خوانی دے بعد خواجہ معین الدین محبوب کوریجہ خصوصی دُعاکرائی ،قرآن خوانی دے بعد محفل نعت اتے محفلِ سماع منعقد تھئی ۔نعت خواں حضرات نے نذرانہ عقیدت پیش کیتااتے محفل سماع اچ دربار فرید ؒ دے قوالاں اپنْی حاضری پیش کیتی۔میلے دے چار ڈٖینھ اُٹھاں(اونٹ)دی چال، جُھمر، آرائش وزیبائش دے مقابلے وی تھیندے ریہے۔ نمایاں پوزیشن حاصل کرنْ والیں کوں انعامات نال نوازایا گٖیا۔جڈٖاں جو میلہ دے چارے ڈٖینھ گھوڑیں دا رقص اتے تیاری دے حوالے نال مقابلے وی تھیندے ریہے۔ایندے علاوہ سرائیکی جُھمر ،شہنائی ،ڈھول ،نغارہ دے مقابلے وی تھئے ۔لکھاں لوکاں اِنھاں دلچسپ مقابلیاں کوں ڈٖیکھ تے خوشی دا اظہار کیتا۔میلے دے ڈٖوجھے ڈٖینھ صوفی مجلس منعقد تھئی ۔جیندی صدرات سجادہ نشین خواجہ معین الدین محبوب کوریجہ کیتی۔صوفی مجلس دی نشست اچ سید وقار لطیفی سجادہ نشین شاہ لطیف بھٹائی ،ڈاکٹر قیصر شہزاد سابق سیکریٹری تعلیم ،ڈاکٹر جاوید چانڈیو چیئرمین سرائیکی شعبہ اسلامیہ یونیورسٹی بہاولپور ،ماہر فریدیات مجاہد جتوئی،سید عصمت اللہ شاہ،باسط بھٹی سمیت دیگر مقررین خواجہ غلام فرید ؒ دی شخصیت اُنھاں دے فن اتے کلام دے حوالے نال گاٖلھ مُہاڑ کیتی ۔مقررین آکھیا جو خواجہ غلام فرید ؒ دی شاعری صوفی ازم دی بہترین مثال ہے ۔صوفیا ئے کرام احترامِ انسانیت ڈٖتے اتے صوفیاء کرام دا پیغام انسانیت دی خدمت ہے ۔اساڈٖے معاشرے وچ دہشت گردی دا خاتمہ صوفیائے کرام دے درس دے ذریعے کیتا ونجٖ سگٖدے۔صوفی مجلس دے آخر اچ چولستانی لوک فنکار موہن بھگت حضرت خواجہ غلام فرید ؒ دیاں کافیا ں گاٖکراہیں سامعین کوں محظوظ کیتا۔میلے دے تریجھے ڈٖینھ سویلے چُوری ونڈ دی رسم تھئی ۔سجادہ نشین خواجہ معین الدین کوریجہ دی قیام گاہ نازک نگر توں مہماناں کوں گھوڑیں اتے اُٹھیں تے بٖلہا کراہیں قافلہ دی صورت اچ جھوک فریدؒ تئیں گھِن آیا گٖیا ۔قافلے دی قیادت سجادہ نشین کیتی ۔اُٹھ سوار ،گھوڑا سواراتے ہزاراں لوکاں پیدل ٹُر کراہیں کنڈا پیر فریدؒ پُجٖیے ۔قافلے دے شرکاء سِر تے چُوری دے تھال چاتے ہوئے ہَن۔ایں موقع تے ماہر فریدیات مجاہد جتوئی خواجہ غلام فرید ؒ نال وابستگی دا پس منظر بیان کیتااتے خواجہ معین الدین کوریجہ خصوصی دُعا کرائی۔آونْ والے معزز مہمانان گرامی دی دستار بندی کرائی گٖئی۔ایں سال میلے دا خاص ایونٹ نیزا بازی دا مقابلہ ہا۔میلہ دے تریجھے ڈٖینھ نیزا بازی دے مقابلیں اچ ہری پور ہزارہ توں گھِن کراہیں جھنگ،خانیوال ،شیخو پورہ دیاں ٹیماں مقابلہ اچ حصہ گھِدا۔انھاں مقابلیں دی قیادت درگاہ عالیہ حق سلطان باہو دی نمایاں شخصیت سلطان فتح محمد کیتی ۔جڈٖاں جو ایں مقابلے اچ ایم پی اے عباس بھروانہ وی حصہ گھِدا۔نیزا بازی سانگے خصوصی اہتمام کرنْ تے میلسی دے شہزاد احمد وسیر کوں خصوصی ٹرافی پیش کیتی گٖئی ۔میلہ تریجھے ڈٖینھ رات کوں محفل موسیقی دا اہتمام کیتا گٖیا ۔میوزیکل نائٹ اچ خواجہ فرید فاؤنڈیشن دے صدر خواجہ کلیم الدین کوریجہ ،سجادہ نشین خواجہ معین الدین کوریجہ ،سرائیکستان ڈیموکریٹک پارٹی دے سربراہ رانا فراز نون ،سرائیکستان قومی اتحاد دے سربراہ خواجہ غلام فرید کوریجہ ،سرائیکی فاؤنڈیشن پاکستان دے چیئرمین(راقم الحروف) جام اظہرمراد لاڑ،سرائیکی ایکشن کمیٹی دے رہنما راشد عزیز بھٹہ،قاضی ظفرنوید،مجاہد جتوئی ،حبیب الرحمن فریدی،محمد آصف دھریجہ،نذیر احمد بزمی ،اختر فریدی ،محمد اکرم فریدی خصوصی شرکت کیتی ۔ایں موقع تے رانا فراز نون ،خواجہ غلام فرید کوریجہ خطاب کریندیں ہوئیں آکھیا مردم شماری آندی پئی ھے خواجہ غلام فریدؒ دی زبان سرائیکی دا خانہ ستواں ہے تمام سرائیکی بھرانویں کوں خواجہ غلام فریدؒ دی بٖولی سرائیکی لکھنْ دی اپیل اے۔محفل موسیقی دے پروگرام دے اسٹیج سیکریٹری رازش لیاقت پوری ہَن۔ میوزیکل نائٹ اچ شوکت چولستانی،عباس کارلو،طارق امین یازر،رمضان حسین سمیت بٖئے کئی گلوکاراں خواجہ غلام فریدؒ دیاں کافیاں اتے گیت پیش کیتے ۔محفل موسیقی اچ سُر اتے تال گونجیے تاں لوک مست تھی گٖئے ۔میوزیکل پروگرام چھیکڑ اچ سلیم ناصر دے شاگرد فہیم نوناری ٹیوب آئٹم پیش کر تے خوب داد وصول کیتی ۔ خواجہ معین الدین کوریجہ میلہ دے حوالے نال انتظامی خدمات سرانجام ڈٖیونْ تے جام عطاء محمدلاڑ،جام مہراب لاڑ،جام نادر مہراب لاڑ،جام غلام حسین لاڑ کوں اعزازی شیلڈاں پیش کیتیاں۔میلہ وچ لاہور دے18دانشور افرادجنھاں وچ تریمتیں وی شامل ہن خصوصی شرکت کیتی۔بلوچستان دے 15طالب علماں تے مشتمل گروپ خصوصی طور تے شامل تھیا۔روہی میلہ وچ دیگر تقریبات سمیت کبڈی ،کُشتی ،نلی دا میل دے مقابلے تھئے۔روہی دی ریت دے ٹبیں تے نوجواناں موٹرسائیکل ریس دے مقابلے وی کیتے۔جنھاں کوں ہزاراں لوکاں ڈٖیکھ کراہیں خوشی دا اظہار کیتا۔۔میلہ دے چارے ڈٖینھ نازک نگر وچ خواجہ فرید فاؤنڈیشن دے زیراہتمام لنگر دا وسیع انتظام رہا ۔میلہ وچ ڈپٹی سپیکر پنجاب اسمبلی شیر علی گورچانی دے والد سردار پرویز گورچانی ،اسسٹنٹ کمشنر لیاقت پور اختر منڈیراسمیت بٖہوں ساری سیاسی ،سماجی اتے نمائندہ شخصیات شرکت کیتی۔میلہ وچ سرائیکی فاؤنڈیشن پاکستان ،ڈاہا فاؤنڈیشن سمیت دیگر تنظیماں استقبالیہ کیمپ وی لاتے۔میلے دا آخری پروگرام جُھمر ہئی۔جوں ہی میلہ اختتام پذیر تھیا خیمے ولہیٹ گھِدے گٖئے ۔صحرا وچ بٖلدے ڈٖیوے گُل تھئے تاں ہک چُپ جیہاں سکوت طاری تھی گٖیا۔سیہڑ دیاں غربازیاں ،ہرنْیں دیاں چوکڑیاں ،موریں دیاں جھمراں والی مست صحرائی حیاتی وَل واپس وَلنْ شروع تھی گٖئی ۔خوشیوں نال لبریز 17واں خواجہ فرید روہی امن میلہ بٖہوں ہی دلچسپ یاداں چھوڑ کراہیں اگٖلے سال دے18ویں روہی امن میلے دے انتظاراچ اگٖونہاں پندھ کر گٖیا۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سرائیکی شاعری وچ غزل دا پندھ

جیویں جو ایں گالھ دا اچھا چھیواں کرنْ اوکھا ہے جو حضرت آدم ؑ دی زبان کیا ہئی تے بعد اِچ زباناں کیویں وجود اچ آئن ۔ لکھت پڑھت دا مُنڈھ کڈٖاں بٖدھا گٖئے یا کرہ ارض تے پہلا سکول کئیں تے کتھاں قائم کیتا ہا تے دنیا دا پہلا شاعر کون ہے؟ توڑے جو ہُنْ یار لوکیں حضرت آدم ؑ دی نظم وی دریافت کر گھدی ہے مگر ایندی روایت بیان کرنْ کنوں قاصر ہِن اگر بیان کردہ نظم واقعی آدم دی ہے تاں تے ایندا مطلب ہے شاعری وی مُنڈھ لا کنوں موجود ہے تے دنیا دا پہلا شاعر آدم ہا۔ اجٖکل سرائیکی وچ غزل گوئی دی روایت دی نویں سِروں بحث چھیڑنْ دی کوشش کیتی ویندی پئی ہے تے مُنڈھلاغزل گو شاعر ہوونْ دے دعویدار وی موجود ہِن تے ہنیں دے دعوے دے انکاری وی۔ کیفی جام پوری کوں ’’سرائیکی شاعری ‘‘ دی تصنیف ویلھے سحر رومانی آپنْے کلام دے نال خط اچ لکھ پٹھیا جو ’’ سرائیکی اچ سبھ کنوں پہلی آزاد نظم تے جدید غزل میں آکھی ہے‘‘ ( ترجمہ) جیکوں کیفی جام پوری ایں نوٹ دے نال ’’ اے ہُنیں دا آپنْاں دعویٰ ہے‘‘ (ترجمہ) ہو بہو شائع کرا ڈٖتا۔ حالانکہ کیفی صاحب دے ریمارکس ’’ اے ہُنیں دا ااپنْاں دعویٰ ہے‘‘ وچ نفی دا اشارہ موجود ہے۔ پتہ نئیں سرائیکی نقادیں تے خودشاعریں کوں کیا مسئلہ درپیش ہے جو سرائیکی ڈوہڑے دا امام ۔ غزل دا پہلا شاعر تے نظم دا موہری جھیاں غیر سود مند بحثاں چھیڑ گھندن تے خود شعراء وی ایں قسم دے دعوے کر تے کیا تمغہ حاصل کرنْ چہندن جڈٖاں جو عطر نئیں عطر دی خوشبو الیندی اے۔ سرائیکی وچ غزل رنگ‘ شاعری مُنڈھ لا کنوں موجود ہے جیویں جو نصر اللہ ناصر ’’ سرائیکی شاعری کاارتقاء ‘‘ اچ لکھدن جو ’’ سرائیکی زبان اچ غزل نما کافیاں تاں ابتدائے قیام کنوں ملدین لیکن باقاعدہ غزل خرم بہاول پوری لکھی اے‘‘ (ترجمہ) جڈاں جو نقوی احمد پوری آپنْے ’’ دیوان نقوی ‘‘ دے پیش لفظ اچ آپنْے دیوان بارے غزلیں دا پہلا دیوان ہوونْ دا دعویٰ کیتے ۔ اگر سرائیکی شاعری اچ غزل دے پندھ تے دید بھنوائی ونجٖے تاں خرم کنوں پہلے وی شائع شدہ سرائیکی غزلیں دے کتابچے تے کتاباں ڈٖیکھنْ کوں ملدن جیویں جو پُر جوش دا’’ کلامِ پُر جوش ‘‘ 1933 ء ۔ محمد یار صدیقی دلسوز دا باقاعدہ غزل دے عنوان نال ’’ غزلیات دلسوز‘‘ ۱۳۲۹ھ ۔ پنوں زادہ شاد دی ’’ فغانِ شاد‘‘ 1964ء ۔ دلدار بلوچ ’’ ڈُکھ دی چھاں‘‘ 1968ء ۔ شاد گیلانی’’ ہاں دے بیرے‘‘ 1973ء ۔اقبال اظہر ’’ سچ کوں مرچاں ‘‘ 1973ء ۔ قاسم جلال ’’ پھلاں دی سیج ‘‘ 1975ء ۔ جڈٖاں جو سرائیکی مجلس ملتان دے آہر نال منعقدہ 1972ء تے 1973ء دے طرحی مشاعریں دا مجموعہ وی چھپ چکا ہا۔ ایویں اقبال سوکڑی دیاں کتاباں ’’ڈُکھ دی جنج‘‘ تے ’’ہنجوں دے ہار ‘‘ 1976ء اچ منظر عام تے آیاں ۔ میر حسان الحیدری آپنْے مضمون ( شائع ماہنامہ سرائیکی ادب ملتان) اچ سردار کوڑے خان( 1800 1896-ء) دی غزل دا حوالہ وی ڈٖتے۔حضرت خواجہ غلام فرید.۔ سچل سرمست دے کلام اچ شاندار غزلاں موجود ہِن۔ کیفی جام پوری سَٹھ دے ڈٖہاکے وچ سرائیکی غزلاں تے نظماں لکھدے پئے ہَن۔ دلشاد کلانچوی 1969ء اِچ غالب دے غزلیں دا سرائیکی ترجمہ شائع کیتا جڈٖاں جو او اے ترجمہ 1967ء اِچ کر چکے ہَن۔ لیکن ایندے باوجود ساڈٖے ناقدین’’ سرائیکی اچ غزل‘‘ دے عنوان نال‘‘ سرائیکی غزل دے حق تے مخالفت اچ مضمون لکھ ماریے م۔ی ۔قیصرانی سوجھلا رسالہ اچ مخالفت دا مضمون شائع کرایا۔ حیدر قریشی حمایت اچ مضمون لکھیا تے ایندے نال 38 سرائیکی غزلیں دا نتخاب چھاپیا۔ محمد اسلم رسول پوری ’’ سرائیکی وچ غزل دے امکانات ‘‘ دے عنوان نال حق اچ مضمون لکھیا جیڑھا ہُنیں دی کتاب تلاوڑے اچ شامل ہے۔ دلشاد کلانچوی وی حق اچ لکھدیں ہوئیں’’ سرائیکی شاعری داگوتم بدھ‘‘ دا عنوان بٖدھا تے سرائیکی ادب ریت تے روایت اچ چھاپیا۔ ریاض رحمانی دے مجموعہ کلام ’’ سوچاں خوشبو لفظ گلاب‘‘ دے فلیپ اچ احمد ندیم قاسمی لکھدن ’’ غزل فارسی ‘اردو دی خوبصورت صنف ہے اتے سرائیکی جھئیں مِٹھی زبان اِچ غزل دی کمی کوں دورکرنْ ثواب دا کم اے‘‘ (ترجمہ) جیویں جو کیفی جام پوری آپنْی کتاب’’ سرائیکی شاعری ‘‘ دے باب’’ اصناف سخن ‘‘ اچ لکھدن جو ’’ ڈوہڑہ سرائیکی شاعری دی آسان صنف ہے تے ایں زبان دا ہر شاعر آپنْی شاعری دا منڈھ ڈٖوہڑے نال ای بدھیندے‘‘ خلاصہ کلام جوغزل سرائیکی شاعری دے نال نال پندھ کریندی اساں تئیں پُجٖی ہے ایہ بٖئی گاٖلھ ہے جو مُنڈھ اچ ایں صنف دو گھٹ شاعریں توجہ کیتی ہے ۔ہُنْ جیکر کوئی غزل دے نال جدید دا سابقہ لا تے غزل دا پہلا شاعر بنْ ونجٖے تاں اوندی مرضی۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سرائیکی اکھانْ

(لکھت:پروفیسر عصمت اللہ شاہ)

سرائیکی زبان دا لوک ادب ہک ایجھاں انْ مُل خزانہ ہے جیندے وچ ساکوں ونکو ونکی دے ہیرے جواہرات ملدن۔ جیڑھے ایں زبان دا تاریخی ورثہ ہن۔ ایں لوک ادب دیاں کئی ونکیاں ہن۔ جیویں پہاکے، قصے، بُجھارتاں، لولیاں، لوک گیت تے اکھانْ وغیرہ۔ اکھانْ دا لفظ ’’ آکھنْ ‘‘ کنوں نکھتے، آکھی ہوئی گالھ کوں اکھانْ آکھیا ویندے۔ اے اکھانْ پوری قوم دے سیانْے لوکاں دے تجربے، سِنْھپ تے مشاہدے دا بٖہوں سوہنْا نتیجہ ہوندن۔ جیڑھیاں صدیاں کنوں نسل درنسل پندھ دو کریندے ہوئے اگوں تے ودھدے راہندن۔ دنیا دیاں ساریاں زباناں وچ اکھانْ پاتے ویندن۔ انہاں اکھانْاں وچ ایجھاں سچ ہوندے جیڑھا عالمی سطح تے منیا ویندے۔ اے اکھانْ کیوں جو کئی نسلاں دے سِنْھپ تے بصیرت دا خزانہ اپنْے اندر رکھیندن ،ایں واسطے انہاں دے ذریعے کہیں وی قوم دے مزاج ، بھاند نا بھاند تے سیاسی تاریخ کوں سمجھنْ اچ بہوں مدد ملدی ہے۔ ایندے نال نال کہیں وی زبان بولنْ آلیاں دیاں رسماں ،ریتاں، عادتاں، گُنْ، بھیڑ، تاریخی تے اخلاقی واقعات وی اکھانْاں دے ذریعے نشابر تھیندن۔ اکھانْ ہک ایجھاں مختصر فقرہ ہوندے جیندے وچ دناوت دے ڈھگاں مونہیں خزانے موجود ہوندے۔ ہر اکھانْ دے پچھوں ہک کہانی ہوندی ہے جیڑھی آپ وہانْی کنوں گزر کر اھیں جگ وہانْی بنْ ویندی ہے ۔ مطلب اے جو اکھانْ ذاتی تجربے کنوں پیدا تھیندے تے ول اجتماعی تجربہ بنْ ویندے۔ ایں واسطے اے اکھانْ چھڑے لفظاں دا مجموعہ وی ہوندے بلکہ اپنْے اندر ہک فلسفہ ، ہک تاریخ، ہک تجربہ ،ھک مشاہدہ تے گہرائی رکھیندن۔ اپنْے وڈ وڈیریاں دے تجربیاں دا نچوڑ ایہے اکھانْ ہی آنونْ آلیاں نسلاں واسطے ہک ایجھا سوجھل دگ بنْ ویندن جیندے تے ٹُرکے او اپنْی منزل وٹلی کرسگدن۔ اکھانْ کہیں دی قوم دے عقیدیاں کوں وی نشابر کریندن۔ انہاں اکھانْاں کوں سُنْ یا پڑھ کے اوں قوم دے خیال وچار بارے وی گویڑ لا یا ونج سگیندے ۔ جیویں سرائیکی وسیب وچ بولیے ونجنْ آلے اے اکھانْ اتھوں دے لوکاں دے عقیدیاں دا ڈٖس ڈیندن جیویں: زبندہ موت دی راکھی اے زجوڑے اسماناں تے بنْدن زتقدیر نال کہیں دا زور کینی زمقدر دا لکھیا ملدے زآسن قبراں، لگسن خبراں زکلھی قبر تے کلھا جواب ایویں ڈھیر سارے اکھانْ ایہو جھیں ہوندن جیڑھے حکمت، سنْھپ نال بھریئے ہوئے وی ہوندن تے اِنہاں دے اندر کوئی مَت وی موجود ہوندی اے۔ سرائیکی زبان وچ وی ایجھیں ڈھگ سارے اکھانْ موجود ہن جیڑھے اپنْے اندر کوئی نہ کوئی سنیہا تے مت دی گالھ ضرور رکھیندن تے انہاں دا تعلق عام زندگی نال ہوندے ،جیویں: زطمع گناہیں دی نانی ہے زھِک چُپ تے سو سُکھ زبٖال دا چھوٹا پر ناون ،گاٖلنْ ہے زاُباہل دے اگوں وٹے زجو کرے گھیو ،نہ کرے ماء نہ پیو زپُتر اگو نہیں، ڈُکھ پچھو نہیں سرائیکی وسیب ایجھیں علاقے تے درگھیا ہویا ہے جتھاں اللہ سئیں دے بنْائے سارے موسم موجود ہن۔ انہاں موسماں دیاں اپنْیاں خوبیاں ہن تے اپنْے انداز ہن۔ سرائیکی دے اکھانْاں وچ انہاں موسماں دے حوالے نال اکھانْ انہاں موسماں دیاں کیفیتاں کوں نشابر کریندن جیویں: زبدرا بد بلا، ساونْ ہووے ہا زآیا وساکھ تے ودھ گئی ساکھ زاَسوں اَس اَسالہ، ڈینہاں دُھپیں راتیں پالا زپھگنْ کندھی لگنْ وادی سندھ دی تہذیب ہزاراں سالہ تاریخ دی حامل ہے ۔ اتھاں انسان اپنْے روز ڈیہاڑے دے کم کار تے اپنْی سوکھ واسطے زناوراں کوں اپنْے نال رہاونْ دا ہیلکا کرگھدا تے اے زناور اوندی حیاتی دا لازمی حصہ بنْ گئے۔ سرائیکی وادی سندھ دی قدیم ترین زبان ہوونْ دے ناطے ایجھیں اکھانْاں دا ذخیرہ وی رکھیندی ہے جیندے وچ زناوراں دے گنْاں دا ذکر وی ملدے جیویں: زگھیو گاوا،کھیر مانجھا، بٖوہلی بٖاکری ز وصل پوہ دا، دُنبہ روہ دا ز گھوڑا گھا دا، نہ پیو دا نہ ماء دا ز گھر کوٹھا، مال اوٹھا، پُتر جیٹھا ایویں سرائیکی زبان وچ ایجھیں ڈھگ سارے اکھانْ وی موجود ہن جیڑھے حیاتی دے رجھیمیاں ، کَوڑے سچ تے ماحول دے متعلق ہن۔ انہاں اکھانْاں وچ لوکاں دے عمومی رویاں ، عادتاں ، خوبیاں خامیاں تے ونْج وپار دے حوالے نال سنْھپ تے دانائی دیاں گالھیں ہوندن اے وی صدیاں دے تجربے دا نچوڑ ہوندن تے انہاں دے سچ ہوون اچ پورا پک ہوندے ،جیویں: زکٹھے پئے تھاں کھڑک پوندن زوپار اِچ کہیں بھرپی زبھرا جیوے میں سنواں نہ تھیوے زشریک ، تتی سیخ زویلے دی نماز تے کویلے دیاں ٹکراں زپنجے انگلیں برابر نی ہوندیاں اکھانْ ویلا گزرنْ دے نال نال اگٖوں تے ٹر دے رہندن تے ہر دور وچ ایندے وچ سیانْیاں دے تجربے تے مشاہدے شامل تھیندن ویندے۔ مُدعا کیا تخلیق دا اے عمل رُکدا نی بلکہ ہر دور وچ جاری رہندے نویں لفظ، نویاں ایجاداں تے نویں دور دے نویں تقاضے انہاں اکھانْاں وچ نشابر تھیندے رہندن، جیویں: زڈٖاتری کوں ہک پاسوں ڈٖندے ہوندن پر دنیا کوں ڈٖو نہاں پاسے زسندھ صادقاں ، چنانہہ عاشقاں ، راوی سارقاں زسپاہی نال یاری نہ لا، رن کوں بھید نہ ڈٖے، در تے بیر نہ رہا سرائیکی شاعری وچ وی ساڈے شاعراں انہاں اکھانْاں کوں اپنْے اپنْے انداز اچ ورت کراھیں اپنْی شاعری کوں سوہنْاں ،بھرواں تے موثر بنْائے جیویں جگ مشہور سرائیکی شاعر سئیں خواجہ غلام فرید دے اے شعر: زجے ڈینہہ بھلڑے ،مِتر وی بھلڑے ہے مشہور اکھانْ !! ! ! زچار ڈٖیہاڑے چیتر دے کُڈٖے بٖکروال !! ! ! اج دے دور وچ وی شاعر اپنْے شعراں وچ اکھانْ ور تیندے پئن، جیویں :

سَیت ، صورت ، عقل تے صحت، سبھے ویلے دے یار

غم نبھیندے توڑ تئیں، ہک وار سونہاں تھی کراھیں

حق زبردستی ، زبردست کوں کھسنْاں پوندے

اَج پکردی نہیں زمانے تے شرافت سکھنْی

ساڈٖے سرائیکی دانشوراں تے لکھاریاں انہاں اکھانْاں دی اہمیت کوں محسوس کریندیں ہوئیں انہاں کوں کٹھا کرنْ دا سوچیا تے ہُنْ ہزاراں اکھانْ کتابی صورت وچ محفوظ تھی کراھیں آنونْ والیاں نسلاں کیتے رہنمائی دا ذریعہ وی ہن تے سرائیکی زبان تے ادب دا بٖہوں وڈٖا سرمایہ وی ثابت تھیسن۔ انہاں لکھاریاں وچ پروفیسر شوکت مغل، امان اللہ کاظم، جمشید کمتر رسولپوری تے بٖئے بٖہوں سارے مہاندرے شامل ہن جنہاں ماء بولی دی خدمت انہاں اکھانْاں کوں کٹھا کر تے کیتی ہے۔ اے اکھانْ سرائیکی زبان کوں ہک قدیم تے رجی کجٖی زبان ثابت کرنْ اچ اہم کردار ادا کریسن۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

اُڈٖاری .....تیمیڈٖا محبوب یارآذر بخاری

(لکھت:عدیلؔ بخاری)

صدر بزمِ رفیقم۔احمد پور شرقیہ

شاعری اللہ تعالیٰ دی ڈٖتی ڈٖات ھِ جیڑھی خاص تے چُنْے ہوئے لوکیں کوں عطا تھیندی ھِ۔شاعر شعورِ یافتہ لو ک ہوندن، اِنھاں دا ویلے دی نبض تے ہتھ ہوندے، اپنْے سماج نال جُڑیل ہوندن۔ انہیں دا شعور باریک بینی نال وسیب دیاں تبدیلیاں تے نویاں ضرورتاں دا مشاہدہ کریندا رہ ویندے تے ایہ اپنْی شاعری دے ذریعے اُنھاں دی نشاندہی کر تے لوکیں کوں تبدیلی دا احساس ڈٖیویندن۔ شاعری بیان دے اظہار دا بہترین طریقہ ہے۔ جیڑھا سُنْنْ تے پڑھنْ آلیاں تے بٖہوں جلدی اثر کریندے۔ شاعریں دی شاعری لوکیں دے شعور کوں جگٖیندی ھے۔ شعور انسان دی بٖہوں وڈٖی خوبی ھِ۔جیڑھی انسان کوں ڈٖوجھی مخلوق توں افضل کریندی ھَ۔شاعری ، شاعر دے اندر دا عکس تے اوندی شخصیت دی آئینہ دار ہوندی ھِ۔ آذرؔ بخاری ہک نوجوان شاعر ھے۔ تھوڑے عرصے وچ شاعری دی دُنیا اپنْی جٖانْ سُنجٖانْ بنْائی ھِ۔سرائیکی وسیب وچ سرائیکی شاعری دی حیثیت نال اوندی ہک انج سُنجٖانْ ھِ۔ ڈٖوہڑہ، قطعہ، نظم تے غزل ایندیاں پسندیدہ اصناف ہِن۔اِنھاں وچ زور لئی رکھیندے اے ہک محبت کرنْ والا بندہ ھِ تے شاعری نال محبت دی جوت جگائی رہندے۔ شاعری دے موضوعات وچوں عشق تے محبت وی ہک اہم موضوع ھے۔ آذرؔ بخاری دی شاعری وچ وی عشق و محبت دے موضوع تے ڈھیر سارے اشعار موجود ہِن۔ محبت دے وچ گُندھے ہوئے کجھ شعر ایں ہِن جو:

محبت دے موالیں کوں ودا محبوب نظرے بس

محبت دے مریضاں دا ایہو دارو دوا ہوندے

فقط ساتھ تیڈٖا جو مِل پووے آذرؔ

مخالف ایہ سارا شہر کیا کریسے

جئیں ڈٖینھ آذرؔ سامہیں آسیں

ٹلسن سارے کال تے ہنجوں

آذر بخاری ہک سُجٖاک انسان ھِ۔ ایہ وسیب دیاں محرومیاں ناانصافیاں توں واقف ھِ۔ ایہ امیراں دیاں عیشاں تے عیاشیاں کوں وی ڈٖیدھا بٖیٹھے تے غریبیں دیاں بے وَسیاں دا بھائیوال وی ھِ۔غریبی ایندی سنگتانْی ھِ تے ایہ غریبی دے ڈُٖکھ دا شناسا ھِ۔ایہ ڈُٖکھ ایندے اشعار وچ نشابر ھِ:

سُنْ تے روز غبارے والے دی

؂رو تے پُچھدن بٖال غبارے کیا ہوندن

غریبیں دی رت نال بٖلدے کھڑے ہِن

ایہ جتنی وی سوجھل مُنارے نظردن

آذرؔ ہک خوددار انسان ھِ ۔ عزت کرنْ تے عزت کراونْ دا گُر اینکوں بھَل بھَل آندے۔ سنگت کیتے سب کُجھ وار ڈٖیونْ کوں اپنْا مانْ سمجھدے تے سنگت کنوں وی ایہا اُمیدرکھیندے ایہ نہ مفتی پھوت بنْیندے تے بنْنْ ڈٖیندے۔ ایہ پھوت بنْاونْ والیاں دے اگٖوں اپنْی اَنا دی کندھ اُساری رہندے۔

اَنا دی کندھی اُسار سگٖدوں

ھے پیار تونْیں وِسار سگٖدوں

جے توں نکھڑدا ہئیں کھِل تے آذرؔ

اساں وی کلہیں گُزار سگٖدوں

گردن نِو ا تے جیونْ ساڈٖا وطیرہ کینی۔ جے تونْیں جیندے رہسوں جیسوں انا دے نال آذرؔ بخاری سرائیکی دھرتی دا پُتر ھِ۔ دھرتی تے دھرتی جٖایاں دے ڈُٖکھ کوں سمجھدے۔ ایہ دھرتی جٖایاں دی کم ہمتی ، بے وسی، تے مجبوری دا پوراپورا جٖانْو ھِ۔اُنھاں کوں حوصلہ ڈٖیندیں آہدے:

اپنْا حال سُنْاونْ سِکھو

ہُنْ تاں یار اَلاونْ سِکھو

سِر تے کفنی بٖدھو یارو

حق دا جھنڈا چاونْ سکھو

کُجھ حاکم نال بغاوت کر

کُجھ رعیت دے وی بارے لکھ

آذر ؔ بخاری حُسن پرست ھِ۔ حُسن پرستی، ایندی رگٖ رگٖ اندر وَسی ہوئی ھِ۔ایہ مخلوق خدا تے خدا دی خدائی کوں وڈٖے پیار نال ڈٖیہدے تے منیندے۔ اینکوں اپنْا محبوب سارے جگٖ توں پیارا تے سوہنْا لگٖدے۔ دُنیا دی کہیں شئے کوں وی اوندے مَٹ نئیں سمجھدا۔

تیڈٖے پیر دی آذرؔ مِٹی ہِن

ایہ چندر تے بھانویں تارے لِکھ

آذرؔ وسیب نال جُڑیا ہویا بندہ ھِ۔اینکوں اپنْی روہی نال بے پناہ محبت تے عقیدت ھِ۔روہی دی تس، ٹبٖے، ٹوبھے، کرینہہ ، کنڈے، دھنْ، دھنْوال تے روہیلے ایندے من وچ وَسدن۔ اِنھاں نے اپنْی شاعری وچ روہی دے روگٖ، سوگٖ، بھوگٖ، جوگٖ کوں سوہنْے انداز وچ بیان کیتے:

ساڈٖی روہی رنڈنْ پانْی توں تیڈٖے بٖیٹ سُہاگاٖں خوش بٖیٹھیں

ساڈٖا مال ملوٹھا مونجھیں توں تیڈٖیاں خوش خوش واگاٖں خوش بٖیٹھیں

ساڈٖے مُلک تے ساول لبھدی نئیں ساڈٖیاں مر گٖن لاگاٖں خوش بٖیٹھیں

ساڈٖی سیت کوں آذرؔ نندراں ہِن تیڈٖی سیت کوں جاگاٖں خوش بٖیٹھیں

اساں روہی دی گذران دیوچ نقصان چاتے اَنْ کُھٹ چاتے

نہ ساونْ دی کوئی بدلی آئی بھانویں قہر دیں دُھپیں چُٹ چاتے

ساڈٖی ساوِل تے خوشحالی کوں اِنھاں ہاڑ دیں لُکھیں لُٹ چاتے

ایں سال نئیں آذر پھینگ وَسی ایں سال اندھاریں کُٹ چاتے

آذر بخاری نے ایں کتاب وچ غزل دے نال نال خوبصورت ڈٖوہڑے، قطعات تے نظماں شامل کیتن۔ جنھاں وچ اُنھاں ڈٖاڈھے سوہنْیں خیال ورتین۔ سرائیکی لفظیں دا خوبصورت ورتارا کیتے۔ کجھ شعریں وچ اکھانْاں دا وی خوبصورت استعمال ھِ۔منقبت وی ھِ، غزلاں وچ ڈٖاڈھیاں سوہنْیاں ردیفاں ورتین۔مختصر گاٖلھ ھِ جو آذرؔ بخاری دی شاعری بٖہوں پُر اثر تے بُلکل سادہ ھِ۔ آذرؔ دے مونہوں نکھتی گاٖلھ ہوں ویلے سمجھ آ ویندی ھِ۔پڑھنْ والیاں کوں معنی دے سمندر وچ غوطے مار تے مطلب کینی لبھڑاں پوندا۔ بیان دا طریقہ بٖہوں پیارا ھِ۔میں دعا گو ہاں جو اللہ تعالیٰ ایندے قلم دے زور وچ مزید اضافہ فرماوے۔شالا ہسدا وَسدا رہوے۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

خلقِ خدا دی خدمت میڈٖی حیاتی دا مقصد ہے

یونین کونسل جندو مسنْ دے کسان کونسلر سئیں ملک محمد حسن اَرائیں نال حال حوال

(گاٖلھ مُہاڑ:ملک عبداللطیف مسنْ)

کاشت کار ڈویلپمنٹ آرگنائزیشن دے صدر سئیں ملک محمد حسن آرائیں دا تعلق وستی جھوک الٰہی بخش ارائیں موضع جندو مسنْ (خانقاہ شریف) نال ھے۔ آپ ہک کسان رہنماء تے سماجی کارکن دے حوالے نال خاصے معروف ہِن۔ کُجھ ڈٖینھ پہلے اساں سویل سرائیکی دے قارئین سانگے اُنھاں نال حال حوال کیتا جیندا خلاصہ پیش ھے۔ ملک محمد حسن ارائیں سماجی خدمات اتے اپنْے پس منظربارے اساکوں ڈٖسیندیں ہوئیں آکھیا جو میں کاشت کار ڈویلپمنٹ آرگنائزیشن (KSK) دا صدر ہاں۔ 2010ء توں میں WWFنال وی منسلک ہاں ۔ WWFدے فورم توں میں اپنْے علاقے دیاں تیرھاں یونین کونسلاں وچ ہک ترجمان تے صدر دی حیثیت نال کم کریندا پیاں۔ پچھلے 20سالیں توں اپنْی علاقائی سیاست وچ وی شامل رہنداں۔ ایں الیکشن وچ اپنْی یونین کونسل نمبر 15جندو مسنْ دے چیئرمین سئیں ملک محمد رفیق ارائیں نال بٖانہہ بٖیلی تھی کراہیں اُنھاں کوں کامیاب کرائے اتے میکوں میڈٖیاں کاوشاں دی وجہ توں چیئرمین ملک رفیق ہوریں دے گروپ نے پہلی واری کسان کونسلر منتخب کیتے۔ سماجی خدمات دے حوالے نال ملک صاحب آکھیا میں لوکیں دے ہر ڈُٖکھ سُکھ اچ بھرپور شریک تھیونْ دی کوشش کرینداں۔ اساڈٖے وسیب دے سادہ مزاج لوکیں دے مسائل کٹھ، عدالت، تھانْے دے رہ ویندن اُنھاں دی رہنمائی کرتے میکوں دِلی سکون مِلدے۔ کیوں جو مخلوقِ خدا دی خدمت ہی میڈٖی حیاتی دا مقصد ھے۔ وسیبی سیاست دے حوالے نال گاٖلھ ٹُری تاں اُنھاں آکھیا ایہ ساری حضرت محکم الدین سیرانی دی نگری ھے۔ اُنھاں نال اساڈٖا تے اساڈٖے بُزرگاں دا ہک قدیم گاٖنڈھا ہا جیندی وجہ توں اساں اپنْے علاقے دے اویسی صاحبان جیرھے سیاسی حوالے نال اساڈٖے وسیب دا وڈٖا حوالہ ہِن اُنھاں نال ڈھیر ساری محبت رکھدے ہئیں اتے او وی اساڈٖے اُتے مہربان رہندن۔ کاشت کاری دے حوالے نال ملک حسن سئیں آکھیا جو اساڈٖے وسیب دا کسان وی باقی دھرتی تے موجود کساناں وانگوں بدحالی دا شکار ھے۔ ایندے نال وی مترائی ماء والا سلوک ہمیشہ توں تھیندا آئے اور تھیندا پئے۔ اینکوں وی ہمیشہ مُل مہانگی کھاد، سپرے اتے بِج نال فصل تیار کرنْی پوندی ھے پر اونکوں اوندا صلہ اُتنا نی مِلدا جتنا او سارا سال محنت کریندے۔ میں اپنْے وسیب دے ایں بدحال کسان دا حال ڈٖیکھ تے کسان کونسلر بنْیاں جو ایندی آواز برسرِ اقتدار لوکاں تئیں پُجٖا سگاٖں۔میں ایں ویلے اپنْی تنظیم کاشت کار ڈویلپمنٹ آرگنائزیشن دے فورم تے ۶۰۰۰ کساناں نال رابطے اچ رہنداں۔ اُنھاں دے وسائل تے مسائل دا حل وی سوچینداں تے اُنھاں بارے ہر فورم تے گاٖلھ وی کرینداں۔ ملک محمد حسن ارائیں نال ملاقات پیر سید عابد حُسین رضوی ہوریں دے دَرِ دولت تے تھئی ، اُنھاں نال ملک صاحب بے پناہ محبت کریندن ۔ ملک صاحب ایہ وی ڈٖسیا جو میں اپنْے علاقے وچ مذہبی حوالے نال وی میلادِ مصطفی کمیٹی دا ممبر ہاں اتے اپنْے علاقے وچ سرکار دا ذکر جیرھی جاہ تے تھیوے میں اوں محفل وچ ضرور شریک تھیونْ دی کوشش کرینداں۔ ایہ سارا کرم میڈٖے اُتے اللہ تے اوندے محبوب دا ھے ۔ اتے بٖیا فیض دی نگاہ پیر ومرشد سید عابد حُسین رضوی دی ھے۔ علاقے وچ ترقیاتی حوالے نال کم کراونْ دی گاٖلھ ٹُری تاں اُنھاں آکھیا میں صاحبِ اقتدار لوکاں نال مِل تے علاقے دی ترقی سانگے ہر ممکن کوشش کرینداں ۔ سولنگاں ، سڑکاں، بجلی دے علاوہ اساڈٖی گورنمنٹ دی طرفوں منظور شدہ جناح کالونی دی ترقی سانگے ۲۷ لکھ تے کُجھ ہزار دا بجٹ منظور کراونْ اچ وی فقیر دا ہتھ ھے۔ اَدب ، زبان تے موسیقی بارے ملک صاحب آکھیا میکوں اپنْی زبان سرائیکی ماکھی توں زیادہ مِٹھی لگٖدی ھے۔ ایندے وچ تخلیق تھیونْ والا ادب وی میکوں پیارا لگٖدے موسیقی اگر صوفی رنگ اچ رنگی ہوئی ہووے ، خواجہ فرید تے بُلھے شاہ دی کؤ آوے تاں ایں عارفانہ رنگ اچ رنگیج تے جُھمر مارنْ تے دِل کریندے۔ اخیر تے پیغام ڈٖیندیں ہوئیں اُنھاں آکھیا اساکوں اپنْے دیس دھرتی تے زبان نال محبت کرنْی چاہیدی ھے۔ اپنْے وسیب دے لوکاں دی فلاح وبہبود سانگے کم کرنْا چاہیدا ھے۔ اساڈٖے درمیان جنم گھِننْ والی نفرت کوں اجٖوکے دَور اچ مُکاونْ دی ضرورت ھے جیرھی جو صرف محبت دے پیغام نال ہی مُک سگٖدی ھے۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔ سرائیکی ادب اچ ہک سوہنْا ودھارا سئیں شفیق شجرا کمسنؔ دی پہلی کتاب ’’پُوکھوں‘‘

اجٖوکے دَور دے وچ سرائیکی ادب جیویں ترقی کریندا پئے اینویں اساکوں بٖئی کُئی مثال نی مِلدی ۔ عین ممکن ھے دُنیا دیوچ ایجھا سوبھ شاید کہیں بٖئی زبان کوں وی حاصل ہووے ۔اساں جیرھے ویلھے وچ ساہ گھِندے پیوں ایندے وچ سرائیکی ادب دے اسمان تے ایجھے ایجھے ستارے چمکدے نظر آندے پِن جنھاں توں ایہ اُمید کیتی ونجٖ سگٖدی ھے جو ایہ آونْ والے وقت اچ سرائیکی ادب دے اسمان تے اپنْے پورے چمکار نال نشابر کھڑے ہوسن۔ اجٖوکے سرائیکی ادب وچ ہک نوجوان شاعر سئیں شفیق شجراء کمسن اپنْی پہلی کتاب ’’پوکھوں ‘‘ایں اُمید نال پیش کیتی ہِس جو آونْ والے وقت دا مورخ اونکوں سوہنْے لفظاں نال یاد کریسی۔ ایں کتاب دا ٹائٹل ، صفحات ، سُنْہپ تے شاعری ڈٖیکھ کراہیں دِل باغ باغ تھی ویندے۔ ایندے وچ موجود کُجھ جگٖ مشہور شعراء دے تاثرات شامل ہِن آؤ ڈٖیکھدے ہئیں جو او ’’پوکھوں‘‘ اتے پوکھوں دے خالق دے بارے کیا اَہدن:

سیفل بلوچ:

سئیں شفیق شجراء کمسنؔ ہے جیڑھا آپنْی عمراں کولہوں وڈٖیاں گاٖلہیں کریندے۔ جیندی شاعری اُستاد شاعراں وانگ ہے تے اگر ایں وی آکھاں چا جو اُنھاں دی پرواز مریخ نال ٹکر کھاندی اے تاں کوڑ کائینی تے ایہ آکھنْ وی حق گوئی ہے جو مستقبل دے بٖال جڈٖاں سرائیکی اچ بی اے ، ایم اے یا پی ایچ ڈی کریسن تاں ایہو جہیں شاعر دے کلام دی ضرورت پوسی۔

مصطفی خادمؔ :

رابطے تے آگاہی دے ایں دور وچ ہک بندہ میکوں بغیر ڈٖٹھے پیارا لگٖنْ پئے گٖیا ہا ، میل ملاقات دے بعد تاں اوندا پیار خلوص ، محبت ، ملنساری، عجز و انکساری، کھِل مُسکار تے احترام اوندے قرب دیاں خوبصورت پوڑیاں لگٖیاں ۔ جنھاں دے ذریعے اوں شخص سرائیکی ادب دے ست ماڑ کوں جھاتی پا کے آکھیے جو ایہ محلہ میڈٖا آپنْائے۔ اوندے ست ماڑ دے نقش نگار ڈٖیکھ تے پتہ لگٖے جو واقعی ہک خوبصورت تے خوش گفتار بندے دا ست ماڑ ایہو جیہاں تھی سگٖدے۔ست ماڑ دی رنگین سلہاں تے لکھیے ہوئے شعر پڑھ تے فقیر دے من دی مُرلی وجٖنْ لگٖ پئی تاں سُریلی آواز سئیں شفیق شجراء کمسن دے ناں دیاں مُرکیاں دان کیتین ۔ کمسن سئیں دیاں بالغ غزلاں اُنھاں دی کتاب اچ شامل اِن پڑھ کے پتہ لگٖدے جو سئیں شفیق شجراء کمسن آپنْے ناں ، تخلص تے قوم دی معنویت سمیت شاعری کریندے۔ اللہ مزید ترقی ڈٖیوے ۔ آمین۔ بٖاہر دے انسان وانگوں اندر وَسدا ہم زاد ہک بٖئے دے جیونْ دے مختلف رویے ہنڈیندے ۔ مونجھا تھیندے ، خوش وی تھیندے ، رووے تاں رحٖ کے روندے کھِلے تاں وَل سارے جہان کوں کھِلا ڈٖیندے۔ شاعر محبت دا سفینہ سمجھا ویندے۔ لیکن ایہ ہک حیرت بھری حقیقت ہے جو شاعر آپنْا محبوب آپ ہوندے۔ شاعر دے مَن وچ وَسدی محبت دے پرتو اونکوں جاہ جاہ نظر آندن۔ ولا محبت دا ایہ جہان تخلیق تھیندے۔ شاعر دا ایہ محبوب جیڑھا در حقیقت او آپ ہوندے ایویں سمجھو ہک لڈٖکڑے بٖال آلی کار شفیق شجراء اوں لڈٖکڑے بٖال کوں جٖانْدے تے اوندا ناں کمسن رکھیے سی۔ شفیق شجراء دے اندر دا ایہ کمسن محبوب الاونْ سِکھ پئے تے ہُنْ اوندیاں گاٖلہیں اوندے ناز ختم تھیونْ دا ناں نئیں پئے چیندے۔

اشرف حُسین باقرؔ :

شفیق شجراء کمسن ؔ ساڈٖی دھرتی دا سجٖاک شاعر ہے جیندے لفظ جیندا پیار عقیدت، محبت واقعی بے لوث ہے او نہ صرف ناں دا شفیق ھے بلکہ اخلاق دا وی مہربا ن ہے۔ جیندی شاعری دا ہک ہک لفظ سوچ دیاں تندیراں توں نکل کے ہاں دیاں ہواڑاں کوں ٹھڈا کریندا ہویا محبتاں دا مقروض کر ڈٖیندے۔ میڈٖی دعا ھے جو ایہ کتاب ’’پوکھوں ‘‘ شفیق شجراء کمسن کیتے ترقی دا سبب بنْے تے سرائیکستان دی منزل اچ سوہنْا پوکھوں ثابت تھیوے۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

غیورؔ بخاری بے زبان لوکاں دا شاعر

(لکھت: محمد اقبال عباسی)

گُزرئیے زمانے دی تاریخ چا تے ڈٖیکھوں تاں کہیں قوم دے عروج وچ سب توں وڈٖا ہتھ اوں قوم دے ادیباں تے شاعراں داہوندے۔ میدانِ جنگ ہووے تے بھاویں انقلاب، ادیباں نے ہمیشہ اپنْا حق ادا کیتے۔مزاحمتی ادب تے شاعری دا اصل موجد معاشرہ تے حالات ہوندن کوئی وی ادیب تے شاعر ہک حساس انسان ہوندے تے او حالات دے خلاف فوری رد عمل ڈٖیندے تقسیم پاکستان دے بعد وڈٖیرے، جاگیردار، بیوروکریسی تے ڈکٹیٹرز نے رل تے غریب کوں غریب تر کر ڈٖتا تاں اُنہاں دے ظلم دے خلاف سب توں پہلے ادیب میدان عمل اچ آئے تے بے زبان لوکاں دی آواز بنْ تے کھڑے تھی گٖے۔ویلہا ویہاندا ریہا مظلوم ، محکوم تے بے زبان لوکاں دی گاٖلھ کرنْ والے لوک حق دا کلمہ بلند کریندے ریہے۔ انہاں حق پرستاں وچ شامل ہک شاعر غیورؔ بخاری وی ھے۔ تاریخ ہمیشہ اوں ادیب تے شاعر کوں قوم دا اصل ہیرو ، غم خوار تے غم گسار آہدی ہے جیڑھا اپنْی قوم دے جواناں کوں رومانویت دی لوری تے ہجر تے وصال دے قصے سُنْا تے خواب غفلت اچ نی سمیندے بلکہ مظلومیت تے محرومی دا حقیقی چہرہ ڈٖکھا تے اوندے نندراکے جذبات جگاٖونْ دا وسیلہ بنْدن ۔ غالب ؔ نے کیا خوب آکھئے:

لکھتے رہے جنوں کی حکایات خونچکاں

ہر چند اس میں ہاتھ ہمارے قلم ہوئے

احٖ دے حالات کوں ڈٖٹھا ونجٖے تاں خواجہ فریدؒ دی ایں دھرتی کوں نسلی تے طبقاتی فرق نے اوں مقام تے پُجٖا ڈٖتے جوانقلابی سوچ دا پکھی جٖال اچ پھتکاراں تاں مریندے پر اونکوں نکلنْ دا راہ نی ڈٖسدا لیکن غیورؔ بخاری نے اپنْے تخیل دے پکھی کوں نہ صرف اُچی پرواز ڈٖتی ہے بلکہ اسم بامسمیٰ ثابت تھئے تے اپنْی Optimistic سوچ نال لوکاں کوں نہ صرف امید دا پیغام ڈٖتس بلکہ روہی، تھل تے دامان دے لوکاں کوں گھپ اندھارے توں کڈھ تے سوجھلے ول سڈٖیندا کھڑے جو آؤ لوکو!، گونگے بے زبان لوکو! اپنْے حق کیتے لڑو کیوں جو ایں طبقاتی کشمکش والے معاشرے وچ جیونْ کیتے سر سانگ تے سجاونْے پوندن تے اپنْی آونْ والی نسل کیتے پیار محبت دے وَنْ (درخت) لاونْے پوندن ۔ ساڈٖے گھر تے ساڈٖا راج ہوئے

بٖیا کُئی منصوبہ نئیں منگٖدے جتھاں ٹکڑے تھیون دھرتی جٖئے

اساں ایجھا صوبہ نئیں منگٖدے

غیورؔ بخاری دی جنگ صرف ظالم جاگیر دار تے سرمایہ دار نال نی بلکہ ہر او ں نظام نال جنگ ہے جیڑھا غریب دی ہک ویلے دی روٹی کھسنْ کیتے اپنْے جٖال تے پنجے دگٖھیری بٖیٹھے ۔ اپنْی شاعری اچ جا بجا غیور ؔ عوام دی زبان بنْ تے آہدے جو اِنہاں جاگیرداراں، لٹیریاں تے فرعوناں دے اگوں سینہ سپر تھی ونجٖو:

سُنْو ! سُنْو! ہُنْ تہاڈٖے سر تے کدورتاں دا عذاب آ گٖئے

غلام دھرتی دے اے خداوو! تہاڈٖا یوم حساب آ گٖئے

شاعر ہمیشہ نازک تے حساس جذبیاں دا امین ہوندے تے پیار محبت دا راہی ہوندے لیکن غیور گل و بلبل دی روایتی شاعری کرنْ والا شاعر نی بلکہ ہک ماہر سرجن دی طرح چاقو ہتھ وچ پکڑ تے سماج اچ نفرت، عصبیت دے پھیلنْ والے ناسور کوں جٖڑھاں توں مکاونْ والا طبیب ثابت تھئے۔نسلی تعصب ہک ایجھی لعنت ہے جیڑھی ساڈٖی سرائیکی قوم کوں سِوی وانگوں چِٹ کیتی ویندی اے سازشی تے مطلبی عناصر ساڈٖی قوم دے جذبات اُبھار تے ساکوں تقسیم کرنْ دیاں ناپاک سازشاں کریندے پِن۔ بجائے ایندے جو سرائیکی قوم اپنْا حق کھسنْ کیتے اُٹھی کھڑی تھیوے اونکوں اپنْے ہم مذہب ، ہم زبان تے ہم نوالہ بھراواں کنوں متنفر کیتا ویندا پے۔ ایں نظرئیے کوں رد کریندے ہوئے غیور اکھیندے:

ساکوں جے تقسیم کریسن

تاں چودھار پناہ نہ ملسی

دفنیجن دی جاہ نہ ملسی

جیویں شاعری ارتقاء دے مراحل طے کریندی ہے ایویں شاعر وی اُ نھاں سب مراحل توں گزردے تے وقت دے نال نال اوندی شاعری اچ بلوغت آندی ھے۔ غیور بخاری دی شاعری نے وی "عذاب خوابیں دے نال ہوندن " توں گزر دے ہوئیں "سر دھرتی دی ویل "ڈٖتی ہے تے نال ساری عوام کوں وی سنیہا ڈٖتس جو کڈٖاں تک چپ رہسو ہُنْ تاں "کجھ الا سانولا "۔ ایویں اساں غیور ؔ دی پہلی کتاب ڈٖیکھوں تاں ساکوں ہک رومانوی کتاب نظردی ہے جیندے وچ گل و بلبل، بہار تے محبوب دے تذکرے مِلدن لیکن اُنھاں دیاں باقی ڈٖوہیں کتاباں ’’سِر دھرتی دی ویل‘‘ تے ’’کُجھ اَلا سانولا‘‘ وچ انقلابی رنگ غالب ھے۔ جیرھا جو اُنہیں دی شاعری دا خاصہ ہے۔ غیورؔ بخاری نے نہ صرف غزل بلکہ نظم ، ہائیکو، رباعی تے معریٰ نظم وچ طبع آزمائی کیتی ہے تے ہک خوبصورت شاعر ہوونْ دا حق ادا کر ڈٖتس ۔ غیورؔ کوں اوندی شاعری دے حوالے نال ڈٖیکھو ں تاں ایویں لگٖدے جو اونکوں نہ صرف شاعری دیاں تمام صنفاں تے عبور ہے بلکہ او اپنْے آپ کوں تاریخ دا ہک ادنیٰ طالب علم وی سمجھدے جیندی وجہ توں او اپنْی شاعری وچ اکثر جاہیں تے تاریخ دے معتبر حوالے کوڈ کریندے۔ غیور ؔ دی شاعری اچ انالحق دی صدا تھی ونجٖ، سانگیں تے جھمراں، مونجھاں دی چور گپ ، بے سہاگٖنْ غلام دھرتی،صحرا توں آندی ہوئی صداواں جیہاں تشبیہات تے تلمیحات دا جا بجا خوبصورت استعمال نظر آندے۔اخیر تے میں اُنہاں دی نظم "کجھ الا سانولا "دا تذکرہ نہ کراں تاں انہاں دی شاعری نال انصاف نہ ہوسی اے او نظم ہے جیڑھی میکوں سئیں جہانگیر مخلص دی نظم "آمیڈا جانیاں "دی رقیب نظردی ہے تے اُنہاں دے اوں جذبات و احساسات دی ترجمان وی ہے جیڑھے او اپنْی نظم وچ بیان نی کر سگٖئے۔

اپنْی دھرتی تے مہاجر اساں

کے توڑیں اے حیاتی نبھیسوں ودے ؟

کے توڑیں اینویں غیراں دی درسال تے ؟

اپنْے بٖالاں کو ں نوکر کھڑیسوں ودے

اساں کے توڑیں دھرتی دے سینے اُتے

زخم کھاسوں ودے ڈُٖکھ جھلیسوں ودے

دھرتی جایاں دے سر توں ڈٖسا تاں سہی

کیویں ٹلسی ایہ ڈُٖکھ دی بلا سانولا

کجھ الا سانولا، کجھ الا سانوالا

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

میکوں پیر فریدؒ دی کافی نال عشق ہے

ثناء خوان مصطفی ملک حضور بخش موتھا نال حال حوال

(حال حوال:ملک عبدالخالق نعیمی)

تحصیل جلال پور پیر والا دی ہک مشہور وستی ’’وستی موتھا‘‘ نال تعلق رکھنْ والے ملک حضور بخش موتھا سرکارِ دو عالم دی مداح سرائی وچ ہک نویکلا مقام رکھدن۔ عشقِ رسولؐ دی شمع مَن اچ روشن ہوونْ پاروں زبان کلام اچ سوز تے درد موجود ھے۔ ملک حضور بخش موتھا سئیں اَہدن جو نینگرپ دے ویلے میکوں پہلوانی دا شوق ہا ۔ اوں ویلے وی میڈٖی آواز سُریلی ہئی اتے شوقیہ طور تے گاٖندا رہ ویندا ہم۔ ۱۹۸۳ء اچ سعودی عرب گٖیم تاں اُتھاں میڈٖے مَن اچ گاٖونْ دی سِک جاگٖی اتے ایہ خیال آیا جو کیوں نہ دُنیا تے آخرت دی بھلائی سانگے سرکار دی مداح سرائی کیتی ونجٖے۔ پاکستان واپسی تھئی تاں میڈٖے کول میاں فتح محمد صاحب آئے اُنھاں وی میکوں آکھیا جو ’’ملک حضور بخش آ تیڈٖی آواز سوہنْی ھے توں نعت خوانی کر‘‘ میڈٖا دِل تاں پہلے ایہ راہ چُنْی وَدا ہا اتے میں پہلی دفعہ اُنھاں توں دُعا گھِن تے اسٹیج اُتے نعت پڑھی ۔ اوندے بعد کُجھ دوستیں آکھیا جو ایں فن کوں باقاعدہ طور تے سِکھو تاں میں پہلی نعت خوانی دی شکر اللہ ڈتہ غافل سئیں دے اگٖوں رکھی حالانکہ اُنھاں دے استاد ، اُستاد اللہ بچایا سئیں دی خواہش ہئی جو میں اُنھاں دی شاگردی حاصل کراں۔ لیکن اُنھاں توڑیں میں نہ پُجٖ سگٖیم۔ اُنھاں دے بعد ایہ کُجھ ڈٖینھ پہلے دی گاٖلھ ھے اساں اتھائیں ہک محفل کرائی ھے جیندے وچ ملک محمد اجمل ، ملک عبدالمصطفیٰ سعیدی سئیں تے بٖئے ڈھیر سارے عظیم لوک موجود ہَن ۔ اُتھاں میں مُلکِ پاکستان دے جگٖ مشہور نعت خوان ملک عبدالمصطفیٰ سعیدی سئیں باقاعدہ شاگردی حاصل کیتی ہِم۔ نعت خواناں توں متاثر ہوونْ دے حوالے نال ملک حضور بخش سئیں آکھیا جو سرکار دی شان پیش کرنْ والاہر چھوٹا وڈٖا نعت خوان میڈٖا محبوب ھے ۔ میں ہر نعت دے پیریں دی مِٹی کوں اکھیں دا سُرمہ سمجھداں۔ پسندیدہ نعت دے حوالے نال ملک صاحب آکھیا جو میکوں ہک اُردو نعت بے حد پسند ھے جیندے اشعار کُجھ ایں ہِن:

ملتا ہے کیا مدینے میں اِک بار جا کے دیکھ

کرتے ہیں مالا مال وہ دامن بچھا کے دیکھ

ایندے علاوہ پیر فرید ؒ دی کافی نال وی میکوں عشق ھے۔ تے اکثر محافل اچ میں کافی پڑھ تے خوشی محسو س کرینداں۔ نعت خوانی دے علاوہ مصروفیت دے حوالے نال اُنھاں ڈٖسایا جو میڈٖا آبائی کم زمیندارہ ھے نعت خوانی دے بعد جیرھا ٹائم مِلدے او میں کاشت کاری کوں ڈٖینداں ایندے باوجو د وی وقت مِل ونجٖے تاں اپنْے پُتر محمد عامر موتھا جیرھا درزی دا کم کریندے اوندی نال اوندی دوکان تے گزار آنداں۔ اخیر تے اُنھاں آکھیا اساکوں اپنْے اندروں وڈٖائی تے نفرت دی بھاہ کوں ختم کرنْ دی ضرورت ھے۔ جھِک نوائی اچ جو چس ھے او بٖئی کہیں شئے وچ نئیں ۔ ہر دَور اچ صوفیاء نے وی مِٹ ونجٖنْ دا دَرس ڈٖتے ۔ میڈٖے خیال اچ اساکوں صوفیاء دی گاٖلھ تے عمل کر تے خوشگوار حیاتی گزارنْ دی ضرورت ھے۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

ہک شاعر اپنْے اندر دے جذبات ، احساسات تے ڈُٖکھ کوں بٖاہر گھن آندے جنھاں کوں شاعری اچ بیان کرنْا بٖہوں اوکھا کم ھے۔ غربت تے نفسا نفسی دے ایں دور وچ بندے کوں پورہیا تے مزدوری وی کرنْی پوندی ھے تے اپنْے نال وی الاونْا وی پوندے۔ پُرذوق عباسی اساڈٖے وسیب دا ہک گُمنام شاعر ھے۔ جئیں پُرذوقؔ تخلص نال شاعری شروع کیتی اتے ۹۵ء وچ اُنھاں دا ہک کتابچہ دلنور سرائیکی پبلی کیشنز توں چھپیا پر بعد اچ احٖ تک اوندا کلام نہ کہیں کٹھا کیتے نہ وَل کُئی مجموعہ کتابی شکل اچ چھپ سگٖیے۔ پُرذوق عباسی دا اصل ناں محمد رمضان ہے اتے تخلص پُرذوقؔ عباسی ہے ۔ اِنھاں دی پیدائش ۱۹۶۴ء وستی وِدانی رحمان آباد تحصیل و ضلع بہاول پور اچ تھئی۔ سیانْے سچ اَہدن جو خلق دا مُلک ھے ایہ ہک انسان دوست شاعر ھے ایویں لگٖدے جیویں پورا وسیب ایندا سجٖنْ ھے۔ نِکے بٖالاں توں گھن وسیب دے نینگر تے بُٖڈھڑے اوندے نال پیار کریندن۔ اِنھاں دی شاعری وچ ہجر تے فراق کُٹ کُٹ تے بھریا پے۔ ڈُٖکھاں بھریا ایہ شاعر اپنْے ہکو پُتر دی جُدائی وی برداشت کیتی وَدے تے شریکاں دے ڈُٖکھ وی سینے نال لائی وَدے۔ اِنھاں دی سُنجٖانْ اوں ویلے تھئی جڈٖاں عوامی گلوکار اختر حُسین اختر آف گلنْ ہٹی اپنْی کیسٹ اچ اِنھاں دا کلام ریکارڈ کرایا۔

اساں عشق دے درد نوں مُل لے کے

ہر درد توں جان چُھڑائی وَدے ہئیں

نی کُئی کہیں دا ایں دُنیا تے

اساں ہر ہک کوں اَزمائی وَدے ہئیں

اوندی غربت تے ڈُٖکھاں دا کُئی بھیؤال کینی او سارے ڈُٖکھ تے غم کلہا چا تے حیاتی دا پندھ کریندا پئے ڈُٖکھاں توں بھریا پیمانہ جیرھے ویلے چھلکدے تاں ارداس نکلدی اے ۔ اُنھاں دا ایہ ڈٖوہڑہ ڈٖیکھو:

ایویں رڑھ وانگوں ڈُٖکھ جٖم پے ہِن

میڈٖے ہنجوں دی برسات کنوں

تھیوے ڈٖینھ آکھیم ڈُٖکھ کھُٹ ویسن

ہتھوں ودھ ویندن بٖئی رات کنوں

میں سوچے میڈٖا کیا بنْسی

اکھ لگٖدی نئیں فِکرات کنوں

پرذوقؔ تہوں رَت روندا ہاں

ڈُٖکھ مِل گٖن وَدھ اوقات کنوں

پرذوقؔ ڈٖوہڑے دا بٖہوں چنگا شاعر ھے۔ ہر انسان دے دِل وچ کئی ارمان ہوندن اونکوں او پورا کرنْ دی خاطر بٖانْ مریندے پر ارمان پورے نہ تھیون تاں ڈُٖکھ تاں لگٖدے۔ پُرذوق اپنْے ارماناں دے بارے ڈٖوہڑہ اَہدے:

قسماں چا خود پیار کیتُس وَل پھرے آپ زبان کنوں

ہا مقصد میڈٖی زندگی دا میکوں پیار اہا جند جان کنوں

جڈٖاں آکھیس بس ھے تئیں کنوں دِل پھٹی نی ارمان کنوں

پرذوقؔ میکوں ایویں لگٖدا ہا میڈٖا چھُٹ پے ہتھ اسمان کنوں

پرذوق وسیب دا ہک حساس شاعر ھے او اپنْیاں دی بے وفائی نی سہہ سگٖدا قربانی آلی عید دے موقع تے جو کُجھ اوں محسوس کیتے او ایں ڈٖوہڑے وچ ڈٖیکھو:

ایں عید دیاں خوشیاں کیا خوشیاں

گھروں بٖے دے آئی اساں عید کیتی کہیں سمجھ غریب تے ترس کیتے

کہیں ٹوک بنْائی اساں عید کیتی

آئی وقت دی گردش ڈٖیکھ کراہیں

ریہے کھِلدے بھئی اساں عید کیتی

پرذوقؔ ڈٖیہاڑا عید دا ہا

غم سامنْے ہئی اساں عید کیتی

۲۰۰۹ء وچ ہک میلاد پاک دی محفل تے بندۂ ناچیز تے محمد اسماعیل خان عباسی(نعت خوان) نے پُرذوق کوں نعتاں لکھنْ دا خیال کیا ڈٖتا ول تاں کمال تھی گٖیا۔ وسیب دے ہر میلاد پاک دی محفل وچ پرذوق دی نعت سرِ فہرست ہوندی ہئی۔ اُنھاں دی ایہ نعت ریڈیو پاکستان بہاول پور تے وسیب چینل تے کئی وار نشر تھی چُکی ھے: واہ قسمت پاک حلیمہ دی جئیں چُم عربی کوں چایا ہے ڈٖوں جگٖ دے کُل مختار کوں چا جئیں نال سینے دے لایا ہے پرذوقؔ دی شاعری نے ہر عمر دے لوکاں دے جذبات تے وسیب دے مسائل کوں سوہنْے انداز نال پیش کیتے وسیب دے نینگراں کوں مخاطب تھی تے اَہدن جو :

تھکے تُرٹے ہوک تے مِلدن

ہک ڈٖوجھے کوں روک تے مِلدن

آ پُرذوقؔ ڈٖیکھانواں تیکوں

چوک دے چندرے چوک تے مِلدن

انھاں دا مشاہدہ اِنھاں دی شاعری وچ جا بجا نظر آندے ۔ سچی گاٖلھ وی ایہا ھے جو پُرذوق دے مشاہدے نے اِنھاں دی شاعری کوں بقا عطا کر ڈٖتی ھے میکوں اُمید ھے جو اِنھاں دی شاعری ضرور کئی صدیاں دا پندھ کریسی۔

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سرائیکی شاعری

نذیر احمد نظیرؔ .......گُلنْ ہٹی

جیویں تئیں کیتی ھے ڈھول سجٖنْ ایویں کہیں دے نال نہ تھیوے

لا تیر ہجر دا چھوڑ گٖیوں کیرھا دِل زخمی کوں سیوے

ہُنْ تئیں بِن رات اندھاری ھے وَدا بٖالیم لہو دے ڈٖیوے

نظیر ڈٖسا ہُنْ کیا رہ گٖئے جو اوندی آس تے جیوے

تیکوں روز دے جھیڑے نئیں چھکدے نِت کر تکرار توں کیوں رُسدیں

تیکوں ترس نی آیا ہک لحظہ ڈٖے ظلم دے بار توں کیوں رُسدیں

توں حُکم تاں کر ہکواری چن جند ڈٖیساں وار توں کیوں رُسدیں

تئیں بٖاجھ نظیر میں رُل ونجٖنڑائیں میکوں ڈٖے تے پیار توں کیوں رُسدیں

اسجد بخاری........گُلنْ ہٹی

ایویں نکھڑ نہ پل اچ میں کولہوں میکوں سانول بٖہوں اَرمان تھیسی

کُجھ سوچ سمجھ تے فیصلہ کر تیڈٖے بعد آ ڈُٖکھ مہمان تھیسی

مَن گاٖلھ میڈٖی نہ لوک کھِلا میڈٖا گھر دا گھر ویران تھیسی

ڈٖوہیں نکھڑ تے اسجدؔ رُل ویسوں ڈٖس کہیں دا کیا نقصان تھیسی

تیکوں اکھیاں ڈٖہدین ہر پاسوں کہیں پاسوں ڈھول نظر آ ونجٖ

ایویں لُک چُھپ نال نہ کھیڈٖ میڈٖے نمہی سگٖدا گٖول نظر آ ونجٖ

تئیں پردے وچ رہ کیا کرنْیں ذرا گھُنڈ کوں کھول نظر آ ونجٖ

میڈٖی عید دا اسجدؔ چندر ہئیں توں میڈٖی عید نہ رول نظر آ ونجٖ

آصف سرمدؔ .......گُلنْ ہٹی

ایویں اوکھا تھی منہ پھیر نہ توں ساڈٖے نال اَلا اساں ویسوں پئے

ساکوں سِک ھے تیڈٖے ڈٖیکھنْ دی دیدار کر ااساں ویسوں پئے

توں مالک اپنْی مرضی دا جئیں نال نبھا اساں ویسوں پئے

تیڈٖے دَر تے سرمدؔ لنگھ آئے ہئیں کر خیر عطا اساں ویسوں پئے

اساں تیڈٖی خاطر جگٖ چھوڑئیے توں غیر دے نال نبھایو کیوں

جے ونجٖنْا ہا تئیں انج تھی کے دِل کوڑ دیاں قسماں چایو کیوں

جڈٖاں تھی گٖے ہاسے ہک بٖے دے ونجٖ غیر دی سیجھ سجایو کیوں

کوئی جُرم ڈٖسیں ہا سرمد کوں ایویں رَت دے نِیر روایو کیوں

عدیلؔ بخاری(احمد پور شرقیہ)

تُوں بٖول جو ہئی بٖولنْا وے ڈھولنْا

کہیں کوڑ سچ نئیں تولنْا وے ڈھولنْا

ماری بٖیٹھیں دِل دا جیڑھا دروازہ تُوں

ایکوں وَلا ھِ کھولنْا وے ڈھولنْا

کیں نے لُٹے، کیویں لُٹے،کتھ کتھ لُٹے

اے راز ھِ نئیں پھُولنْا وے ڈھولنْا

چنگا ھِ تیڈٖے پیاروچ میں رُل ونجٖاں

میکوں کہیں نئیں گولنْا وے ڈھولنْا

تُوں رُس گٖیوں تاں مرویساں اے جان گھن

میکوں نہ چھوڑیں ڈھولنْا وے ڈھولنْا

تعریف تیڈٖے حُسن دی بئی کیا کراں

ھِ چندر تیڈٖا اولنْا وے ڈھولنْا

ٹُرتاں پیا ھِ پیار وچ تیڈٖے عدیلؔ

ایکوں وی تُوں ھئی رولنْا وے ڈھولنْا

عمران اسد(فیروزہ)

نظم پتہ نی موسیٰ

تجلی ڈٖٹھیں وی

ہوش وچ

کیویں آگٖیا ہا

اساں جڈٖوں دا

ڈٖٹھے سجٖنْ کوں

اساکوں اوں ڈٖینھ دا

ہوش کائینی

(نادر لاشاری........مٹھڑا بنگلہ)

تیڈٖا رُخ انور تسکین ساڈٖی پا پیار تیڈٖے نے اَندھ چھوڑئیے

ساڈٖا ترکہ خواب ہَن چئی وَدے ہئیں نہ اکھ وچ کُئی سُوئی سندھ چھوڑئیے

توں نظریوں بھُل اوقات گٖئی تیڈٖے پیریں اپنْا پندھ چھوڑئیے

تیڈٖے پیر کوں چُمدے پئے ہاسے کائنات نے نادرؔ مندھ چھوڑئیے

مَن مُندریا مُندریں وِسر گٖیاں اساں پیار دی چھاپ کوں وِسرے

اوندے بغض دا قد نہ ناپ سگٖیے بنْ بھولے ناپ کوں وِسرے

کھِل بُھل گٖئی مینگھ ملہار مُٹھی روح سوچ اَلاپ کوں وِسرے

اساں وِسرے نادرؔ مقصد کوں اساں اپنْے آپ کوں وِسرے

؂

آئے مونجھ دے مُلک اچ خواب جتی نئیں تھئی پوری تعبیر احٖ تک

روح تھی گٖئے وحشت رانجھے دی تیکوں جٖانْیم اپنْی ہیر احٖ تک

میڈٖی قسمت وچ نئیں قائم رہی تیڈٖے والیں دی زنجیر احٖ تک

گٖل نادر پیار دا چولا ہا جیندی ڈھہہ گٖئی ہک ہک لیر احٖ تک

(زوار راہب........لیاقت پور)

تیڈٖا ازلوں چن دیوانہ ہم احٖ تھک تھک تے اظہار کیتے

تیڈٖی گاٖلھ پسند تیڈٖی چال پسند ہر لفظ اچ سئیں اقرار کیتے

جو تئیں آکھیے میں او کیتے تیڈٖی گاٖلھ اُتے اعتبار کیتے

جیویں دِل آکھی کر راہب ؔ توں ھے جُرم ایہو میں پیار کیتے

اساں پننْے محض فقیر ہیسے تیڈٖی یاد دا کاسہ چئی پھردوں

کہیں خیر نی پئی کشکول دیوچ ہر در کوں سئیں کھڑکائی پھردوں

نہیں دِل لگٖدا ایں دُنیا تے تیڈٖی مونجھ کوں گٖل اچ پئی پھردوں

توں کتھ ہئیں راہبؔ ڈٖیکھ تاں سہی تیڈٖی آس دا بٖوٹا لئی پھردوں

سچ سچ ھے سچ میں آکھ ڈٖیساں بھانویں سٹ دیرے کُٹوا چھوڑے

نہ ڈٖرساں کہیں سردار کنوں بھانویں لتاں بٖاہیں بھَنوا چھوڑے

حق سچ دی گاٖلھ تے لڑ ویساں توڑیں سڈٖ مجرم ڈھکوا چھوڑے

نہ ڈٖرساں راہبؔ سچ کولہوں بھانویں سُولی تے ٹنگوا چھوڑے

کلام اکرم غریب آبادی

روزی اساڈٖی ساکوں ساڈٖا خدا پیا ڈٖیندے

جو وی نصیب ھے ساڈٖا آپے پُجٖا چُھڑیندے

او پالنْ ہار ساڈٖا اساں پیدوار اوندی

فجر وی اوہو ڈٖیندے شامی ولا چا ڈٖیندے

جو وی خدا توں منگٖے بھانویں کُئی جیڑھے ویلے

جو کُجھ ھے جیڑھا منگدا اینکوں عطا کریندے

بھانویں کُئی پیا آوے مسلم یا غیر مسلم

روزی ھے ڈٖیندا سب کوں سب تے کرم کریندے

اکرم ؔ خدا تاں میڈٖا شہ رگٖ توں وی قریب اے

کعبہ مندر مسیتاں ہر شخص کیوں گٖولیندے

سُنْدا نئیں کُئی میڈٖی گاٖل

میں ہاں یار غریب دا بٖال

خالی وَلدا ں شاہ دے دَر توں

لارا لا کے ڈٖیندن ٹال

کپڑے میڈٖے لیر کتیراں

وانگ فقیراں میڈٖا حال

حاکم ساڈٖے چور تے ڈٖاکو

لُٹ کے کھاندن ساڈٖا مال

پیر کبیر ؒ تحصیل ھے اکرمؔ

ضلع میڈٖا خانیوال

محمد اجمل خان عباسی

(بہاول پور)

سُکھے ہاسے کل دی گاٖلھ اے

ڈُٖکھے ناسے کل دی گاٖلھ اے

توں ٹُر گٖئیں تاں خوشیاں ٹُر گٖن

آسے پاسے کل دی گاٖلھ اے

دِل تیڈٖے دے ہر خانے وچ

ہاسے خاصے کل دی گاٖلھ اے

رنگ پور دی ہر گٖلی دیوچ

چاتم کاسے کل دی گاٖلھ اے

تیڈٖے بٖاجھوں کیویں جیساں

چین نہ آسے کل دی گاٖلھ اے

تیڈٖے بٖاجھوں جانِ جاناں

کُجھ نہ ہاسے کل دی گاٖلھ اے

پتہ نہ ہا ٹُردا پے تاں

وَل نہ آسے کل دی گاٖلھ اے

شام سویلے ڈٖس پوندے ہَن

آسے پاسے کل دی گاٖلھ اے میں تے رانجھنْ ہک ڈٖوجھے دی

خاطر ہاسے کل دی گاٖلھ اے

تیڈٖے بٖاجھوں اجمل خاں کوں

جگتی کھاسے کل دی گاٖلھ اے

وسیم عباس واصی (مڈ حسن ، ترنڈہ سوائے خان)

بے درد زمانے رول ڈٖتے

میکوں ککھیں دے بھاء تول ڈٖتے

جیکوں اپنْا یار سمجھدا ہم

ہوں کھیر اچ زہر کوں گھول ڈٖتے

جیندی خاطر میں بدنام تھیاں

اوں آکھ میکوں بے شول ڈٖتے

اوبٖلدی بھاہ وسمائی کائینی

ہتھوں وسمی چوئیں کوں چول ڈٖتے

اوں ہتھ چُھڑوا تے غیریں وچ

احٖ پیار دا قصہ کھول ڈٖتے

شالا واصیؔ وَسدا رہوے او

میکوں درد ہِن جئیں انمول ڈٖتے

جام عابد (راجن پور)

سُکھیں لدھی دھرتی دا ھے وَنْ وَنْ درد اگھالیا

پیلہوں چُنْنْ دی سِک ہر کہیں کوں جٖال دو کہیں نہ بھالیا

ہاڑ اچ چھانہیں گٖولیم پوہ اچ اپنْے ڈُٖکھڑے ٹالیے

آرے ہیٹھ ھے جنگل سارا آرا کہیں نئیں ٹالیا

نقش اِن سارے دُھندلیے دُھندلیے ، دُھندلیے مندر مسیتاں

سنگرے پُنگریے شہر کوں کئیں ھے لہو دے نال دھنوالیا

ہک ہک تھی تے رُلدے ویندن میڈٖے دھرتی جٖائے

کالی رات اچ وڈٖا دِل کر ڈٖیوا کہیں نہ بٖالیا

ہک پاسے تاں بُکھ دے بھنجٖ لیوں پیٹ تے پتھر وانْیے

بٖے پاسے تاں کُتیاں کوں ھے عطریں نال دھنوالیا

ساڈٖے لیکھ غلامیاں غیریں تاج تے تخت ہنڈائے

ترکے ہوندیں وَل وی میڈٖا وسبہ وانجا تالیا

ٹالہی سئیں دی ، پُھلا سئیں دا، سئیں دا سب سرمایا

اساں یار قصولی عابدؔ قصہ ٹور ڈٖکھالیا

سوجھلؔ بخاری(لودھراں)

دِل اپنْیں کوں احٖ عشق دا لئی روگٖ کھڑے ہئیں

وَل گٖل دے اندر پیار دا پئی بھوگٖ کھڑے ہئیں

ایں دُنیا تے بنْ گٖئے ہئیں اساں لوک تماشہ

جگٖ بٖولیاں مریندا پئے کھِلائی لوگ کھڑے ہئیں

آپ اپنْے اساں پیراں تے ھے ماری کُہاڑی

نانگیں کوں پِلا کھیر مُکائی جوگٖ کھڑے ہئیں

کہیں غیر تے اپنْے دی نہیں سُرت اساکوں

چُنج چُنج دے اندر پا تے وٹائی چوگٖ کھڑے ہئیں

ہا خون جتی ہجر مریلے دی نذر تھئے

ہُنْ جسم دیوچ سکھڑیں بچائی پھوگٖ کھڑے ہئیں

سوجھلؔ آ بُٖڈھیپا گٖئے ساکوں وقت توں پہلے

تہوں جیندیں جوانی دا منائی سوگٖ کھڑے ہئیں

نذیر احمد نذرؔ (عباس نگر)

جڈٖاں دِل آکھی پوویں رُس سانول اساں روز منیسوں تھکسوں نہ

تیڈٖی مِنت میڑھ کریندیں ہوئیں تیڈٖے پیر دُھویسوں تھکسوں نہ

ساڈٖے پیار دا پُھل ہئیں توں جانی تیکوں روز چمیسوں تھکسوں نہ

بھانویں نذرؔ کریسیں نفرت توں اساں پیار کریسوں تھکسوں نہ

تیڈٖی مونجھ اچ سانول رو رو تے میں اپنْا حال ونجٖائی بٖیٹھاں

متاں میں رُل گٖئے ڈٖو لنگھ آنویں تیڈٖے راہ تے دیداں لائی بٖیٹھاں

گھر بَر تے سُنجٖ اگٖواڑ کوں وی تیڈٖی خاطر ڈھول سجائی بٖیٹھاں

میکوں نذرؔ بٖیا کُجھ یاد وی نئیں تیڈٖے ناں دا ورد پکائی بٖیٹھاں

(*)(*)(*)

گلنورؔ نور پوری(نور پور نورنگہ)

توں مالک تے مختار جو ہئیں انصاف چا کر میں مجر م ہاں

ھے جُرم میڈٖا تیکوں پیار کیتے اعتراف چا کر میں مجرم ہاں

دیدار بِناں نی جی سگٖدا دل صاف چا کر میں مجرم ہاں

تیڈٖے لائق نمہی گُلنور ؔ جیکر میکوں معاف چا کر میں مجرم ہاں

کر ظلم جِتی میں سہہ ویساں ہک غیر کوں اپنْے سنگ نہ کر

دِل پاگل جھنڑکاں نی سہندا ینکوں ہجر اچ چوڑ چڑنگ نہ کر

توں جیت ویسیں میں ہرویساں میڈٖا چن دلبرتوں جنگ نہ کر

گُلنور ؔ غریب دا کوئی کائینی ہئی رب دا ناں میکوں تنگ نہ کر

(*)(*)(*) Back to Conversion Tool

Urdu Home