سرائیکی ادبی مجلہ سویل سرائیکی بہاول پور

غیور بخاری

ایڈیٹر : سویل سرائیکی ـــ بہاول پور

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

سہ ماہی سرائیکی ادبی مجلہ

سویل سرائیکی

بہاول پور

ستمبر 2016ء شمارہ نمبر 12

ایڈیٹر .....غیور بخاری

جعفری ٹاون گلی نمبر 12 بہاول پور

Email:[email protected]

Email:[email protected]

Mob:0300-9681200

۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔

اداریہ دھرتی واسو رابطہ نئیں چھوڑنا

’’جیویں 20ویں صدی دے چھیکڑ وچ سرائیکی لوک سانجھ دے دانشوراں سرائیکی قوم دی سُنڄاݨ تے بقا کیتے ہک لائحہ عمل تیار کیتا ہا جیرھا جو اوں وقت دے تقاضیں دے مطابق دُرست تے کامیاب ہا ، اڄوکے دَور دے تیزی نال بدلدے ہوئے حالات دے طوفان وچ جتھاں ایں دھرتی دے لوکاں دی جُڑت تیزی نال تُرٹدی ویندی ہے، نظریاتی سوجھلا ختم تھیندا ویندے ، سرائیکی زبان ، ثقافت تے ادب واسطے کئی چیلنج سامݨے آ ڳن اِنھاں حالات وچ ہک ’’قومی کانفرنس ‘‘ دی سخت ضرورت ہے جیندے وچ سرائیکی دھرتی دے دانشور ، اڳواݨ تے سوجھواݨ شریک تھی تے اڄوکے حالات دے ہر طرح دے چیلنج دا مقابلہ کرݨ سانگے ہک متفقہ لائحہ عمل قوم کوں ݙیون۔ جیندے اُتے عمل کر تے اساں اڄوکے زمانے وچ کامیابی نال جی سڳوں ۔‘‘

ایہ تجویز جولائی 2016ء دے چھیکڑی ہفتے اچ سرائیکی وسیب دی کانو کان تھئی سنگت سانگے فیس بُک تے اپ لوڈ کیتم تاں میکوں دھرتی ڄایاں دے چہرے تے مونجھ زیادہ تے اُمید گھٹ نظر آئی۔ مونجھی حیاتی دے ایں کوجھے موڑ دا لانگھا لنگھیم تاں میݙی دید ساری دُنیا دیاں قوماں دے کلچر تے ونڄ پئی تاں میکوں ایں گاٖلھ دا شدت نال احساس تھیا جو پوری دُنیا دا کلچر ’’گلوبل کلچر‘‘ دی شکل اختیار کریندا پئے۔ انسانی حیاتی دے جیوݨ دے تقاضے تبدیل تھیندے پِن ، قوماں ادب اتے تہذیبی حوالے نال زوال دا شکار تھیوݨ دی وجہ توں مرݨ شروع تھی ڳن ایں اوکھے موڑ تے میں اپݨی مردی ثقافت ݙیکھ تے چُپ نی رہ سڳدا۔ میݙا خیال ہے جو اڄوکے حالات اچ بدامنی تے انتشار کوں مُکاوݨ سانگے ادب کوں فروغ ݙیوݨ لازمی تھی ڳئے۔ موبائل فون تے انٹر نیٹ دی وجہ توں بھانویں جو ساݙے پوری دُنیا نال رابطے تھی ڳن پر حقیقی جُڑت ختم تھی ڳئی ہے،حقیقی جُڑت میل ملاپ نال زندہ رہندی ھے۔ ٹیلی ویژن ، ڈش ، کیبل دی وجہ کنوں لوکاں کوں اپݨے گھر اچ تفریح مِل ڳئی ھے جیندی وجہ کنوں ہُݨ میلے مُکدے ویندن تاں ساکوں ہُݨ چاہیدا ھے جو اساں ہُݨ مِلݨ نہ چھوڑوں۔اینویں اساݙے وسیب وچ مشاعریاں دی عظیم روایت وی مُکدی ویندی ہے ایں سانگے ہُݨ اساکوں چاہیدا ھے جو اساں وسیب اچ چھوٹیاں چھوٹیاں ادبی نشستاں دے رواج کوں زیادہ توں زیادہ ودھاؤں۔ میݙے خیال وچ ایں دور اچ ادبی تنظیماں دی پہلے توں ضرورت ودھ ڳئی ہے۔ ادب ہمیشہ انسان کیتے شعورتے سوجھلے دا سبب رہ ڳئے ۔ ہک شاعر ، ادب دے ذریعے قومی خدمت سرانجام ݙے سڳدے میں ادب دے ذریعے اڄوکے دھرتی ڄایاں کوں نویں دڳ تے ٹورݨ دا اَہر کریندا پیاں جے تُساں وی ماء دھرتی دا درد سینے رکھدے ہو تاں اَؤ رَل کراہیں تُرٹدی سنگت دا سچا سانگا جوڑ تے جیوݨ دا اَہر کروں۔

غیورؔ بخاری ٰ

ّّّــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

جے کر اساں کسان دی معیشت دی بہتری تے توجہ نہ ڈتی تاں اساکوں زراعت دے حوالے نال بہوں وڈے نقصان دا سامݨا کرݨا پوسی

معروف سماجی شخصیت جام حضور بخش لاڑ نال گالھ مُہاڑ

گالھ مُہاڑ:غیور بخاری

بہاول پور دی معروف سماجی شخصیت سئیں جام حضور بخش لاڑ کہیں تعارف دے محتاج نئیں۔آپ کسان بورڈ دے مرکزی نائب صدر تے ہک مثالی کاشتکارہِن۔ پچھلے کُجھ سالیں توں ’’نیو الفلاح سسٹم آف ایجوکیشن ‘‘ دے ناں نال بہاول پور وچ ہک ادارہ وی چلیندے پِن۔ سرائیکی وسیب وچ ایجھے باشعور لوک ٻہوں تھوڑے ہِن جیرھے خلقِ خدا دی خدمت عبادت سمجھ تے کریندن۔ سئیں جام حضور بخش لاڑ ہوریں نال کُجھ ݙینھ پہلے ’’سویل سرائیکی ‘‘ دے قارئین سانگے ہک مکالمہ تھیا جیرھا جو تہاݙی خدمت اچ پیش ہے۔ اساں سئیں جام حضور بخش لاڑ ہوریں توں اُنھاں دیاں سماجی خدمات دے بارے سوال کیتا تاں اُنھاں آکھیا خلقِ خدا دی خدمت دا جذبہ اللہ رب العزت دی طرفوں انسان کوں عطا تھیندے ۔ اوندی مرضی ھے او ایہ جذبہ کہیں بے یارو مددگار انسان کوں بخش ݙیوے یا میں جہیں فقیر حقیر انسان تے کرم چا کرے۔ اگر انسان کوں خالقِ کائنات دا ایہ فلسفہ سمجھ آ ونڄے تاں انسان ݙوہیں جہانیں اللہ سئیں دی بارگاہ اچ سُرخرو رہندے۔ ایں جدید دَور اچ جتھاں احٖ دا انسان خود کوں ترقی یافتہ سمجھدے، کامیابی دیاں او منزلاں عبور کریندا پئے جیکوں اساں سائنس دی معراج آکھ سڳدے ہیں۔ ایں دور وچ جتھاں انسان ترقی کیتی ہے اُتھاں او تنزلی دا شکار وی ضرور تھئے اینویں انسان اساکوں اپݨی ریت تے روایات کولہوں وی مونہہ موڑیندا نظر آئے۔اگر اساں گُزری صدی دی تاریخ دا نجھا تے مطالعہ چا کروں تاں اساکوں ایں گاٖلھ دا شدت نال احساس تھیسے جو پچھلی صدی وچ انسان دے رابطے دے ذرائع تھوڑے ہَن پر اوں وقت انسان دا انسان نال جُڑت تے گاٖنڈھا ٻہوں زیادہ ہا۔ موجود عہد وچ بھانویں جو اساں پوری دُنیا نال جُڑ ڳئے ہئیں ہک ݙوجھے دی پَل پَل دی خبر رکھ سڳدے ہئیں لیکن اساݙا ہک ݙوجھے نال گاٖنڈھا تے جُڑت او پہلے والا نی رہ ڳیا۔ ایں دَور وچ میں سمجھداں جو میݙے اُتے میݙے اللہ دا بے پناہ کرم ھے جو میں اوندے بخشیے ہوئے رستے تے ٹُر کراہیں اللہ تے اوندی مخلوق دی محبت اچ حیاتی گُزریندا پیاں۔ میں خلقِ خدا دی خدمت عبادت سمجھ تے کیتی ھے اور کریندا رہساں۔ اساݙے معاشرے وچ مذہبی ، لسانی اتے ایہو جیہاں ٻیاں کئی بُرائیاں ہِن جنھاں توں ہٹ کراہیں میں بلا تفریق انسانیت نال محبت کرینداں۔ ایہ ساری کائنات انسان واسطے ہی تخلیق تھئی ہے پاک پیغمبراں دا ظہور وی انسان کیتے تھئے ، جیلے اللہ کوں اولادِ آدم (انسانیت) نال اتنی محبت ھے تاں انسان کوں انسان نال محبت کیوں نی ہووݨی چاہیدی۔ میݙی سوچ دے مطابق انسان دوستی ہی او رستہ ہے جیرھا سماجی بُرائیاں دا خاتمہ کر سڳدے۔ اگر اساں انسان دوستی والے فلسفے تے عمل شروع کرݙیووں تاں تفریق دی کاتی تلے کُسݨ والی انسانیت کہیں دہشت گردی، ظلم اتے جبر دا شکار نہ تھیسی۔اگر اساں قرآنِ پاک اچ وی اِنھاں مسائل دا حل ڳولݨ پئے ونڄوں تاں اوندے وچ وی اساکوں انسان دی فلاح تے بقاء دا درس انسان دوستی دی شکل اچ مِلدے۔ سئیں جام حضور بخش لاڑ ہک تعلیم یافتہ مثالی کاشتکار وی ہِن اُنھاں کساناں دے حالات تے روشنی پیندیں ہوئیں اساکوں ݙسایا جو اساݙے دیس دا مظلوم ترین طبقہ کسان ہے۔ اساݙے دیس دی زراعت تے کاشتکار ݙینھ رات خسارے اچ ویندے پِن۔ اساں کپاہ دی ݙڈھ کروڑ ڳٹھ توں احٖ ہک کروڑ ڳٹھ تے وَل آئے ہئیں ۔ اساݙا ہمسایہ مُلک (ہندوستان) ݙڈھ کروڑ ڳٹھ توں ترئے کروڑ پلس تے چلا ڳئے۔ المیہ ایہ ہے جو کسان دی فلاح والے پاسے اساں توجہ نی ݙیندے پئے جݙاں جو ہمسائے مُلک دی رات ݙینھ دی ترقی دی وجہ اوندا’’کسان‘‘ ہے۔ غیر مُسلم ہمسایہ مُلک کسان کوں قرضے توں گھن کے کھاد سپرے تک ہر چیز بغیر سود دے ݙیندے اساں مُسلم مُلک دے واسی اپݨے کسان کوں قرضہ ، کھاد ، سپرے تے اوندی ضرورت دی ہر شئے تے اتنا سود لیندے ہئیں جو اوندی ڄڑھ نکل ویندی ہے۔ او کئی کئی سالیں تئیں چیل سِدھی نی کر سڳدا۔ اساں خود کوں مُسلم ریاست اکھویندے ہئیں لیکن افسوس نال آکھݨا پوندے جو اساݙے دیس وچ ’’سُود ‘‘ اتنا عام تھی ڳئے جو اساں حلال کھاوݨ دا سوچ ای نی سڳدے۔ کاشتکار تے زرعی ٹیکس وی ٻہوں زیادہ لاتا ڳئے جے کر اساں کسان دی معیشت دی بہتری تے توجہ نہ ݙتی تاں اساکوں زراعت دے حوالے نال ٻہوں وݙے نقصان دا سامݨا کرݨا پوسی۔ باقی ظلم دی چکی اچ پِسݨ والے کسان کوں وی ایہا ارداس ھے جو اپݨے حق دی خاطر ہک فورم تے ہک مُٹھ تھیوے۔ ریاست بہاول پور دا ڈھیر سارا حصہ سونے وانگوں چمکدی ہوئی ریت تے محیط ھے ، جیکوں اساں چولستان ، روہی دے ناں نال یاد کریندے ہئیں۔ جام حضور بخش لاڑ سئیں چولستان اچ وسݨ والے کساناں اتے اُتھ کے جیوݨ والے مظلوم انساناں توں وی باخبر رہندن۔اُنھاں چولستانی لوکاں دے مسائل تے گفتگو کریندیں ہوئیں آکھیا جو اساں چولستان اچ وسݨ والے لوکاں دے مسائل دے حوالے نال وی ڈھیر سارا کم کیتے۔ اُنھاں آکھیا اساں چولستانی لوکاں کوں شناخت دے حوالے نال وی ڈھیر سار ا شعور ݙتے ایندے علاوہ ’’پاݨی ‘‘ چولستان دا سب توں وݙا مسئلہ ہے جیکوں اساں حل کراوݨ اچ ڈھیر حد تک کامیاب ریہے ہئیں۔ چولستان اچ جتھاں دُور دُور تئیں پاݨی دا ناں نشان کائینی اساں اُتھاں پرنٹ تے الیکٹرانک میڈیا کوں گھِن ڳئے ہئیں اتے چولستانی لوکاں دا پاݨی دے حوالے نال احتجاج نوٹ کرائے ۔ ایں احتجا ج دا ایہ فائدہ تھئے جو چولستان دیاں او نہراں جنھاں وچ صرف فلڈ دے دوران پاݨی چھوڑیا ویندا ہااُنھاں وچ تقریباً ہُݨ مستقل پاݨی شروع تھی ڳئے اتے چولستانی کاشتکار اُنھاں نہراں دے پاݨی نال احٖ ہزاراں ایکڑ چولستانی رقبہ آباد کریندا کھڑے۔مشرف دَور وچ اساں کاشتکاراں دی فلاح سانگے جدوجہد کریندیں ہوئیں جیل وی ڳئے ہئیں اساں ایں سچ دے سفر اچ کݙاہیں پریشان نی تھئے اساݙی سچائی تے عملی جدوجہد دی وجہ توں احٖ وی ہزاراں چولستانی اساݙے نال جُڑئیے ہوئے ہِن۔ ریاست بہاول پور دے واسی ہووݨ دی وجہ توں اُنھاں ایں ڈُٖکھ دا اظہار وی کیتا جو پاکستان نال وفا کرݨ والی ایں مُسلم ریاست نال کہیں دَور وچ چنگائی نی کیتی ڳئی۔ ایں دھرتی دے وفادار لوکاں دی محبت کوں سراہیا نی ڳیا۔ نواب صادق محمد خان دیاں خدمات پاکستان دے لوکاں کوں فراموش نی کرݨیاں چاہیدیاں۔جام صاحب ہوریں ڈُٖکھارے لہجے وچ آکھیا میکوں پاکستان دے ہیروزتے مہرباناں دے ناں اتے فوٹو لاہور سمیت باقی پاکستان دے شہراں وچ ݙیکھݨ کوں مِلدن پر افسوس ایں گاٖلھ دا ھے جو اُنھاں وچ پاکستان دے عظیم مُحسن نواب صادق محمد خان عباسی دا ناں تک وی نئیں ہوندا۔اساݙے نال ایجھیاں وانجاں ہمیشاں توں تھیندیاں آندین۔اساݙے حقوق ڄاݨ بُٖجھ تے غصب کیتے ویندن۔ ایں سانگے اساݙی دھرتی تے وسݨ والے لوکاں دا مطالبہ علیحدہ صوبہ ہے۔ میݙے خیال اچ صوبہ ایں وقت دی اہم آواز ہے جیرھا جو خواجہ فریدؒ دی ایں سوہݨی دھرتی تے وسݨ والے ہر انسان دا حق ہے۔ اساں ایں دھرتی تے آباد پنجابی یا اُردو ٻولݨ والے بھِرا کوں وی سرائیکی وانگوں محکوم تے مظلوم سمجھدوں۔ ایں سانگے اُنھاں کوں ایہ اپیل ھے جو او بے خوف تھی کراہیں اپݨے حقوق دی جنگ اساݙے نال ٻانہہ ٻیل تھی کراہیں لڑن۔ اخیر تے ادب تے گفتگو کریندیں ہوئیں جام صاحب ہوریں آکھیااوں ادب دا کوئی فائدہ کوئینی جیرھا انسانی حیاتی کوں اُمید دی کِرن نہ ݙے سڳے تبدیلی دا راہ نہ ݙکھا سڳے۔ میکوں اُردو ادب وچ اقبال دی شاعری بے حد پسند ہے کیوں جو اقبال نے اوں وقت دے حالات دے مطابق قوم کوں نویں فِکر ݙتی، نواں جذبہ ݙتا ، اوندی شاعری وچ جیرھی انقلاب دی خوشبو ہے او احٖ وی مُردہ ضمیر انسان کوں زندہ کر ݙیندی ہے۔ اینویں فیض احمد فیض جیہاں شاعر اُردو ادب وچ وَل نہ آسی حبیب جالب دی شاعری پڑھ تے میݙا دِل باغ باغ تھی ویندے۔ اڄوکے سرائیکی ادب دی وی مثال نی مِلدی ۔ سرائیکی شاعری اچ جمالیاتی جبر دی کاتی تلے کُٹھا شاعر وی کتھاہیں کتھاہیں مظلوم تے محکوم طبقے دی نمائندگی سوہݨی کر ویندے، پراڄوکے جدید مزاحمتی ادب تخلیق کرݨ والے شعراء ایں وقت دے منصور ہِن قصہ مختصرانقلاب دی نوید ݙیوݨ والے تمام شعراء میکوں بے حد پسند ہِن۔ اخیر تے جام صاحب ہوریں محکوم تے مظلوم طبقے سانگے پیغام ایہ ݙتا جو اپݨے حقوق دی جدوجہد سانگے ہک جاہ تے متحد تھیوو۔

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

نویں حکمت عملی

لکھت : آصف خان

پُراݨا زمانہ گُزر ڳئے ، نویں صدی ، نواں زمانہ ، نویں لوک، نویں نسل ، نویں مسائل اتے نویاں ضرورتاں پیدا تھی ڳن۔ ایں سانگے اساکوں اپݨی زبان ، ثقافت اتے کلچر دی بقا سانگے وی نویں حکمت عملی تیار کرݨی چاہیدی ھے۔ 1962ء وچ سرائیکی وسیب دے لکھاریاں ، دانشوراں اتے رہنماواں ملتان اچ ہک کانفرنس منعقد کیتی ہئی جئیں وچ سرائیکی قوم کوں متحد اتے سیاسی طور تے منظم کرݨ سانگے تاریخ ساز فیصلے کیتے ڳئے۔ اِنھاں تمام فیصلیں دی روشنی وچ سیاسی ثقافتی اتے زبان دی ترقی و ترویج سانگے ٻہوں کم تھیا۔ 21سال بعد 1983ء وچ سیاسی طور تے براہِ راست جدو جہد دا آغاز سئیں تاج محمد خان لنگاہ دی سربراہی اچ تھیا ݙوجھی طرفوں 1984ء اچ سئیں اُستاد فدا حسین گاݙی دی سربراہی وچ سرائیکی لوک سانجھ دے جھنڈے تلے سرائیکی ثقافت اتے زبان دی ترقی و ترویج سانگے تیزی نال کم تھیوݨ پئے ڳیا ۔ اِنھاں ݙوہاں صورتاں وچ جدوجہد کوں 30سال گُزر ڳن اتے سرائیکی قومی حقوق تے شناخت دی تحریک دے باقاعدہ آغاز کوں پورے 40سال تھی چُکن۔ پہلے 10سال دوست انفرادی گروپس دی شکل اچ کم کریندے رہ ڳن وَل 83ء تے 84ء وچ ایں تحریک کوں باقاعدہ ناں ݙتا ڳیا۔حقیقت اچ اگر ݙٹھا ونڄے تاں اساں 40سال پُراݨے ویژن دے مطابق تحریک کوں چلیندے پئے ہئیں۔لیکن ایں حال اچ اساکوں اساݙی تحریک اڳوں تے ودھدی نظر نی آندی۔ موجودہ حالات اچ ہک تاں ایہو رستہ ہے جیندے اُتے اساں ٹُر کراہیں مکھی تے مکھی ماری رکھوں یا کھوہ دے ݙیڈر والی کار اِنہیں حالات وچ اپݨیاں آوݨ والیاں نسلاں کوں چھوڑ ونڄوں یا ولا نویں زمانے دی نویں سوچ دے مطابق نویں حکمتِ عملی تیار کر تے اپݨے حقوق دی جدوجہد کوں نواں رُخ ݙے کراہیں اپݨی منزل حاصل کروں۔ ایں اہم مسئلے تے میں سرائیکی تحریک دے تقریباً چھوٹے وݙے لیڈراں نال زبانی گاٖلھ مُہاڑ کیتی سب نے زبانی طور تے اتفاق کیتا۔ جݙاں میں عملی طور تے ایں حوالے نال قدم چاوݨ دی گاٖلھ ٹوری تاں ساریاں کوں مختلف مجبوریاں آڑے آ ڳیاں ۔ پچھلے 6مہینے توں ایہ گاٖلھ اڳوں تے نہ ٹُر سڳی جو کیڑھے طریقے نال نویں سوچ، نویں حالات تے نویاں تقاضیاں تے مشتمل نواں ’’چارٹر آف ڈیمانڈ‘‘ سرائیکی وسیب دے لوکاں کوں مِلا تے تیار کیتا ونڄ سڳے۔ جئیں وچ تمام طبقات تے تمام شعبہ جات نال تعلق رکھݨ والے تعلیم یافتہ لوکاں کوں شامل کرتے ڈرافٹ تیار کیتا ونڄے۔وَل ایں نویں چارٹر آف ڈیمانڈ دی روشنی وچ نویں حکمت عملی تے نویں لائن تیاری کیتی ونڄے جو اساں سرائیکی تحریک کوں کیڑھے طریقے نال کیرھے کیرھے شعبہ جات وچ کیویں چلاوݨا ھے ایہ ہے میݙی سوچ جیکوں اساں عملی شکل ݙیوݨ سانگے سرائیکی فورم پاکستان دے زیرِ اہتمام نومبر اچ ہک روزہ کانفرنس کرݨ دا ارادہ رکھدے ہئیں۔ ایں کانفرنس اچ تمام اضلاع توں سیاسی ، سماجی تے دیگر تمام شعبہ جات نال تعلق رکھݨ والے حضرات کوں دعوت ݙتی ویسی۔ ایں کانفرنس اچ اساں نویں چارٹر آف ڈیمانڈ دے نال نویں حکمتِ عملی تیار کریسوں ۔ ایں کانفرنس دے بعد اڳلے ݙینھ اساں ہک عوامی جلسہ وی منعقد کریسوں جیندے وچ سرائیکی وسیب دے عام و خواص تمام لوکاں کوں شرکت دی دعوت ݙتی ویسے اُتھاں تما م اعلان پبلک تے میڈیا دے نال سانجھے کیتے ویسن۔ ایں حوالے نال میݙے سرائیکی وسیب دے دوستاں نال رابطے جاری و ساری ہِن ۔ مزید سرائیکی دھرتی دے سچے دھرتی جایاں کوں وی ارداس ہے جو او وی اساݙے نال شامل تھی کراہیں ایں خواب کوں سچی تعبیر ݙیون جیندے نال اساں ایہ صدیاں دی غلامی دا پینڈا مُکا کراہیں اپݨی منزل حاصل کر سڳوں۔

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

سرائیکی علاقے دے وَݨ بوٹے

لکھت : ڈاکٹر سجاد حیدر پرویز

۱۔اَک:(آک) Milk weed ایہہ بُٖوٹا اکثر ٹبِٖیاں تے وݨاں دے مُنݙھ وچ آپُوں آپ تھی آندے۔ اک دے ݙوݙے سوہݨے ڈِٖ سّݨ آلے پُھل ہوندن۔ پتَرے بھنّے ونڄنّ تاں وِچوّں کھیر دی کار مادہ نکلدے۔عام طور جھاڑی دی کار ہوندے ۔ ایہہ بُٖوٹا ݙاہ فُٹ دا تھی ویندے ۔ بھیݙاں ٻکریاں پتَرے کھاندن۔ صفراء کیتے ایندے ڈَٖنݙیاں دی مالھاں بݨا تے ڳچّیِ وچ پَیندن ۔ اَکڑی اِیندی ہِک وَنکی اے۔ ۲۔اُکانہہ/ٹُولہا (فراش) :Tamarix Articulata نَو58یں ڄائے ٹُولہے کوں اُکانہہ آہدن۔ چالیہہ تُوں پنجاہ فُٹ اُچاّ تھیوݨ آلا ایہہ وَݨ جلدی ودھݨ آلا اے۔ ایندا مُنݙھ چھی فٹ موٹاہوندے اینکوں پترے نی لڳدے، بلکہ اِنھاں دی جاہ تے تِیلیاں جِیہاں نسواری سُویاں ہوندن۔ گھٹ پاݨی تے ݙیکھ ریکھ بنا وی ودھدا راہندے۔ ساوݨ دے نیڑے نکے نکے گلابی پُھل لڳدن تے مگھر پوہ اِچ بیج۔ ایندی ہک ونکی لائی ہے۔ لائی تے لاݨا اُٹھ شوق نال کھاندن، کیوں جو ذائقے وچ خوشگوار ہوندے۔ ۳۔بُٖوہڑ(برگدَ): Ficus Bengalensis ڈھیر کھِنڈار آلا ٻہوں وڈّٖا وݨ اے۔ ݙیکھݨ نال سُدھ نی پوندی جو ایہہ ہک بُٖوٹا ہے یا جُھنڈ (جھنگی) ۔ پُراݨے وݨ دیاں ڄڑھاں اُتّوں تلّے ݙاڑھی وانگوں لٹکدن تے بھوئیں وچ وَڑ تے وت ڄا پوندن ۔ پَترے موٹے ، وڈّٖے تے گُٖوڑھے ساوے ہوندن۔ ٻوہڑ تے رتیّاں ڳوڳڑیاں لڳدین۔ جیڑھے پَکھّی شوق نال کھاندن۔ مشہور اے جو سکندر یونانی دی یَکّی فوج ہکّے بُٖوہڑ تلے آڳئی ہئی تے ایندی عُمرھاں دا ڳویڑ ہزاراں ورھُوں لایا ویندے۔ ۴۔ٻٻری(ریحان ، نازیو): Basilus ٻٻری دا بُٖوٹا خشبو آلا ہوندے تہوں گھریں تے مَسیتیں دے ویڑھے وچ رادھا ویندے ۔ پتَرے تے بیج چٹݨی وچ گھوٹ تے وی وَرتے ویندن ۔ ۵۔ٻیری (انڈین جو جوبا) Ziziphus Mauritiana مَندھرے قد دا پھَلدار تے سَدا بہار وَݨ اے۔ اِینکوں ہر ونکی دی مِٹی وچ آپݨی جاہ بݨاوݨ دا ݙا آندے تے گَھٹ پاݨی وچ وی مست راہندے۔ عام طور تے گھریں وچ وی رادھی ویندی اے۔ دیسی ٻیر تے ولایتی ٻیر ڈُٖو وَنکیاں ہوندن۔ دیسی دا پَھل نِکاّ تے گول ہوندے ، ولایتی دا وَݙا تے ڈھیر گَٖر آلا ہوندے ۔ خُشک پَھل کوں بُھڳڑی آہدن ۔ پتریں نال نِکّے نِکّے کَنڈے وی ہوندن۔ نَر تے مادی پُھل ہکے وݨ تے ہوندن تے ملاپ ہوا یا ماکھی دے مکھیاں دے ذریعے تھیندے۔ ٻیری دی ماکھی سبھ تُوں وَدھائی مَنّی ویندی اے۔ ۶۔بھَہݨ، آبھݨ:Populus Euphratiea دریا سندھ دے کنڈے ، چناب دے ہیٹھلے علاقے تے ستلج دریا تے چناب دا وِچلا علاقہ ایندا ڳڑھ رہ ڳئے۔ درمیانے قد دا وݨ اے ۔ لکڑ وچ وٹاں ہوندن ۔ ݙالݨ سَوکھا کائینی۔ لِکّڑ ہولی تے گھٹ وزن دی ہوندی اے ۔ پتَرے درمیانے، گول تے سُفیدے دے تنے(مُنڈھ ) دی کار رنگ دے ہوندن ، جیندیاں ٹینگڑیاں بھیݙیں کیتے گھاہ پَٹّھے دا کم ݙیندن ۔ایں وَݨ دی لِکّڑ کھَٹ دے سیروُں ، ٻاہیں تے پاویاں ، دَریں دیاں چوکاٹھاں دے علاوہ کُھوہ دیاں شہیں بݨاوݨ کیتے مَن بھاندی مَنّی ویندی اے ۔ جو اینکوں سِوّ؂ی نی لڳدی۔ ۷۔پِپَّل(پیپل،بودھی):Ficus Religiosa وَڈّٖے وݨیں وِچوّں سِر کݙھواں اے، ایندی اُچائی تے چھتری دا گھیرا سو فٹ توں وی وَدھ تھی سڳدے ۔ مُنݙھ چھی ست وَڈّٖے تنے وچ ونڈیج تے چوفیر کھِنڈویندے ۔ ہکاڑا تنا وی کہیں وَڈّٖے وَݨ تُوں گھٹ نی ہوندا ۔ پان دے پتَرے دی کار اِیندے پتریں دے سِرے تیں پُوچھڑ جہیں ہوندی اے۔کِرّݨ تُوں پہلے ایہہ پتَرے پیلے تھی ویندن۔ ۸۔پھوڳ:(Fire Bush) ریتڑے علاقے دی جھاڑی اے۔ اُٹھ تے بکریاں دا گھاہ پَٹھّا (چارہ) اے۔ اِیندے پَترے نی ہوندے تے لِکّڑوݙ شانا کولا بݨیندی اے تے اِیندا پَھل مئی وچ پَک ویندے۔ ایہہ پھوڳلی اکھویندے تے بھاڄی پکاوݨ یا اَٹّے وِچ مِلاکراہیں مِسّی روٹی پکاوݨ دے کم آندے۔ ۹۔توت (شَہتُوت): Morus Alba مندھرے قد دا ٹھڈھی چھاں آلا وݨ اے۔ ایندے پتَرے ریشم دے کیڑے دا من بھاندا کھاج ہن۔ ساوا کاسنی پُھل مِٹھّا تے سوادی ہوندے تے نالے کئی دوائیں وچ ورتیندے ۔ اِیں وَݨ دی لِکّڑ ٻہَوں کچکیلی ہوندی اے۔ چھَمکاں نال ٹوکرے بَٖدھے ویندن تے لکڑ نال ہاکیاں تے کھیݙاں دا ڈُٖوجھا سامان بݨایاویندے۔ ۱۰۔ٹالہی(شیشم،انڈین روزوڈ): Dalbergia sissoo ٻہوں تھیوݨ آلا وݨ ہے اکثر رستیاں دے ݙوہائیں پاسیاں تے رہایا ویندے ۔ لِکّڑ سخت تے مضبوط ہوندی اے۔ تہوں ٻالݨ تُوں وَدھ فرنیچر بݨاوݨ دے کم آندی اے۔ عمرھاں لمبی ہوندی اے ، عام کرتے وِیہہ اِکویہہ ورھیاں وِچ وَرتݨ جوڳی تھی چُکی ہوندی اے۔ تہوں دھیریں ڄمݨ تے رَہاوݨ دی رِیت اے۔ تاں جو اُنہیں دے پرنیجݨ ویلہے ݙاج بݨایا ونڄ سڳیجے۔سیالے وچ پَتر کیر ݙیندے تے بہار وچ ٻہوں نِکّے پیلے پُھل تھیندن۔ پترے گول تے نِکّے ہوندن۔ ۱۱۔ڄال/پیلہُوں:Salvadora Persica ڄال دے وݨ تے لڳے پیہلُوں دے پُھل پاروں (ٻیر دے وݨ تے پَھل دی کار) اِینکوں پیہلُوں وی آکھیا ویندے۔ ایہہ نِکّے قد دا سدا بہار وݨ اے ۔ کݙاہیں کݙاہیں پنجاہ فٹ تائیں اُچاّ وی تھی ویندے ۔ اِیندے نِکڑے پَترے برِیک تے نوکیلے ہوندن۔ ٻوٹا ٻاہروں پتریں نال کڄیّا نُوٹا تے اندروں تنیاں (مُنڈھاں ) دے ہک ڄال (NET) وانگوں ہوندے۔ پیہلُوں دا نِکاّ ٻیر دی کار پھل کھادا ویندے اتے سُکّے پیہلُوں ناں دا اَٹاّ وی وَرتیندے ۔ڄال عام طور تے تھل دے بے کار زمینیں تے تھی آندی اے۔ ایندی لکِڑّگھٹ اہمیت دی ہوندی اے۔ ایندا پھَل ’’پیلُہوں ‘‘شوق نال کھادا ویندے ۔ خُشک پَھل کُوں کوکیر آہدن ۔ اِیندے پتَرے بھیݙاں تے اُٹھیں دے گھاہ پٹھّے دا کم ݙیندن ۔ ڄال دی ہک ونکی جھت اے ۔ سوائے ݙندوݨ (مسِواک) ایندا ٻیا کوئی کم کائینی ۔ لِکڑّکَوڑی ہوندی اے تے اِیں کنوں مُساڳ دا کم وی گھِدّا ویندے۔ ۱۲۔جَٖمّوں(جامن): Syzygium Cumini لمبا تے سدا بہار وݨ سو فٹ توں اُچاّ وی تھی سڳدے ۔ اِیندی عُمرھاں سو ورھے ہوندی اے ۔ ایندے وڈّٖے وڈّٖے پتَرے لمبوترے ، موٹے تے تِلکݨے ہوندن۔انھاں دا رنگ پہلے لَسکواں کاس58نی تے وت ساوا تھی ویندے ۔ ڄمَّوں دا پھل ساوݨ بھادُوں دی سوغات اے ۔ اِیندے رنگ کُوں جامݨی آکھیا ویندے۔ ۱۳۔جَٖنݙ/کُنداہ(Prosopis) ڄنݙ ریتلے علاقے دا مضبوط وݨ اے، جَیندی لِکّڑ ٻالݨ تُوں علاوہ مکانیں دے در دروازیاں تے چھتّوں وغیرہ دے کم آندی اے۔ عام طور اِیندا قد نی ودھدا تے ایہہ آپݨی شکل وِگاٖڑ گھندے ۔ اِیں کیتے لوک اِینکوں ٹُک سٹیندن ایں کیتے رَکھ(سرکاری زمین) تے پاتا ویندے ۔ تھل وچ ݙیکھ بھال ٹھیک تھیوے تاں سِدھا تے تریہہ فٹ اُچاّ تھی ویندے تے گھیرا ݙاہ فُٹ تئیں بݨ ویندے ۔ اِیندیاں پھَلیاں سنگر سݙیندین ۔ اِنھاں کُوں گھِیو وچ اُٻال کراہیں یا ݙہی دے نلا ملا کراہیں کھاندن۔ سُکا کراہیں محفوظ وی کر گھندن اُٹھ تے بھیݙاں ٻکریاں اِیندے نویاں غاشاں کوں شوق نال کھاندن۔ ۱۴۔سَر:(Munjah) سرائیکی علاقے وچ آپو تھی آنوݨ آلی سَر کَنڈے دی ہک ونکی اے۔ عام طور ایندیاں بُٖوہاریاں بݨا تے صفائی دے کم آندا ویندے۔اینکوں کھجی دے بھُوتریاں نال رَلا تے چھبّٖیاں یا چنگیراں وی ٻدّھیاں ویندن۔ ۱۵۔سُہانجنرْاں،( سوہانجنا)Morinaga Oleifera پھلی دار وݨ اے۔ پھڳݨ تے چیتر وِچ ایہہ چِٹے پُھلاں دے گُٖچھّیاں نال لَݙیج ویندے۔ اِیندے پُھل کَوڑے ہوندن پر اُٻال کراہیں حکیمی نُسخے وانگوں پکائے ویندن تاں سوادی بھاڄی بݨدی اے۔ کݙاہیں کݙاہیں ایہہ وݨ تریہہ، پینتریہہ فُٹ تائیں اُچاّ تھی ویندے ۔ لِکّڑ ٻالݨ دے کم آندی اے۔ نِکّے ٻوٹے دیاں ڄڑھاں کُوں سُہانڄڑیں دیاں مُولیاں آکھیا ویندے تیں اِنہیں دا اچار پاتا ویندے ۔ ایہہ وَݨ دیہاتیں دے گھراں وچ رہایا ویندے۔ ۱۶۔شَرینہہ(سَرس58): Albezia ،Silktree ایندی لِکڑّ گھٹ تاء ݙیوݨ والی ہوندی اے۔ ایندیاں پھلیاں دا بیج مختلف مرضاں دے علاج کیتے استعمال کیتا ویندے۔ ۱۷۔کَرینہہ/کَریٹا(کَریر ، کری کا درخت) Caper Bush ایہہ او وݨ اے ، جیکوں ݙیلھے (مِٹھا تے رَتّا پَھل ) لڳدن ۔ ایہہ بے کار زمیناں تے تھیندے۔ اے گھَٹایا ٻالݨ اے تے ݙنگے پھِݙے شہتیراں دے کم آندے۔ ایندے پُھلاں کوں سبزی دے طور اُٻال کراہیں کھاد ا ویندے۔ ݙیلھے دا اچار پاتا ویندے یا کہیں اچار وچ مِلا گھدّا ویندے۔ ۱۸۔کِکّرِ(ببُول Acacia Nilotica) اُچاّ لمبا کِکّر آپݨی چھِل ، پُھل تے تکِھّے کنڈیاں پارُوں مشہور وݨ اے۔ بھوری چھِل چمڑارنگݨ دے کم آندی اے۔ گھٹ عُمرھاں آلے وَݨ تے کنڈے وڈّٖے تے ڈھیر ہوندن اتے وڈّٖی عُمرھاں آلے تے نِکّے تے گھَٹ ۔ پتَرے کہیں پکّھی دے کھمبیں دی شکل دے ہوندن ۔ گُوڑھے ساوے یا ساوے کُچچ رنگ وِچوّں ہلکی سلیٹی لَسّک مریندن۔ نکور غاشاں بھیݙاں ٻکریاں دے گھاہ پٹھے دا کم ݙیندن ۔ لکڑ زرعی آلات بناوݨ دے کم آندی ہے۔ اِیندیاں پھَلّیاں ٻکریاں دے کھِیر وچ وادھے دا موجب سمجھیاں ویندن۔ علاقے وچ دیسی تے انگریزی ڈُٖو ونکیاں دے کِکّر پاتے ویندن۔ ۱۹۔کُنوار بُٖوٹی(گھیکوار، ایک طبّی پودا Alovera) ایہہ بُٖوٹی بھوئیں توں ڈُٖو فٹ اُچّی ساوے چِھلکے تے شیشے دی کار گُودے آلی ہوندی اے۔ ہر پھَلی مُنݙھ کُنوں چَوڑی ہوندی اے۔ عام طور تے، پُھل ڳوبھی دے ݙندلاں دی کار تھیندی اے۔ایندے کَتلے کَٹ کراہیں چھِل تے، لُوݨ نال کھادے ویندن تے حکیمی نسخے نال بݨا جوڑ تے سوادی بھاڄی وی پکائی ویندی اے۔ حکیم لوک کئی دوائیاں وچ کَتلے ملیندن تے اُٹھیں دے بیماریاں دا اے علاج وی اے۔ ۲۰۔کُوندر:(Cat Tail) ایہہ وی سر کنڈے دی ہک ونکی اے۔ عام طور تے کھڑے پاݨی آلی جاہ تے دُٻیاں وچ یا دریا دی مݨ تے تھیندی اے۔ اِیندا واݨ وٹ تے کھٹڑے وُنڑِیندن تے اِیندے نال کھجی دے بھوترے دی کار مسیت دیاں صفاّں ، پَچھیاّں ، پَڑچھے ، (تَݙیاں) وغیرہ جیہاں لوڑھیندیاں شہیں وی بݨدن۔ سندھ دریا دے ݙوہائیں پاسے انہیں دے مصنُوعات تے دستکاریاں دے کئی مرکز کم کریندن۔ ۲۱۔لَسُوڑا(انڈین چیری، سپستان Cordia Dicho Toma/) مندھرے قد دا پَترکیرݨ آلا وݨ اے۔ پَتر چوڑے تے گول ہوندن ۔پکیاّ ہویا پَھل گلابی تے اندروں لیس آلا ہوندے کَچّے تے ساوے لسوڑے دا اچار پوندے تے پیلی جھال آلا پکاّبطور پھَل دے کھادا ویندے ۔ ڈُٖو ونکیاں وچوں نِکیّ پھَل آلا لسُوڑی تے وݙے داݨے آلا لُسوڑا اکھویندے۔ ۲۲۔نِم:(نیمAzadirachta indica) نِم دا وݙا وَصّب جراثیم مارݨ اے۔ نِم دی چھِل ہلکے رنگ دی ہوندی اے۔ نِم دے پَترے تنے دے کھبّٖے سجّٖے اڳوّں پچھوّں ہوندن تے سِرے تے وی ڈُٖو پتَرے ہوندن ۔ ایہہ سدا بہار وݨ اے۔ صحت بخش اے ۔ ایندے ٹینگڑیاں دے ݙندوݨ یا داتن بݨائے ویندن ۔ اِیندے پَتریاں کوں اُٻال تے پاݨی کنوں ڈیٹول دا کم گھدّا ویندے۔ یعنی ایہہ جلدی مرضیں دا علاج ہوندن ۔ اینکُوں نِکّے سادہ ٻیر دی کار نبولیاں لڳدین ۔ ایہہ وی کار آمد ہِن ۔ ایندے پتریاں دی بݨاوت ݙندالی ہوندی اے۔ ۲۳۔ہرنولی:(Caster Bean) مندھرے قد دا وݨ اے۔ ایندا بیج پک کراہیں کالا تھی ویندے، اینکوں وی ہرنولی آکھیا ویندے۔ عام طور تے گھریں وچ نی رادھا ویندا، کیوں جو اِیندے پتَرے ہتھ دے بُجّے دی کار ہوندن ۔ تہوں سمجھیا ویندے جو بندہ سویل اُٹھّی تے اِیندے متھّے ناں لگّٖے۔

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

سُڄاک ماݨھوں، روہی دا روہیلاغیورؔ شاعر

لکھت:قاسم علی سہانی

غیورؔ بخاری نال میݙی کوئی بالمشافہ ملاقات کائینی تھئی البتہ فون تے ہمیشہ رابطہ رہ ویندے۔ میں جݙاں غیورؔ دی شاعری کوں پڑھداں ایہ سوچینداں ایہ بندہ جیندا کیویں ودے۔ جیندے دِل وچ کئی کئی ڈُٖکھ تے ارمان ٹکدن ، غمِ جاناں تے غمِ روزگار دیاں گاٖلہیں تاں ہر کوئی کریندے لیکن غیور دی شاعری اچ وسیب دے نندراکل لوکیں کوں جگاٖوݨ دی اَہر کیتی ڳئی اے ۔ وسیب تے قابض سرداریں غداریں کوں ہکل وی ݙتی ڳئی اے جو ہُݨ ساݙا وسیب سڄاک تھی ڳئے ہُݨ کہیں ظالم تے پھنے خاں دی دھونس دھمکی نہ چلسی۔ غیورؔ دی شاعری دے وچ ظلم دے خلاف آواز اُٹھاوݨ دے نال نال ایں ظلم دے خاتمے کیتے کئی تدبیراں وی ݙسیاں ڳن ۔ حق منگدے منگدے تھک ونڄݨ آلیں لوکیں کوں اپݨا حق غاصب توں چھِک گھِنݨ دا گُر وی ݙسایا ڳئے ۔ غیورؔ دار کوں ڳل دا ہار سمجھ کے ڳل اچ پاوݨ کیتے ہمیشہ اڳواݨ نظر آندے۔ غیورؔ دیاں ہُݨ تک ترئے کتاباں ادبی حلقیں اچ مقبولیت حاصل کر چُکن ۔ جنھاں دے ناں ’’کُجھ اَلا سانولا‘‘،’’ سِر دھرتی دی ویل‘‘تے ’’عذاب خوابیں دے نال ہوندن ‘‘ ہِن۔ غیورؔ دی شاعری پڑھݨ دے بعد میں مجبور تھی ڳیاں جو ایں نوجوان دی شاعری تے کُجھ سطراں میں وی اپݨے حصے دیاں لکھاں۔ غیورؔ دی ساری شاعری سرائیکی وسیب دا نوحہ ھے۔ ایہ نوحہ چھڑا رووݨ کیتے نئیں لکھیا ڳیا بلکہ روندیں کوں کھِلاوݨ کیتے ، جذبے تے جنون کوں زندہ کرݨ سانگے، وسیب واسیں دے دِل ٻدھاوݨ دے نال نال انہیں چہریں دی نقاب کُشائی کیتی ڳئی اے جتھاں ساݙی ماء دھرتی دی رَت پِی کراہیں اپݨیاں محل ماڑیاں اُسارین ، ساݙا مزدور کسان احٖ وی اُنھاں دی غلامی کرݨ تے مجبور ھے۔ ایہ مجبوریاں اوں وقت ختم تھیسن جݙاں اساں فرعون نما سرداریں دے محلیں دیاں اُساریاں چھوڑ کراہیں اپݨے گھر کوں بناوݨ سجاوݨ سانگے قدم ودھیسوں۔ غیورؔ بخاری ادبی حوالے نال اپݨا فرض نبھا کراہیں موہری ہووݨ دا ثبوت ݙتے۔ مثال دے طور تے کربلا دی تاریخ ، منصور دا سولی تے جھوٹے کھانوݨا غیورؔ دی شاعری دا اہم موضوع ریہن۔ استعارے تشبیہات وچ کئی تاریخی گاٖلہیں کرݨ والا ایہ شاعر وسیب دے لوکیں کوں ݙساوݨ دی کوشش کریندا پئے جو کوڑ سیجھاں سجا کے وی اپݨی دھوڑ اچ اپݨی موت آپ مَر ویندے سچ سُولی تے چڑھ کراہیں ہمیشہ زندہ رہ ویندے۔ نواسہ ء رسولؐ اپݨی جان دا نذرانہ پیش کر ݙتا ہا سارا خاندان کُہا ݙتا ڳیا ہا ، لیکن ظالم تے جابر دے اڳوں سِر کوں نہ جُھکایا ہا ۔ غیورؔ دی شاعری دا پیغام وی اوں گُزری تاریخ دی نشاندہی کریندے۔ غیورؔ خودہک سید زادہ ھے ایں سانگے وی اہلِ بیت نال محبت دا ثبوت اوندی تقریباً ساری شاعری وچ جابجا ملدے۔ غیورؔ بخاری تقریباً ساریاں صنفاں نظم ، غزل ، مُسدس، رباعی ، سرائیکو،قطعہ اتے ݙوہڑے وچ طبع اَزمائی کریندا پئے۔لیکن اوندی تمام شاعری اچ نظم تے غزل کوں نمایاں مقام حاصل ھے۔ غیورؔ ہک باشعور شاعر ہووݨ دا ثبوت ݙتے حالات تے وقت دے تقاضیں کوں ݙہدیں ہوئیں نظم تے غزل کوں مکمل وقت ݙیندا نظر آندے۔ غیورؔ غزل لکھدیں ہوئیں وی اپݨے مزاج توں ٻاہروں نئیں نکھتا۔ ذہن دی تاکی کھول کراہیں کہیں ولیکھے توں ݙٹھا ونڄے تاں زندہ رہݨ والی شاعری وی اوہا ھے جیرھی غیورؔ کریندا پئے۔ ایں ویلے اساݙے اکثر شعرائے کرام اپݨامزاج بدل کراہیں دھرتی نال جُڑی شاعری کریندے نظر آندن ۔ غیورؔ محبت دا مُنکر وی کائینی جیندی بُنیاد محبت ہووے او بھلا محبت توں انکاری تھی سڳدے؟۔ غیورؔ اپݨے وسیبیں کوں دار تے جھوٹݨ داسبق ݙیندا ودے جیندا پہلا قدم او خود چاتی ودے غیورؔ مزاحمتی مذمتی تے انقلابی شاعری کرݨ دا قائل ھے۔ایہے حقیقتاں غیور دی شاعری دا خاصہ ہِن غیورؔ محنت دا قائل ھے ایں سانگے اونکوں غزل تے مزید فنی محنت کرݨ دی ضرورت ھے ۔ غیورؔ سرائیکی وسیب دے اڄوکے مُہاندرے شاعراں وچ اپݨا ناں لکھوا چُکے ۔ مزید غیورؔ دی شاعری پڑھ کراہیں فیصلہ تُساں خود کرو جو میݙیں اِنہیں گاٖلہیں اچ کتنی صداقت ھے۔ میݙی دُعا ھے خدا پاک ایں نوجوان دے ادبی پورہیے کوں مزید رنگ لاوے۔ آمین ثم آمین

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ہک ݙیہاڑے اپݨی اکھ دے نال منظر ݙیکھسو سجھ اُبھردا ایں میݙی دھرتی دے اندر ݙیکھسو

وسیب دا سُخن ......امتیازؔ فریدی

.......لکھت : ریاض عصمتؔ .......

سرائیکی زبان اچ جیڑھی خوبصورت شاعری تھیندی پئی اے ایہ جہیں شاعری کہیں وی خطے تے کہیں وی زبان دے ادب اچ کائینی تھیندی پئی۔سرائیکی خطہ مُسلسل حملہ آوریں دی زد اچ رہ ڳئے ۔ حملہ آور قومیں اِتھوں دی ثقافت ، رسم ورواج تے زبان تے وی ݙاکے مارین۔ جبری طور تے حملہ آوریں اپݨیاں زباناں پڑھایاں ۔ ایہ تاں سرائیکی زبان دا فن ھے جو ایہ رحٖ اَمیر زبان اپݨی مٹھاس نال نہ صرف زندہ ھے بلکہ ایں زبان وݙے وݙے شاعر وی پیدا کیتن۔ وݙا شاعر بݨݨ کوئی عام گاٖلھ نئیں تے نہ ایہ سوکھا کم اے، جیکر اینویں ہووے ہا تاں ٻہوں سارے لوک وݙے شاعر بݨ ڳئے ہوون ہا۔ہر وݙا شاعر اپݨے وقت تے پیدا تھیندے۔ سرزمین عرب عجم تے کہیں وی قوم اچ شاعر دا پیدا تھیوݨ ہک ٻہوں وݙا واقعہ ہوندا ہاجیندے اُتے قبیلے دے لوک فخر کریندے ہَن ۔ رسول پور دے ادبی حوالے نال زرخیز قبیلے اچ سئیں امتیاز فریدی دا پیدا تھیوݨ ٻہوں وݙا واقعہ ھے۔ خوبصورت انسان تے وݙا شاعر جئیں اپݨی زبان تے ادب نال بھر پور انصاف کیتے جیندی شاعری اپݨی ریت روائیت نال جُڑی ہوئی اے ۔ امتیاز فریدی دی خاص گاٖلھ ایہ وی ھے جو اوں اپݨی شاعری وچ صاف سُتھری تے روز مرہ استعمال تھیوݨ والی زبان استعمال کیتی ھے۔ جیندے وچ کوئی بناوٹ یا تصنع نظر نئیں آندا۔ایندی شاعری وچ تشبیہات ، استعارے تے ترکیباں وسیبی ورتیاں ڳن او اپݨی مِٹی نال مکمل طور تے جُڑیا ہویا شاعر ھے۔ سرائیکی شاعری وچ عروج ہا تے اِتھاں ’’غزل ‘‘ جہیں محبوب صنف وی متعارف تھئی اے۔ ایہ خوشی دی گاٖلھ ھے جو امتیاز فریدی سئیں دی غزل جدید سرائیکی غزل دا اُتم درشن ھے۔ ایندی غزل وچ صرف نغمگیت نئیں بلکہ ادب برائے ادب تے ادب برائے زندگی دے سارے رنگ رڄے کڄے موجود ہِن۔ اِنہیں وسیب تے دھرتی دا ڈُٖکھ اپݨے مخصوص انداز اچ بیان کیتے۔ ݙوہڑیں دے علاوہ امتیاز فریدی دیاں نظماں وی کمال ہِن ’’لولی‘‘ جہیں نظم اپݨے وسیب ثقافت نال محبت دی گواہی ݙیندی ھے۔ میݙی دُعا ھے جو ساݙے ایں یار دے اللہ سوہݨا درجات بُلند کرے او احٖ وی ساݙیں بلکہ ہزاریں دِلیں دیوچ زندہ ہِن تے زندہ راہسن۔ میں اُمید کرینداں اِنھاں دی ایہ کتاب ’’عشق اَلیندا ناہیں‘‘ سرائیکی ادب اچ خوبصورت ودھارا ہوسی۔

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

سئیں حبیب اللہ طارق دی کتاب ’’پلکیں ہیٹھ ستارا‘‘ وچوں چوݨ

تاثرات تے شاعری

سودھݨ ہار:جام راشد ریحان

اسلم رسول پوری

اساں جیرھے ویلے حبیب اللہ طارق دی شاعری پڑھدوں تاں اوندے وچ خیال دی گہرائی ، جذبے دی شدت ، اتے شعری صفت دے کئی کمالات نظردن۔ ایہ سب خوبیاں حبیب اللہ طارقؔ دی شاعری وچ او اَثر تے رس پیدا کریندن جیرھا شعر کنوں کتھائیں اُتے ہوندے۔ اتے قاری کوں ہک خاص لذت تے سُرور نال سونہاں کریندے۔ ایہ حبیب اللہ طارق؂ؔ دے شعر دی او ’’دھوݨی ‘‘ ھے جیرھی اوندی شاعری کوں لوکیں دے دِلیں وچ جاہ ݙیندی ھے۔

فرید ساجد لغاری

حبیب طارقؔ دیاں سوچاں کونجیں وانگوں قطار وچ تاں رہندین پر اِنھاں دی فِکری قطار اُبھے لمّے ، پوادھ پچادھ، توݨیں کھِنڈی ہوئی ھے ۔ حبیب طارقؔ دیاں سوچاں محل ، ماڑیں تے ڳوٹھ دے کوٹ دے کونڈے کھڑکاوݨ دا گُر وی ڄاݨدن۔ اِنھاں دی شاعری دا اَیرا صرف حُسن و عشق دا اَیرا نئیں ایندی سلھ سلھ تلے انقلاب دا ہوکا وی ھے۔ حبیب طارقؔ دا شعری پندھ وی غُنایت کنوں انقلاب والے پاسے پاسہ پتریندا نظر آندے۔

سلیم انسب

حبیب اللہ طارقؔ ڄام پور جہیں زرخیز سرزمین دا فرزند اتے پڑھیے لکھیے گھرانے دا فرد ہے۔ جنہیں دے ڄمݨ والے ݙیہاڑے ہی انہیں دے ابا سئیں دی بصیرت افروز نگاہ نو مولود دے صلاحتیں کوں سُنڄاݨ تے اوندا پورا ناں حبیب اللہ طارقؔ تجویز کیتا ہا ۔ تہوں طارقؔ حبیب اللہ طارقؔ دا تخلص نئیں بلکہ ڄئے ڄم کنوں اوندے ناں دا حصہ ھے۔ حبیب اللہ طارقؔ پیغمبری پیشے نال وابستہ تے حقیقی گداز دِل شخص ھے ۔ اوندا دِ ل معاشرتی ناہمواری تے کُڑھدا رہندے جیندا اظہار اوندی شاعری وچ جاہ جاہ تے مِلدے۔

شاعری وچوں چوݨ

اوندی ضد ہے میکوں ہک چندر ہک تارا گھِنا ݙیوو

میکوں ہک بادشاہ، ملکہ ،لکڑ ہارا گھِنا ݙیوو

اوندی ضد ھے جنگل ہووے کہانی کوں اڳو ٹوراں

کوئی کاسہ تے گھنگرو نال یکتارا گھِنا ݙیوو

اوندی ضد ھے ایاݨے ٻال وانگوں بس وِگڑ ویندے

وِڳڑ ڳئے ہُݨ میکوں ایہ چندر آوارا گھِنا ݙیوو

اوندی ضد ھے میݙے ہر لاݙ کوں پورا کرو لازم

ہُݨ اَہدے جو اوندے زلفیں دا لشکارا گھِنا ݙیوو

پیش پئے ڳئی اِے بے گھری میکوں

ݙے سہارا اَے بوذری میکوں

کیندے کیندے میں منہ تے ہتھ ݙیواں

کیتا بدنام اِے شاعری میکوں

میں تماشا تے توں تماشائی

رات اَہدی ہئی بانسری میکوں

میݙے چہرے تے ݙیکھ ویرانی

تیݙی کھا ڳئی اِے ہمسری میکوں

کہیں محبت دا میں نمہی قائل

اوں لکھیا خط اِے آخری میکوں

اچھا سئیں او ! خدا حافظ مُسافر دا کیہاں جھیڑا

ایہ تِڑ تاݙا تہاݙا ھے تے بے گھر دا کیہاں جھیڑا

جیڑھا جھٹ خیر دا گُزرے سو بِسم اللہ سو بِسم اللہ

ہے دَر دے نال دَر ہر روز گھر دَر دا کیہاں جھیڑا

اساں نوکر، اساں ٻانہے اَساں تیݙے قصیدہ گو

بھَلا ݙس ہاں مزاریں تے مُزاور دا کیہاں جھیڑا

تیݙے دربار آ کے وَل کیڑھی نئیں چاکری کیتی

ھے کرݨی نوکری جیکر تاں نوکر دا کیہاں جھیڑا

تُساں ایں شہر دے وَسدے تُساں ایں شہر دے مالک

میں آوارہ جیہاں شاعر تے شاعر دا کیہاں جھیڑا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

انسان دوستی اتے محبت والا رستہ ہی شدت پسندی اتے منافرت دا خاتمہ کر سڳدے۔

میں پاکستان دے کونے کونے وچ اپݨی ماء ٻولی ’’سرائیکی‘‘ کوں متعارف کرائے

سرائیکی نعت گو شاعر سئیں حافظ ظفر حُسین ظفر فریدی نال حال حوال

گاٖلھ مُہاڑ:حسن محمود چانڈیہ

سرائیکی نعت گو شاعر سئیں حافظ ظفر حُسین ظفر فریدی اونویں تاں اڄکل علی پور شہر اچ اپݨا جاہ ٹکاݨا بݨا جھوک وسائی پِن پر اِنھاں دے آباؤ اجداد دا تعلق تے فریدی سئیں دا ڄم پَل علی پور دے ہک قریبی علاقے ’’دربار کُل کنول‘‘ دا ھے۔ ایں دَور وچ ٻہوں گھٹ سرائیکی شعر ہِن جنھاں دا تعارف ’’سرائیکی نعتیہ شاعری ‘‘ بݨی ھے۔ اِنھاں چوݨویں چند شعراء وچوں ہک سِر کݙھواں ناں حافظ ظفر حُسین ظفر فریدی ہوریں دا وی ہے۔ کُجھ ݙینھ پہلے اِنھاں نال سویل سرائیکی دے پڑھݨ والیاں سانگے مختصر حال حوال تھیا جیرھا تہاݙی خدمت اچ حاضر ھے۔ حافظ ظفر حُسین ظفر فریدی سئیں توں اساں اُنھاں دے مُنڈھلے پندھ بارے کُجھ گاٖلہیں پُچھیاں جنھاں دے جواب اچ اُنھاں آکھیا شاعری خالقِ کائنات دی او عطا ھے جیرھی ہر انسان دے پُکھے اچ نی آندی۔ او شاعری جیرھی اللہ ، اوندے محبوب،اوندی آل تے اصحاب دی شان اچ لکھی ونڄے او تاں اونویں ٻہوں اوکھی ھے۔ ایں سانگے میں سمجھداں شعرآکھݨ ٻہوں اوکھا عمل ھے۔ جے کر اللہ تے اوندے محبوب دا کرم ہووے تاں ہر اوکھی منزل آسان تھی ویندی ھے۔ میں خواجہ فریدؒ دے علمبرداریں وچوں ہک ادنیٰ فقیر ہاں جیویں خواجہ سئیں فرمائے عشق مجاز ہی عشق حقیقی دی پہلی پوڑی ھے بیشک میں وی اپݨی شاعری دا مُنݙھ مجاز دی پہلی پوڑی چُم تے شروع کیتا ہا۔ میݙا ہک کتابچہ ’’ظفر دے ݙوہڑے ‘‘ وی چھپیا پر میں اوں پندھ کوں ڈھیر دیر جاری نہ رکھ سڳیم کیوں جو میݙی تقدیر اچ کُجھ ٻیا لکھیا ہا۔میں اللہ دی کریمی تے اوندے محبوب دی عظمت دا ہزار واری شُکر ادا کریساں جئیں میݙے پوکھے وچ اپݨی تے اپݨے محبوب دی محبت پاتی۔ اتے میکوں ایہ توفیق بخشی جو میں اُنھاں دی شان اچ شعر لکھݨ جوگاٖ تھیُم ۔ میݙی شاعری دے آغاز داسال غالباً 1998ء ھے ایں راہ تے میݙی رہنمائی کرݨ والے میݙے اُستاد صوفی منظور احمد شوق ؔ ہِن۔ اُنھاں دی محبت تے شفقت ہئی جو میں ہولے ہولے ایں دڳ تے ٹُردا ریہم۔ شاعری دے نال نال میکوں دینی تعلیم حاصل کرݨ دا شوق تھیا میں انوار العلوم ملتان توں دورہ حدیث وی کیتے۔کیوں جو میکوں سرائیکی نعتیہ شاعری وچ عقیدت دے پُھلاں دے نال نال تاریخی حقائق بیان کرݨ دا شوق وی ہا ایں سانگے میں اللہ تے اوندے محبوب دا شان ہمیشہ قرآن وحدیث دی روشنی اچ منظوم کیتے۔ حال حوال دی چس اڳوں تے ٹُری تاں اساں فریدی سئیں توں نعتیہ شاعری دے مستقبل بارے کُجھ سوال پُچھیے تاں اُنھاں آکھیا سئیں میں نعتیہ شاعری دے بارے ایہ نظریہ رکھداں جو ایہ دُنیا تے آخرت دا پورہیا ھے اتے میݙا اپݨے نعتیہ کلام دے بارے ایہ خیال ھے جومیں جتنی شاعری اللہ، اوندے محبوب اتے اوندی آل دی شان اچ لکھی ھے او میݙی آخرت دا سرمایا ھے۔ جے کرحضرت حسان بِن ثابت دے دور کوں ݙکھیجے تاں نعتیہ شاعری کوں سرکارِ دو عالم دی دُعا وی ھے ۔ ایں سانگے میکوں ہمیشہ ایندا مستقبل روشن نظر آئے۔ فریدی سئیں اڄوکی نعتیہ شاعری تے وی گاٖلھ مُہاڑ کیتی اُنھاں آکھیا اڄوکے سرائیکی ادب اچ ٻہوں گھٹ لوک ہِن جیرھے مستقل نعتیہ شاعری کریندے پِن۔محنت نہ کرݨ دی وجہ توں نعت دی شکل اچ تخلیق تھیوݨ والا ادب اپݨے اندر فنی اتے فکری طور تے جدت پیدا نئیں کریندا پیا ۔اگر اساں نعتیہ شاعری دا ارتقائی پندھ ݙیکھوں تاں گُزرئیا ویلھا ڈھیر سوہݨا اتے فنی فِکری حوالے نال ڈھیر اہمیت دا حامل لڳدے۔ اوندی وجہ ایہ ھے جو گُزری صدی اچ شاعری کرݨ والے لوک سچے عاشق رسول ؐ تے بے انت محنتی ہِن۔ جݙاں جو اساں اُنھاں دے مقابلے وچ اپݨے آپ کوں رکھوں تاں اینویں لڳدے جو اساں قول فعل دے کچے اتے محنت کنوں عاری ضرورتاً شاعری کرݨ والے لوک ہئیں۔ شاید میݙی ایں گاٖلھ نال کُجھ دوستاں کوں اختلاف ہووے پر اگر اساں انج ٻہہ تے کݙاہیں ایں گاٖلھ تے غور کریسوں تاں جواب ایہو ہی آسی جیڑھا میں عرض کر چُکاں ۔ اساکوں اگر ادب وچ نعت دے حوالے نال ناں پیدا کرݨا ھے تاں اساکوں محنت کرݨی پوسی۔اصناف دے حوالے نال اُنھاں آکھیا میکوں ایں جدید دَور دے تقاضیاں دے مطابق شاعری اچ اختصار ٻہوں پسند ھے۔ میں اصنافِ ادب وچ قطعے اتے ݙوہڑے کوں بے حد پسند کرینداں ایں سانگے میں ڈھیر ساری توجہ قطعات اتے ݙوہڑیا ں تے ݙتی ھے۔ ایندے علاوہ نعت لکھݨ میݙا شوق رہ ڳئے ، نعت اچ جدت دے حوالے نال میں کوشش وی کیتی ھے اتے کریندا وی پیاں ۔ جلدی کتابی شکل اچ وسیب دے سامݨے گھِن آساں۔ ماء ٻولی دی خدمت دے حوالے نال فریدی سئیں فرمایا جو میکوں ایں گاٖلھ تے ماݨ ھے جو سرکارؐ دے ذکر دی نسبت نال میں اپݨی ماء ٻولی سرائیکی دا پرچار اُنھاں اُنھاں جاہیں تے وی کیتے جتھاں سرائیکی زبان نہ ٻولی ویندی ہئی اتے نہ سمجھی ویندی ہئی۔میں پاکستان دے کونے کونے وچ اپݨی ماء ٻولی سرائیکی کوں متعارف کرائے۔ کیوں جو خواجہ فریدؒ دی ایں مِٹھی تے سوہݨی زبان دا میݙے اُتے جو قرض ھے میں اونکوں ادا کرݨ دی کوشش کریندا پیاں۔ نعتیہ شاعری اچ متاثر ہووݨ دے حوالے نا ل فریدی سئیں آکھیا سرائیکی ادب وچ جتنی بُزرگ شعراء نے نعتیہ شاعری کیتی ھے میں تقریباً سب کوں پڑھیا ھے اتے ساریں دی شاعری میکوں چنگی لڳدی ھے۔ فریدی نسبت دی گاٖلھ ٹُری تاں حافظ ظفر فریدی سئیں آکھݨ لڳے اساں بابے ݙاݙے توں ایں خانوادے دے مُرید ہئیں ۔ ایں وجہ توں میں اپݨے ناں نال فریدی لکھداں۔اتے سال اچ ہک دفعہ عظیم الشان ’’جشنِ فریدؒ ‘‘ دا اہتمام وی علی پور اچ کرینداں جیندے وچ مشائخ عظام، شعراء کرام ، نعت خوان تے وسیب دے نمائندہ لوک شریک تھیندن۔ مصروفیت تے مشاغل دے حوالے نال فریدی سئیں آکھیا میکوں سرکار دی شان اچ منعقد تھیوݨ والیاں محافل توں سارا سا ل واند نئیں مِلدی۔لیکن ایندے باوجود میکوں کاشتکاری اتے جانوریں دے فارم بناوݨ دا بے حد شوق ھے۔ ایں بارے کُجھ کرݨ سانگے میں سوچیندا وی پیاں۔ باقی اپݨے وسیب دے ٻالاں کوں دینی تعلیم ݙیوݨ سانگے تدریسی سلسلہ وی جاری و ساری ھے۔ علی پور دے قریب ہک مدرسے دی بُنیاد رکھی ہوئی ھے جیندے وچ وسیب دے غریب ٻال مفت دینی تعلیم حاصل کریندے پِن۔ اخیر تے اُنھاں سرائیکی وسیب اتے شعراء کوں پیغام ݙیندیں ہوئیں آکھیا جو خواجہ فریدؒ دے نقشِ قدم تے ٹُر کراہیں علم وادب تے محبت دے پیغام کوں عام کیتا ونڄے۔ انسان دوستی اتے محبت والا رستہ ہی شدت پسندی اتے منافرت دا خاتمہ کر سڳدے۔

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

وِساندَر........شعور دا سوجھلا

............لکھت : پروفیسرساحرؔ ر نگ پوری............

اساکوں تاں حیاتی ہنڈھا ڳئی اے لیکن کجھ لوک اینجھے وی ہوندن جیرھے حیاتی کوں ہنڈھیندن۔جیرھے سچی مچی حیاتی کوں ہنڈھیندن اُنھاں وچ ہک ناں جاویدآصف دا وی ھے۔جاویدآصف ہکے ویلھے ہک چنڳا استاد، چنڳا شاعر ، چنڳادوست اتے انھاں ساریں ڳالھیں کنوں ودھ چنڳا انسان اے۔ اڄ اساݙی ڳالھ دا موضوع جاویدآصف دی شاعری اتے انھاں دی نویل کتاب ’’ وساندر ‘‘ ھے۔شعروادب محبت دی علامت ھے شعر تے شاعر امن دا پرچارک ہوندے۔ اگر دنیا دے ادب تے دید ماری ونڄے تاں عالمی،علمی،ادبی انسائیکلوپیڈیا دے مطابق دنیا دے علم وادب دی تاریخ لکھݨ والے سارے لوک ایں ڳالھ تے متفق ہن کہ دنیادی پہلی لکھت جیرھی کتابی شکل وچ موجود اے او رِگ وید اے جیرھی جو وادئ سندھ اِچ لکھی ڳئی اے او وادئ سندھ ھے جیکوں اڄ اساں سرائیکی وسیب اہدوں۔ایندا مطلب اے جو ساݙا لکھاری ،ساݙا شاعرہی علم و ادب تے امن دا وارث ہے۔ایں سانگے میں آکھ سڳداں جاویدآصفؔ ایں پیار محبت تے امن دے قلم قبیلے دا وارث شاعر اے۔ کہیں وی زبان دا قد کاٹھ تے اوندی عظمت اوندے لکھتیں نال جُڑیے ہوندن۔سرائیکی زبان پاکستان دیاں قدیم زباناں وچوں ہک اے۔ دارا اول توں گھن تے رنجیت سنگھ تائیں آوݨ والے ہر دھاڑل نے جتھاں سرائیکی دھرتی کوں تباہ و برباد کیتا اُتھاں ایندے ادب تے لکھتاں دی بربادی وچ وی کسر نئیں چھوڑی۔ایندی بربادی دی وجہ ھے جو ایں ست ہزار سال پراݨی زبان دا ادب صرف چند صدیاں پچھوں تک ملدے۔سوائے ہک لکھت نورنامہ دے جیرھی جو تقریباََہک ہزار سال پراݨی اے۔ایندی وجہ ایں تحریرداساݙے تریمتیں کوں یاد ہووݨ اے جیرھیاں او ہر سویل دی نماز دے بعد برکت دے طور تے پڑھدیاں ہن۔جیکر اساں سرائیکی ادب دی ڳالھ کروں تاں شروع وچ سرائیکی کافی ٻہوں مقبول تھئی۔خواجہ فرید نے کافی لکھ تے اونکوں امر کرݙتا۔مثنوی سیف الملوک لطف علی دے قلم توں ہک لافانی تحریر دے طور تے سامݨے اَئی۔ایں توں بعد سرائیکی ݙوہڑہ اتے مرثیہ سرائیکی ادب تے اڄ تائیں راڄ کریندے پن۔ہر نویں شاعر ݙوہڑہ لکھ تے اپݨے آپ کوں ادب وچ منوایا لیکن سرائیکی غزل والے پاسے کُئی خاص توجہ نہ ݙتی ڳئی بلکہ لوکاں اتلے تک آکھ ݙتا جوسرائیکی زبان دا سبھا ای غزل آلا کائنی،غزل سرائیکی دی صنف ای نئیں۔نہ صرف اے بتھیاں ڳالھیں آکھیاں ڳیاں بھل کتاباں وچ لکھ وی ݙتیاں ڳیاں۔ایں حوصلہ شکنی دے باوجود سرائیکی غزل اپݨا پندھ شروع کیتا تاں موہری شاعراں وچ سئیں خرم بہاولپوری تے ممتاز حیدر ݙاہر ہن تے اڄ جدید غزل لکھݨ والیاں وچ اقبال سوکڑی ،قیس فریدی،نصیرسرمد، عزیزشاہد تے ٻئے ناں والے شاعرغزل لکھدے پن۔ اساں ایہ آکھ سڳدے ہیں جو اڄ دا دور سرائیکی غزل دا سنہرا دور اے ۔غزل دے استاد اے سمجھدن جو سرائیکی وچ غزل لکھدئیں ہوئیں شاعر اردو تے فارسی دی آمیزش کنوں نئیں بچ سڳدا۔ اتے صرف سرائیکی اکھریں دی ووݨت کاری نال غزل لکھݨ ٻہوں اوکھا کم ای نئیں بلکہ ناممکن اے۔ لیکن جیلے جاویدآصفؔ دی کتاب وساندر دا مطالعہ کریجے تاں ایہ ساریاں ڳالھیں غلط ثابت تھی ویندئین ۔میں اے آکھساں جو جاویدآصف او جوان اے جئیں سرائیکی غزل کوں ہک دفعہ وت ایجاد کیتے۔جاویدآصف دی ہر غزل پھُلیں پوتی مالا لڳدی اے اتے ایں کتاب دا ہرصفحہ ایں ڳالھ دی معتبر گواہی دے طور تے موجود اے۔سرائیکی شاعری وچ جاویدآصف تے غزل ہک ٻئے کاݨ ایں لازم تھئے ہن جو پتہ نئیں پیا لڳدا جوجاویدآصف غزل دی لجپالی کرینداپیا اے یا غزل جاویدآصف دی لڄپالی وچ رجھی ہوئی اے۔اَوائل عمری وچ جاویدآصف غزل آکھݨ والے قافلے دا سردار بݨ تے ٹُریا ھے اتے اوندے ورتیے ہوئے لفظیں دے پنل اڳوں معانیاں دیاں کئی کئی سسیاں جھمراں پیندیاں لڳدین۔ایں سانگے اوندے شعراں تے تبصرہ کرݨ والیاں کیتے لازمی اے جو او شعری فلسفے کوں چنڳی ترانویں سمجھدے ہوون۔ جاویدآصف دے شعری محاسن تے ڳالھ کیتی ونڄے تاں او ہک استاد شاعر ھے اتے اوندے استاد شاعر ہووݨ تے کئی ٻئی رائے نئیں ݙتی ونڄ سڳدی۔جاویدآصف اپݨے وسیب وچ تھیوݨ والی ہر تبدیلی دا وݙے غور نال مشاہدہ کریندے اتے او اپݨیں اکھیں اتے دماغ والیاں کھڑکیاں کہیں ویلھے بند نئیں کریندا۔ وساندر دا مطلب را ت دا سوجھلا ہے اے سوجھلا ݙیوے دا،تارئیں دا،جگنو دا، مچ دا،یا بجلی دے بلبیں دا سوجھلا وی تھی سڳدے لیکن وساندر مکمل طور تے شعور دا سوجھلا اے جیرھا جاویدآصف دی کتاب سرائیکی دھرتی اتے تاریخ دے حوالے کیتے۔جاویدآصف دی شاعری وچ مقصدیت ھے اتے زندگی دے حقیقی مقاصد ڳالھ کریندے نظر آندن۔انھاں زندگی دے تلخ حقائق کوں ٻہوں نیڑے توں ݙٹھے، انھاں کوں سنڄاتے اتے واضح طور تے شاعری وچ ورتیے،محرومی ،غربت کوں شاعری وچ ایویں ورتیندامیں کہیں شاعر کوں نئیں ݙٹھا۔شعر ݙیکھسو تیݙی تصویر ٹنگیندی میں اوندے چؤ پاسوں کاش گھر ہوندا،اوندی چاردیواری ہوندی توں جے کر راڄ سمجھ بھال بھلیندا میݙی وقت دی میں وی کوئی راڄکماری ہوندی جاویدآصف دی جھک نوائی،نماݨتا،چنڳا انسان ہووݨ نہ صرف نجی محفلاں وچ نظردے بلکہ اوندے شعراں وچ وی بھرویں انداز نال نشابر تھیندے۔ کیوں نہ ہُݨ پوجا کروں چھوڑ کے تیکوں ایندی تیݙی مخلوق وی تاں تیݙی جھلک ݙیندی ھے او زبان جیکوں شناخت توں محروم کر ݙتا ڳیا ہووے،جیندے وسائل تے لٹیریاں قبضہ کر گھدا ہووے،جیکوں لہجہ آکھ تے پسماندہ رکھݨ وچ ریاست دا مکمل ہتھ ہووے۔اوں زبان دے شاعر ،ادیب دا عمومی طور تے جارحانہ رویہ ہوندے لیکن جاویدآصف دا دھرتی ڄائیں کوں جڳواوݨ دا انداز ݙیکھو تیݙی دھرتی غیریں ورتی دھرتی ڄایا کِن تے ڳل ڳئیں جاویدآصف دی شاعری دا سب توں وݙا سُݨھپ شاعری وچ متروک الفاظ دا استعمال اے ایویں لڳدے اے موئے ہوئے الفاظ ݙوجھا جنم گھن تے پورے درشن نال ولا دھرتی تے اُتردے پن جیندی سب توں وݙی مثال کتاب دا ناں ھے۔ جیویں جو حافظ گلاب فیاض سئیں لکھیے کہ’’آصف دی شاعری وچ محبت ،پیار، فطرت دا حُسن اتے سماج دے ݙکھ درد سنوپرے لڳدن۔اوندی شاعری وچ جھِٹ پھلیں دا ریٹااتے ڄالیں پیلھوں دی چھنبی چنی پا تے کھارے چڑھیاں ݙسدئین۔ ایویں لڳدے جیویں لئی لانے جھمر کھیݙدے پئے ہوون،ٹالھیاں آوݨ وا لے ر اہیاں کیتے چھاں وچھائی کھڑیاں ہوون،سندھ دی مݨ تے چندردے سوجھلے وچ ݙکھݨ دی مٹھی ہوا وچ تلوّر یا مرغابیاں آپت اچ چوڳاں پے وٹویندے ہوون ہاڑ دی دھپ اِچ رُلدی سسی اپݨے محبوب پنوں دی ڳول اِچ بھڄدئیں’’ ہوتیں دی گھل میں ہک ڄݨی‘‘ دا رووݨا ویندی روندی ہووے،کئی ہیر اپݨے رانجھے کوں چوری کھویندئیں اے بھؤ ظاہر پئی کریندی ہووے۔ ہیر تیݙی کوں ایہو وپرا رت چاو ݨ نئیں ݙیندا رنگپور توں تھی لنگھدن سارے رانجھݨ جھوک دے رستے طوالت توں بچݨ سانگے میں اتنا آکھساں جاوید آصف دی کتاب اِچ حیاتی دے ہر پُکھ تے ڳالھ کیتی ڳئی اے۔جاویدآصف جیرھے رنگ وچ شاعری دی شروعات کیتی اے ݙیکھ تے لڳدے جوآوݨ والے وقتیں وچ سرائیکی ادب دیاں واڳاں ٻہوں مناسب لوکیں دے ہتھ وچ ہوسن تے جاویدآصف دی قابلیت دا قائل نہ تھیوݨ اوندے نال ادبی وانج ہوسی۔جاویدآصف جہیں لوکیں دی میں ڈھیر ساری قدر کرینداں کیوں جو ایہے لوک آوݨ والے وقت دے احمدخاں طارق،سچل سرمست اتے خواجہ غلام فرید اِن۔

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

جلال پور پیر والا دی ہک سوہݨی آواز سئیں ملک عبدالخالق نعیمیؔ

.............لکھت:سید شہزاد حُسین گیلانی.............

جلال تے پِیراں توں پُر ایں سوہݨی دھرتی تے اساں جیلے وی پیر پاتا ہیسے تاں اساکوں پیار کرݨ والی بے شُمار سنگت مِلی ھے۔ ایں دھرتی تے وسݨ والا ہر سنگتی بے لوث محبتاں ونڈݨ والا انسان نظر آئے۔ ایں وَسوں دے ہر واسی دا ادب ثقافت اتے کلچر نال ایجھا گاٖڑھا گاٖنڈھا ہے جیندے بارے مختصر وقت یا مختصر تحریر اچ اساں بیان نی کر سڳدے۔ اساݙی سویل سنگت دا ہک مَن بھانوڑاں محبوب سنگتی ملک عبدالخالق نعیمی پورے مُلکِ پاکستان اچ ہک سوہݨے تے وݙے ثناء خوان دی حیثیت نال سُنڄاتا ویندے۔ ایں گاٖلھ وچ وی کوئی شک نئیں جو ایہ جوان اساݙے دیس اتے دھرتی دا سوہݨا ، مِٹھا اتے مَن بھانوڑاں وݙا نعت خوان ہے۔ ملک عبدالخالق نعیمی کوں وی ایں گاٖلھ تے ماݨ ھے جو میں سرکار دے مداح خواناں تے غلاماں دی لِسٹ وچ ڳݨیا وینداں۔پیار کرݨ والے نعیمی بھِرا دا آکھݨ ھے جو خدا دا شُکر ھے میکوں محبوب مدینہ ؐدی محبت تے اولادِ علی ؑ نال عشق وراثت اچ مِلیے ۔ میݙا آخرت دا سرمایہ اِنھاں ہستیاں دی محبت ھے۔ کیوں جو آلِ نبی ؐ دے گھرانے دے سِواجہان اچ کُجھ کائینی۔عشق دے ایں رنگ اچ رنگیے ہوئے ایں مست وار سنگتی کوں اساں جݙاں وی پھرولیے تاں اساکوں ایندے اندرمحبت اتے عقیدت دی او انتہا مِلی ھے جیندی مثال نی پیش کیتی ونڄ سڳدی۔ ملک عبدالخالق نعیمی ہر رنگ اچ ڈھل ونڄݨ والا انسان ھے۔ ایں کھوٹے دور اچ دوستیں نال محبت گُزری صدی دے سچے انساناں وانگوں کریندے۔ ایندے اَلا اِچ او جادو ھے جو کئی کوہ تے موئی مونجھی سنگت وی ایندے سُر نال جی پوندی ھے۔ ایندی ذات نال جُڑئیے ہوئے اونویں تاں ڈھیر مسئلے ہِن جیرھے سمجھ توں ماوریٰ ہِن پر ہک اہم تے گھمبیر مسئلہ جیرھا میں کݙاہیں نی سمجھ سڳیا اوایہ ھے جو ایہ جوان سلسلہ چشت نال تعلق رکھدے یا قادری سلسلے دا ٻلدا ݙیوا ہے ،ایں بارے کوئی پتہ نی لڳدا، اکھیں دی تَس تے چس توں چشتی اتے گاٖلھ مُہاڑ کنوں کتھاہیں کتھاہیں قادری محسوس تھیندے۔ ایہ اَکھر ایندی سِک تے محبت میں توں لِکھوا چھوڑین ، ایندا لاݙ ہا یا ضد جو سوہݨا تُساں میݙے اُتے کُجھ لکھݨے، ایندے ایں محبت بھرئیے انداز کوں ݙیکھ کراہیں میں انکار تہوں نی کر سڳیا جو میݙی سوچ دے مطابق یاریں کوں رُساوݨ رب کوں رُساوݨ ہوندے ، غالباً بُلھے شاہ سرکار فرمایا ہا جو : ’’جے توں رب نوں مناݨاپہلے یار نوں منا رب مَن جاندا یار نوں مناݨا اوکھا ھے‘‘ ملک عبدالخالق نعیمی دے سوہݨے اَلا وچ اللہ دے سوہݨے محبوب دا ذکر تے اوندی آل تے اصحاب دی شان سُݨدیں دِل باغ باغ تھی ویندے اتے جے کݙاہیں نعیمی بھِرا موج اچ ہووے تاں پیر فریدؒ دی کافی نال او کیفیت طاری کر ݙیندے جو دِل دی دھڑکن خواجہ فریدؒ دے انمول لفظاں نال رقص کرݨ تے مجبور تھی ویندی ھے۔ صوفیاء نال محبت دی وجہ توں نعیمی سئیں جیرھا رنگ صوفیانہ شاعری کوں ݙیندا پئے اگر ایہ رنگ ایندی روح اچ رچ ڳیا تاں ایں مست فقیر دا انداز باقی سارے نعت خواناں توں نویکلا تھی ویسے۔ نعیمی سئیں دی شخصیت دا ہک پہلو ایندی خوش مزاجی وی ھے۔ خوش مزاج انسان دے اندر کتنے ڈُٖکھ ہوندن ایں گاٖلھ دا اندازہ اوندے سِوا ٻیا کوئی انسان نی کر سڳدا۔ اُردو ادب داہک عظیم شاعرتیغ اللہ آبادی جیکوں موجود عہد وچ مصطفےٰ زیدی دے ناں نال یاد کیتا ویندے آکھیا ہا: میرے روح کی حقیقت میرے آنسوؤں سے پوچھو میرا مجلسی تبسم میرا ترجماں نہیں ھے نعیمی سئیں دی خوش مزاجی وی میݙے اندر کئی کئی سوالیں کوں جنم ݙیندی ھے ۔ ایں جوان کݙاہیں وی اپݨے اندر دا ڈُٖکھ اپݨی سنگت نال سانجھا نی کیتا ’’بھانویں جو ݙو ں ٻیڑیں تے لَت رکھی کھڑے‘‘ول وی جوان دا حوصلہ بلند ھے ،خیر میݙی دُعا ھے جو اللہ اینکوں اپݨی حفظ وامان اچ رکھے۔ اوکھے راہیں تے ٹُرݨ والا ساݙا ایہ سنگتی صوفیانہ رنگ اچ ڈھل کراہیں صوفیاء دے نقش قدم تے ایں خواہش نال ٹُردا ویندے جو میں دُنیا توں نفرت جہیں بُرائی محبت عام کرݨ نال شایدمِٹ ونڄے ۔ اللہ سوہݨا ایں جوان کوں سُکھی صحت ݙیوے اتے ایندے اَلا دا ایہ سوز ڈُٖکھ توں مُسی تے مونجھ توں ہُسی سنگت کوں زندگی دیاں نویاں بہاراں عطا کریندا راہوے۔ (آمین)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

خدا دے ناں

افسانہ:کارلوس فیونٹس (میکسیکو)

..........ٻولی وَٹار(مترجم)..........

سعید اختر سیال

(ڈیرہ اسماعیل خان)

’’رنگولی‘‘ عظیم دانشور سئیں سعید اختر سیال ہوریں دا چوݨویں عالمی افسانیاں دا سرائیکی ترجمہ تھیّل مجموعہ ھے۔ کُجھ عرصہ پہلے ایہ کتاب اُنھاں ساکوں ’’سوکھڑی ‘‘ بھیجی ۔اُنھاں دے تھورے دے نال ایں کتاب اچوں کارلوس فیونٹس داہک لاجواب افسانہ ’’خدا دے ناں ‘‘اساں شائع کریندے پئے ہئیں ۔ساکوں ایہ یقین ھے جو تہاکوں ایہ افسانہ بے حد پسند آسی اتے اُمیدکریندوں ایہ کتاب سرائیکی تراجم دی ڳوجھی اچ ہک نویکلی حیثیت نال سُنڄاتی ویسی۔(ادارہ)

ساوی کچوچ تلھیٹی اچ مکئی دے کھیتاں دے وچالے ہک جُھگاٖ ہئی ۔ ایں جُھڳے دے نال ہک صاف پاݨی دی نَیں ہولے ہولے شُرکار نال مُنݙھ لا کولوں وڳدی پئی ہئی۔ بھلا کھیت چھڑے مینہہ دے پاݨی نال آباد تھیندے ہِن۔ ایں پروبھر ی وادی اچ کھیتاں دے وِچال ہک ٹٻڑے تے لینچو دا جُھگاٖ ہئی ۔ لینچو احٖ سویل کوں اپݨے جُھڳے دے ٻوہے اُتے ٻہہ کے اسمان تے دیداں وچھائی ٻیٹھا ہئی۔ ݙوپہراں کوں اُبھے پاسوں کالی ہاٹھ ݙیکھ کراہیں او خوشی نال نچݨ لڳ پیا۔ ’’سیݨ‘‘ لینچو ذال کوں ہکل ماری ’’ݙیکھ اللہ خڑوس نئیں ، اوندے خزانے دا منہ کُھلݨ آلا ھے‘‘۔ ’’اللہ چنگائی کریسی‘‘اوندی ذال ولدی ݙتی تے ولا اکھیں سنگھوڑ کے ٻالݨ کوں پھوکے ݙیوݨ لڳ پئی۔ ’’ہا ......جیویں اللہ کوں منظور ہویا‘‘ ۔ لینچو کھِل کے وَلدی ݙتی تے بھاجی دی ہَواڑ سنِگھ کے ناساں پُھنڈاوݨ لگاٖ۔ لینچو دا پلیٹھی آلا پُتر فصل اچوں للمی پٹݨ اچ رُدھا پیا ہئی۔ تے ننڈھڑا پُتر تے دِھی جُھڳے دے نال آلی اَݨ وَڑھی زمین اچ کھیݙدے ودے ہَن۔ ’’آؤ وے نینگرو بھاجی پکی پئی اے‘‘ لینچو دی ذال ٻوھے تے ہکل ݙتی تے سارا ٹٻر کم کار سٹ کے ݙوپہر کرݨ تݙی تے آݨ کٹھا تھیا۔ اڄاں او بھاجی کھاندے پئے ہَن جو مینہہ دیاں کݨیاں ٻوھے تے مورھیاں کھڑکاوݨ لڳ پیاں ۔ ہوا ہکے لنگوں ٹھڈی تھی ڳئی تے چپھیروں اندھارا تھی ڳیا ۔ لینچو خوشی کولوں ٹُکر چھوڑیندا اَتے لُݙدا ہویا ٻاہر نکل آیا۔تاں جو مینہہ نال پِنڈا تَر کر سڳے۔جھٹ تئیں او سِنا تھی کے آ ڳیا تے اوندی اَلا خوشی کولوں تھڑکدی ویندی ہئی۔ ’’ایہ کݨیاں نئیں‘‘ اوں اپݨی ذال دی چُمی پٹیندیں ہوئیں آکھا’’اللہ اَسمان توں کلدار بُھکیندا پئے........مݙی لُٹائی ویندی پئی اے‘‘ او چِرکے تئیں مورھی دے نال کھڑو کے گھڑے ٻوڑ مینہہ دی گھیٻر نال مکئی کوں وِلٹا ݙیکھ کے گُنگناندا رہیا۔ ول اچݨ چیت ہَوا اچ تکھئی آ ڳئی۔ ݙیہدے ݙیہدے کݨیاں دے نال ننانواں پووݨ لڳ پیا ۔ ٻال خوشی کولوں راڑ ے ݙیندے رہئے بھلا لینچو دے منہ دا پنّا پِیلا تھیوݨ لڳ پیا۔ ’’سیݨ‘‘ اوں پھِر کے ذال کوں ہَکل ݙتی ۔’’ایہ تاں ٻہوں زیان کر سٹیسی ، اللہ سوہݨا ہُݨ تاں اپݨے جھَڑ کوں کُنج گھِنے‘‘۔ ’’ہا ۔ کُنج گھِنے تاں ٻہوں چنگا ہوسی‘‘۔ ذال تݙی توں تھاں چیندیں ہوئیں آکھا۔ بھلا اینویں تھیا نہ ، ہک گھنٹہ تاتوک ننانواں وسدا رہیا ۔ باغ بغوچے، کھیت، بھاݨ تے گھر دی چھت ننانویں نال لݙیج ڳئے ۔ ہر پاسہ اینویں چِٹا چاٹ تھی ڳیا جیویں کئیں اَݨ ݙٹھے ہتھ ساری وادی اچ لوݨ وِچھا ݙتا ہووے ۔ یکے درختاں اُتوں پَترے ڈھئے ڳئے۔ مکئی وی چوڑ تھی ڳئی ۔ لینچو دا ہاں درد کولوں بھریج ڳیا ۔ اوندیاں اکھیں اِچوں ہنجوں تَر آئے ۔ ننانویں دا زور تُرٹا تاں اوں اپݨے ٻالاں کوں آکھا ’’تِݙی دا حملہ تھی ونڄے تاں وَت وی کُجھ نہ کُجھ بچ ویندئے .... بھلا اے تاں......‘‘ او رواکڑا تھی ڳیا تے سِنی زمین اُتے ٻہہ ڳیا۔ ’’بھلا ایہ تاں اُکا تے چوڑ تھی ڳئی اے‘‘جھٹ ہک اوں سِر چاتا تے آکھا ’’ایں واری داݨے داݨے دی متھاجی ہوسی‘‘۔ او ٻہوں مونجھ آلی رات ہئی ۔ یکے گھر آلے ݙینھ اُبھرݨ تئیں مونجھے مونجھے کُھس پُھس کریندے رہ۔ ’’یکا پورھا اجایا ڳیا‘‘ ’’آندی فصل توݨی بُکھ تے متھاجی ......بھَلا آندی فصل وہیسوں کیویں؟‘‘۔ ’’ایں چِٹ اچ ساݙا ٻانہہ ٻیل تھیسی کون؟‘‘۔ ’’اللہ تاں ھے‘‘۔ ’’ہا ۔ اللہ تاں ھے‘‘۔ ’’کوئی بُکھا نئیں مردا‘‘۔ ’’آھدے تاں ایہو ہن ۔ کوئی بُکھا نئیں مردا‘‘۔ لینچو سب کُجھ سُݨدا رہیا۔ اوکوں وی خدا تے بھرواسہ ہئی ۔ او نِکے لا کولوں سُݨد ا آیا ہئی جو خدا دِلاں دا حال ڄاݨدا اے۔ او کئیں دے حال کولوں بے خبر نئیں ۔ جیڑھا پیدا کریندئے او غنولیج کیویں سڳدا اے؟۔ لینچو پولھے ہݙ دا آدمی ہئی ۔ او نِکے لا توں وہیبا کریندا آندا ہئی۔ بھَلا تھوڑا ٻہوں اوکوں پڑھݨ لکھݨ آندا ہئی ۔ ݙوجھے ݙینھ اوں فیصلہ کیتے جو خدا کوں خط لکھیسی تے وستی اچ ونڄ کے خط ݙاک آلے ݙول اچ سٹ آسی۔خدا دُنیا بݨائی ھے تاں او ایندا خیال وی رکھیندا اے۔ ایہ کیویں تھی سڳدئے جو لینچو تے اوندے نِکے نِکے ٻالاں کوں ایں وادی اِچ چُڑھ چُڑھ کے مرݨ ݙیوے تے خدااَرام نال ٻیٹھا راہوے۔ نماشاں ایلے اوں خدا کوں خط لکھݨ شروع کیتا ’’اللہ سوہݨا‘‘ اوں لکھا’’ جے کر توں میݙا تے میݙے ٻالاں دا ٻانہہ ٻیل نہ تھیا تاں ایں سال ساکوں بُکھ مرݨا پوسی۔ میں پورھے کولوں جان نہ کڈھویندا ۔ میکوں ہک ہزار پیسو پٹھ تاں جو میں بیج گھِن تے وَلا کولوں وہائی کر سڳاں۔ جے کر توں آکھسیں تاں لؤ کرݨ دے بعد تیݙا اُدھار لہا ݙیساں۔ میں حلال کماوݨ والا آدمی ہم.....بھلا تئیں اسمان کولوں میݙے اُتے ڳڑا وسا ݙتئے....‘‘۔ لینچو خط لفافے اچ پاکے اُتے ’’خدا دے ناں‘‘ لکھ کے وستی ٹُر پیا ۔ ڈاک خانے ونڄ کے اُتے ٹکٹ چمباڑی ، خط ݙول اچ سٹ کے خوش نہال گھر دو وَل آیا۔ ڈاکی لینچو دے خط تے ٹھپا لیندے لیندے کھڑو ڳیا تے نال بے وَسوں کھِل وی پیا۔ اوں لفافے کوں اُپترا سُپتر ا کے ݙٹھا تے وَل بابو دے کمرے ا چ گھِن ڳیا ۔’’ایہ ݙیکھو سئیں ‘‘اوں کھلدے ہوئے آکھاْ’’کئیں ڄٹ خدا دے ناں خط لکھا اے‘‘ ٹُھلے تے کھِلݨے بابو لفافے تے پتہ پڑھا تے کھِلݨ لڳ پیا ۔ وَل تھریم نال الاݨا۔ ’’ایمان دا پک ݙیکھیس ۔ جئیں خدا کوں خط لکھا اے اونکوں خدا تے کیݙا بھروسہ ھے ۔ کیݙا چنگا ہوندا جو میݙا ایمان وی ایݙا پکا ہوندا ۔ خدا دی ہوند تے ایݙا پکا ہووݨ کہیں نعمت کولہوں گھٹ نئیں‘‘۔ بابو ایݙے سادہ تے ایمان دے پکے آدمی کوں مونجھا تھیندا نئیں ݙیکھ سڳدا۔ اوں فیصلہ کیتا جو اوکوں ہَروں بھَروں وَلدا خط پٹھیسی۔ بھلا خط پڑھ کے اوکوں پتہ لگاٖ جو ایندا جواب ݙیوݨ کیتے کُجھ ویلا، قلم کاوز ہی لوڑ نئیں ہک ہزار پیسو وی لوڑ ہِن ۔ وَت وی بابو اپݨی گاٖلھ تے پکارہیا۔ اوں اپݨی تنخواہ اچوں ترئے سو پیسو ݙتے تے باقی پیسے دفتر تے ٻنھے لوکاں کولوں گھدونس ۔ اُنھاں کوں سمجھایوس جو ایندے کولوں وݙا چنگائی دا ٻیا کوئی کم کوئینی جو اساں ہک ایمان آلے آدمی دا ایمان بچا گھِنوں۔ ݙو ݙینھ اچ ست سو پیسو جوڑ گھِدے۔ ساری مݙی ہک لفافے اچ گھت کے اُتے لینچو دی تلھیٹی دا پتہ لکھ ݙتا تے لفافے دیوچ خط گھت کے اُتے لکھوس چا ’’خدا دے پاسوں‘‘ تے لفافہ اپݨے کول چا رکھیوس۔ ہفتہ گُزار کے لینچو ڈاک خانے آیا تے اپݨے خط دا پُچھݨا کیتوس تاں ڈاک خانے دے بابو اپݨے ہتھ نال اوکوں لفافہ ݙتا تے ایہ ݙیکھ کے حیران تھیا جو لینچو کوں ایہ کوئی نویکلی گاٖلھ نی لڳی ۔ لینچو ڈاک خانے دے ٻاہر ہک پتھر تے ٻہہ کے اَرام نال نوٹ ڳݨے تے حساب کرݨ دے بعد اوکوں ٻہوں کاوڑ لڳی۔’’اللہ کولوں تاں اُکا بھُلیکا نی تھی سڳدا..... تاں وَل ایہ ہزار دی جاء تے ست سو کیویں تھی ڳئے؟‘‘۔ لینچو دستی ڈاک خانے وَل آیا تے سرکاری میز اُتے پئے ہوئے کاوز قلم نال ہک ٻیا خط لکھݨ ٻہہ تھیا ۔ خط لکھیندے ویلے اوندے متھے اُتے تریڑی پئی رہئی ۔ او ٻہوں کاوڑ اچ ہئی۔ خط پُگاٖ کے او ڈاک خانے دی مورھی تے آیا ۔ ٹکٹ گھِن تے اوکوں جبھ نال لایُس تے مُکا مار کے لفافے اُتے چمباڑ کے ݙول اچ گھت ݙتا تے ہتھ کوں جھوٹا ݙیندے ہوئیں ٻاہر دو ٹُر پیا۔ جیویں لینچو ٻاہر نکھتا ۔ ڈاک خانے دے بابو ڈول کھول کے لفافہ کڈھا۔ خط ا چ لکھا ہئی۔ ’’اللہ سوہݨا! میں ہک ہزار پیسو منگے ہَن۔ بھَلا میکوں سَت سو پیسو مِلن ۔ میݙو تکھے تکھے بقایا بھیج....... بھلا ہُݨ ڈاک خانے دے ہتھڑیکے نہ پٹھیں ۔ میکوں تاں لگدئے ڈاک خانے اچ یکے ڄار بھرتی تھئے پِن ۔ میکوں اِنھاں تے اِتبار کوئینی۔ تیݙا ٻانھاں لینچو ‘‘

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

سرائیکی فنکار اپݨا اتے اپݨی ماء ٻولی دا مقام دُنیا اچ اُچا کرݨ چاہندن تاں عام شاعری دی بجائے چنگی شاعری دا انتخاب کرن۔

درباری، مال کوس، بھیرویں، چاندنی کنارا، ماروا راڳ، تروڑیاں اتے سویل تے شام دے راڳ میکوں بے حد پسند ہِن

سرائیکی گلو کار سئیں اُستادمحمد ایاز مسݨ نال گاٖلھ مُہاڑ

(گاٖلھ مُہاڑ:غیورؔ بخاری، ملک عبداللطیف مسݨ، ملک عبدالرزاق راقم چنڑ)

’’موسیقی ‘‘مونجھاں توں موئی ہوئی حیاتی کوں زندگی دی اُمید ݙیندی ھے ۔ گُزریل تاریخ تے اڄوکے عہد وچ لوک موسیقی دا جو بول بالا ہے اوندے کولہوں تقریباً ہر ݙوجھا انسان واقف ہے۔ لیکن ایں دور وچ وی سرائیکی فنکاریں وچ او لوک موجود ہِن جیرھے خواجہ فریدؒ دی کافی کوں نواں رنگ ݙے کراہیں کلاسیکل دے حوالے نال خود کوں نشابر رکھی کھڑن۔اینویں اساݙے وسیب دا ہک معروف فنکار سئیں محمد ایاز مسݨ ہے جیرھا شوقیا طور تے ایں فن نال 1995ء اچ جُڑیا اتے زندگی دے اِنھاں 21سالیں اچ اتنی محنت کیتس جو احٖ اوندا شمار اُستاد فنکاراں اچ تھیندے۔ کُجھ ݙینھ پہلے ایاز مسݨ نال اساں سویل سرائیکی سانگے گاٖلھ مُہاڑ کیتی جیرھی تہاݙی خدمت اچ حاضر ہے۔ اُستاد ایاز مسݨ توں اساں اُنھاں دے ابتدائی پندھ بارے کُجھ گاٖلہیں پُچھیاں تاں اُنھاں ݙسایا میں موسیقی دی ابتدائی تعلیم ہک فقیر تے درویش منش انسان اُستاد خان محمد بھٹہ ہوریں توں حاصل کیتی ۔ میݙے خیال اچ ایہ کوئی 1995ء ہا جݙاں میں اُستاد ہوریں دی خدمت اچ حاضر تھیم ۔ ایں توں پہلے میں سکول اچ بزمِ ادب دے پروگراماں اچ حصہ گھِندا ہامی۔ میݙی آواز میݙے سکول دے مہربان اُستاد ٻہوں پسند کریندے ہَن ایں توں علاوہ میݙے بابا سئیں کوں وی کلاسیکل موسیقی سُݨݨ دا شوق ہا اتے او میکوں وی ایں حوالے نال ہک کلاسیکل فنکار ݙیکھݨ چاہندے ہَن ، میں اُنھاں دی دُعا تے محبت نال کلاسیکل دی تھوڑی جہیں چس چاتی ہے باقی حالی توڑیں میں خود کوں کلاسیکل فنکار نی سمجھدا۔ بابا سئیں دی دُعا شفقت اتے موسیقی دے مہربان اُستاد دی محبت دے نال نال میݙے علاقے دے ہک چیئرمین میاں بشیر احمد وی ہَن جیرھے میݙا ہمیش حوصلہ ودھائی رکھدے ہَن۔ اِنھاں عظیم لوکاں دی حوصلہ افزائی میکوں کلاسیکل موسیقی دے گُٖجھے رازاں کوں ڳولݨ دا دڳ ݙکھایا۔ میں حیاتی دے ایہ اوکھے پینڈے جھڳیندا اپݨے اندر دے فنکار کوں سُر نال زندگی ݙیندا پندھ کریندا احٖ جیڑھے موڑ تے کھڑاں او سب تہاݙے سامݨے ھے۔ ایاز مسݨ سئیں اپݨی گاٖلھ کوں مزید اڳوں تے ٹوریندیں ہوئیں آکھیا جو میݙے کول کئی لوک ایں فن کوں سکھݨ دی خواہش نال آندن ، میں اُنھاں داحوصلہ ہمیشہ بلند کریندا ں لیکن اِنھاں نینگراں کوں اتنی جلدی ہوندی ھے جو میں بیان نی کر سڳدا۔ اِنھاں نوجواناں دی ایہ خواہش ہوندی ھے جو اُستاد کولوں ہکے ݙینھ وچ ایہ سارا فن حاصل کر تے واپس وَل آؤں۔ میں اِنھاں ٻالاں کوں ایہ ݙسݨ چاہنداں جو میں حیاتی دے 15سال اپݨے اُستاد دی خدمت کیتی ہے اور میکوں ایں گاٖلھ دا ڈُٖکھ ھے جو اُنھاں نال حیاتی مزید وفا نہ کیتی میں حالی وی اُنھاں توں ٻہوں کُجھ سکھݨا چاہندا ہم۔ ایہ او فن ھے جیکوں انسان ساری حیاتی سکھدا رہ ونڄے تاں وی مکمل علم حاصل نی کر سڳدا۔کیوں جو ایں فن دی ریاضت اچ ہر روز انسان کوں ہک نواں رنگ تے نویں گاٖلھ لبھدی ھے۔؂ موسیقی دی ابتدائی تعلیم دے حوالے نال گاٖلھ تھئی تاں مسݨ سئیں آکھیا میکوں ابتداء اچ میݙے اُستاد محترم ݙوں راڳ بھیم تے مینگھ دا نوٹیشن (سرگم) ݙسایا ۔ اُنھاں راگاٖں وچ میں اَلاپ کیتا تاں میݙے اُستادِ محترم خوش تھئے اتے اُنھاں میکوں آکھیا جو توں میݙے انداز اچ ’’کافی‘‘ وی آکھ۔ جتھوں میں کافی دے انداز کوں اپݨے استادِ محترم وانگوں اپناوݨ دی کوشش کیتی ھے۔ موسیقی دے مستقبل دے حوالے نال اُنھاں نال چند گاٖلہیں تھیا ں تاں او آکھݨ لڳے جو جیرھے فن کوں صوفیاء تے فقراء دُعائیں ݙیون او کݙاہیں زوال پذیر نی تھی سڳدا۔ لیکن افسو س ہک گاٖلھ دا ضرور ھے اساں جتنی محنت کیتی ھے ساکوں اوندا اُتنا ثمر نی مِل سڳیا ۔ ’’فن ‘‘ نال عشق ہووے تاں فنکار مایوس نی تھیندا اساں تہوں اپݨا پندھ کاݨاں نی کیتا۔میکوں اُمید ھے اگر اساں ایں سفر وچ مزید محنت کیتی تاں اساݙیاں او ساریاں شکایتاں دُور تھی ویسن بلکہ او سارے ڈُٖکھ بُھل ویسوں جنھاں دا احٖ اساں اظہار کریندے ہئیں۔ میݙی نظر اچ موسیقی دا مستقبل روشن ہا ، روشن ہے اتے روشن راہسے۔ قدیم اتے جدید موسیقی دے حوالے نال گاٖلھ ٹُری تاں ایاز مسݨ سئیں مُسکر اپئے اتے آکھݨ لڳے جیویں انسان ترقی دیاں منزلاں طے کریندا پئے اونویں موسیقی وی اپݨیاں منزلاں طے کریندی پئی ھے۔ دُنیا اچ فنکاراں دی بھر مار پاروں موسیقی اچ ڈھیر ساری تبدیلی آئی ھے احٖ تیز ردھم اچ گاٖوݨ والی شئے کوں نویں نسل ٻہوں پسند کریندی پئی ھے بھانویں جو اوندی شاعری سمجھ وچ نی آندی ول و ی نویں نسل جُھمدی ودی ہوندی ھے ۔ پاپ میوزک بھانویں جو وقت دی ضرورت بݨدی پئی ھے پر انت اِنھاں لوکاں ایں شور شرابے توں تھک تے واپس وَلݨے ۔ پاک وہند وچ گاٖئی ونڄݨ والی غزل دا مقام ہمیشہ منفرد ریہے اور راہسے اینویں سرائیکی دھرتی دے فنکاراں جیویں کافی اتے ݙوہڑے تے محنت کیتی ھے اوندی مثال وی کتھاہیں نہ ملسی۔ ’’کافی‘‘ کوں جیویں ہک نواں رنگ ݙتا ویندا پئے اگرایہ پندھ جاری ریہا تاں کافی ہکواری ول زندہ تھی ویسی۔ سرائیکی لوک موسیقی دے حوالے نال مسݨ سئیں آکھیا ایہ وی سوہݨا رنگ ہے وقت دی ضرورت کوں سامݨے رکھ تے اساݙے دوست پندھ کریندے پِن۔ اگر ایہ فنکار لوک موسیقی دے نال نال کلاسیکل دا فن وی تھوڑا جیہاں ڄاݨ گھِنن تاں اِنھاں لوکیں دی موسیقی دا رنگ نویکلا تھی ویسی۔ باقی سرائیکی فنکار اپݨا اتے اپݨی ماء ٻولی دا مقام دُنیا اچ اُچا کرݨ چاہندن تاں عام شاعری دی بجائے چنگی شاعری دا انتخاب کرن۔ گاٖلھ مُہاڑ کوں مُکیندیں مُکیندیں اُستاد ایاز مسݨ آکھیا موسیقی دا انت کوئینی اساݙے وسیبی فنکار صرف ݙو یا ترائے راڳڑیاں کنوں واقف ہِن میݙے اُتے اللہ دا بے پناہ کرم ھے جو میں 40،45راگاںٖ توں واقف ہاں۔ اُنھاں آکھیا ست سُرے راڳ گاٖوݨ دا تاں کوئی مسئلہ نی ہوندا پنج سُرے راڳ تے فنکار دے فن دا پتہ لڳدے میکوں پنج سُرے راڳ گاٖوݨ دا بے پناہ شوق ہے اتے اِنھاں راڳاں وچ محنت کرݨ دی چس آندی ھے۔ پسند دے راڳ دے حوالے نال مسݨ سئیں آکھیا کیرھے کیرھے راڳ دا ناں گھِناں میکوں میݙے مَن اچ وسݨ والے سارے راڳ پسند ہِن بالخصوص درباری، مال کوس، بھیرویں، چاندنی کنارا، ماروا راڳ، تروڑیاں اتے سویل تے شام دے راگاٖں کوں میں بے حد پسند کرینداں۔ اخیر تے فنکاراں سانگے اُنھاں ایہ پیغام ݙتا جو موسیقی ہک فن ہے اور ایں فن کوں گاٖوݨ توں پہلے سکھݨ دی کوشش کیتی ونڄے کیوں جو سرائیکی موسیقی اتے فنکاراں کوں دُنیا وچ اچھے لفظاں نال یاد کیتا ونڄے۔

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

تبصرہ:

اسلم وارثی

صدر فاران نعت اکیڈمی ڈیرہ غازی خان

سرائیکی شاعر یٰسین بلوچ دی کتاب ’’بھاڳ ‘‘ بارے لکھدن:

سرائیکی زبان کوں نوجوان نسل نے ہَر دور وچ ایجھا لہجہ، ایجھیاں تشبیہاں ،ایجھے استعارے تے ایجھا مٹھاس عطا کیتے جیڑھا صدیں تک محسوس کیتا ویسی۔ یٰسین بلوچ چَٻے چِتھیے ہوئے خیالیں کوں لفظیں دا اطلس پوا کے ادب دے پِڑ اچ نئیں آیا ، نہ اوں پروتھیں ترکیبیں کوں اوپرے لہجے دیاں وِساخیاں لا کے ٹُرݨ دی کوشش کیتی ھے بلکہ اوں اپݨی صلاحیت نال پٹ پھرول کر کے صدیں وچ لُکیے ہوئے سرائیکی دے خاص ٹھیٹھ لفظیں، نویں محاوریں ، نویں تلمحیں تے ضرب المثل دے نویکلے تے وکھرے ورتاوے نال سرائیکی ادب کوں ایجھا سُݨہپ دان کیتے جو سوچ دنگ رہ ویندی اے۔ غزل، ݙوہڑے ، گیت ، قطعات تے آزاد نظمیں کوں جدت تے روایت نال ایجھی سوہݨی ترتیب نال ڳنڈھیے جیندی مثال سرائیکی زبان وچ ٻہوں گھٹ مِلدی ھے۔ سرائیکی ادب کیتے وݙے فخر دی گاٖلھ ھے جو اینکوں یٰسین بلوچ جیہاں محنتی تے محبت کرݨ والا شاعرنصیب تھئے۔

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

سرائیکی شاعری:

جہانگیر مخلص

بہاول پور

ویݨ

نور محل دا نوحہ لکھاں

یا گلزار محل کوں رونواں

ویݨ سُݨاں رُل ڳئی روہی دے

سسی نال پُنل کوں رونواں

احٖ دیاں ہنجوں کیویں سُکسن

میں تاں اپݨے کل کوں رونواں

دولت گڑھ کوں ݙیکھ گھِناں تاں

اَکھ دے ٹوبھے بھَر تے رونواں

صادق گڑھ دے دَر تے آ تے

صادق صادق کر تے رونواں

میں سُکدے ٹوبھے دا پکھڑو

تھل تھیندے ہوئے جَل کوں رونواں

ڈھاندا بُھردا قلعہ ݙیراور

بھِڑ تھئے کوٹ مروٹ کوں رونواں

بھڄ بھڄ بھیم دَر ݙو ونڄاں

یا بَر تھئے بجنوٹ کوں رونواں

موج گڑھ تئیں پُڄدیں پُڄدیں

میں بگڑؤں دے تَل کوں رونواں

جام گڑھ دی خیر پیا منگاں

یا وَل میر گڑھ کوں رونواں

خان گڑھ کوں کون سنبھالے

وَل وَل دین گڑھ کوں رونواں

پھولڑہ وی تاں بُھردا ویندے

پاند کوں رونواں ڳل کوں رونواں

موہنجو دڑو نال ہڑپہ

وچ وسدا ہا گنویری والا

سوئی وہار تے پتݨ مُنارا

بُدھا دا دھرم تے بھرم دوشالا

خیر گڑھ دربار محل تئیں

ویݨ کریندے پَل کوں رونواں

اُچ دے اُچے ٹبڑے وسدا

سید سُرخ جلال بخاریؒ

دِھڑ تھیا جند وݙی دا روضہ

ویݨ کریندا زارو زاری

ݙیوے کون مُکاݨاں مخلصؔ

وَل وَل اپݨے ڳل کوں رونواں

(***)

ڈاکٹر خالد پرویز

(جتوئی))

تریسیا پاندھی

اجُٖڑیا پُڄڑیا ، وِسمیا وِسمیا

پاڑیے چیریے چولے پاتے

وَستی ہک پندھیڑو آیا

میں پُچھیم جو کون ہئیں تھیندا، کتھاں ٻہندیں؟

آکھیس ! ڈُٖکھ آں

سُکھ دے پار دی وستی ٻہنداں

ساݙے پاسے پاݨی سُک ڳئے

کہیں ݙسائے جو

تیݙی اکھ دا پاݨی میݙی تریہہ لہیسی

تہوں ٹانگی تے گھڑے چا تے

تیݙی وستی آیا وداں

آپݨی اکھ دا مینہہ وسیسیں؟

میکوں ہنجھ دا پاݨی ݙیسیں؟؟

تریہہ لہیسیں؟؟؟

دِل دی گاٖلھ

اکھیں دھوکا کھا سڳدیاں ہِن

کن کوئی گاٖلھ سمجھ نی سڳدے

سوہݨے لب وی کوڑ مریندن

ہتھ وی کہیں نال ہتھ کر ویندن

پیر وی ٹور وَٹا ویندے ہِن

عقل سیاݨی بݨ ٻہندی اے

جسم دے مالک ٻئے کئی ہوندن

دِل دی گاٖلھ دی ، گاٖلھ الڳ ہے

عشق دی گاٖلھ دی گاٖلھ الڳ ھے

اطہر ہمدانی (محمود کوٹ)

بھر بھر کے ٻاکاں یاد میں تیکوں کریندا رہ ڳیاں

تیݙے ݙتے ہوئے زخم کوں تروپے بھریندا رہ ڳیاں

کر یاد تیکوں یار جی دھمدی تئیں رب دی قسم

رو رو کرائیں دیوار تے ٹکراں مریندا رہ ڳیاں

میݙی جبیں چُمدے ریہے پتھر وفا دے شہر وچ

کُجھ ایں طرح سئیں پیار دی میں ٻار چیندا رہ ڳیاں

تیݙی بھلا اوقات کیا میݙے حسیں سانول اڳوں؂

میں چندر کوں اکثر سڄݨ شیشہ ݙکھیندا رہ ڳیاں

اطہرؔ میں کیتے بندگی دا حق ادا کُجھ ایں طراں

ہک نام ہا تیݙا جیرھا ہر دَم جپیندا رہ ڳیاں

؂*****

آزاد نظم

کرب ، اذیت

مونجھ ، مصیبت

درد جگارے ، ہنجوں سارے

چاٹاں ، چوٹاں ، چوبھاں ، پتھر

تن کوں ہک ہک ݙات وِسر ڳئی

ہجر دی ہک ہک رات وِسر ڳئی

روح کوں احٖ تئیں میݙا سانول

تیݙے بخشے دانگ نی وِسرئیے

تیݙے شہر دے نانگ نی وِسرئیے

؂*****

آزاد نظم

سُݨ او سُندر تے سانولی جہیں حسین لڑکی

ایہ دِل دی ضد ہے

جو تیݙے پلکیں توں مونجھ کھس کے

حسین اکھیں کوں چُم گھِنݨ دا گناہ کریجے

ایہ دِل دی ضد ہے جو تیݙیں اکھیں تے

ہک مکمل کتاب لکھاں

یا وَل میں تیݙے گلاب ہونٹاں تے

ہک گلابی یا ول شرابی غزل ہی لکھاں

مگر سوچینداں

جو تیݙے زُلفیں دی چھاں تے ٻہہ کے

میں پہلے پہلے اُداس اکھیں دے

رَت جگیں دا حساب لکھاں

ولا میں تیݙیں حسین اکھیں تے

ہک مکمل کتاب لکھاں

؂*****

شفیق شجراء کمسنؔ

(آلودے والی)

زندگی کوں زندگی کیتی رکھے

روز کیڑھا خود کُشی کیتی رکھے

روز مَردا ݙیکھ آنداں آپ کوں

دِل نہ ݙیوے دِل لگی کیتی رکھے

مر ونڄے شاعر متاں ایں مونجھ توں

تھوڑی تھوڑی شاعری کیتی رکھے

ایہ جِتی تاں پیار آندے تئیں اُتے

بندہ تیݙی بندگی کیتی رکھے

توں جے آندا کمال کھیݙے ہا

دِل دی دھڑکن دھمال کھیݙے ہا

یاد تیݙی دا قافلہ لنگھدا

ساݙی اکھ تے رومال کھیݙے ہا

توں جے لحظے کیتے وی آ ویندا

جھوک اُڄڑی تے مَال کھیݙے ہا

کوئی کھِݙوݨا ڈھہے ہا احٖ عرشوں

ساݙی وستی دا ٻال کھیݙے ہا

کھیݙ کھیݙے ہا جئیں دفعہ کمسنؔ

میݙی زندگی دے نال کھیݙے ہا

کیوں کریجے ضد اَجائی تئیں کنوں

کون منگدا ھے رہائی تئیں کنوں

سوچ سہی بھولا توں میݙا یار ہئیں

تہوں تاں سڑدی ھے خدائی تئیں کنوں

کوڑ ھے آدم دا قصہ کوڑ ہے

رب تاں ھے خلقت بݨائی تئیں کنوں

ہکی رات اچ راز کُھل ڳئے جانیاں

اوں تاں کوئی شئے نی لُکائی تئیں کنوں

صفدر کربلائی (بھکر)

جݙاں ٻیریں بُٖور توں جھُور ہوون

جݙاں ساول پیر دگھیرے چا

جݙاں سرمی ہووے جوبن تے

سرمی دے نازک پُھلاں تے

میݙا یار اُسور دے ویلے کوں

جݙاں شبنم کِردی پئی ہووے

جݙاں کالی رات دے سینے تے

کوئی چاندݨی ٹُردی پئی ہووے

تیکوں یاد کریجے اوں ویلے

جݙاں پیلوں پَک تے لال ہوون

جݙاں پیلوں چُݨدے ٻال ہوون

جݙاں کاناں بُھلر چئے ہوون

جݙاں تار وہیرے تھئے ہوون

جݙاں ساوݨ دی سغراند لڳے

جݙاں بدلاں دا گجکار ہووے

جݙاں وَسدے مینہہ اچ اُݙدے ہوئے

کُجھ کانواں دا کرکار ہووے

جݙاں چردے مال دیاں ٹلیاں دا

کاہیں دیوچ کھڑکار ہووے

جݙاں ٹالہیاں ہیٹھ نماشاں کوں

چن چڑیاں دا چلکار ہووے

تیکوں یاد کریجے اوں ویلے

جݙاں ڳیرے گھُوکدے پئے ہوون

جݙاں خمرے مست اَلست ہوون

جݙاں کونجاں فجر کوں تلہڑ دی

ترمدی ہوئی تریڑ تے ٻہندیں ہوئیں

اینویں پولے پولے پیر رکھن

جݙاں خواب اکھیں وچ ٹُردا ہے

جݙاں بُلبل اپݨے آلہݨے کوں

پُھل پتیاں لاوݨ آئی ہووے

جݙاں ساوے وݨ دی ساول تے

کوئی کوئل گاٖوݨ آئی ہووے

جݙاں پُھل دے پاک کٹورے چوں

دُھپ شبنم چاوݨ آئی ہووے

تیکوں یاد کریجے اوں ویلے

وقاص عطا گوہرؔ

(وستی بُزدار ) تونسہ شریف

عشق سِر تے سوار کیتا ہا

جڳ تے جیوݨ خوار کیتا ہا

ہر کئی ہلیک ہا تروڑ ݙیندا ہا

تہوں ایں دِل کوں دیوار کیتا ہا

تیکوں ہوسی خبر محبت دی

تئیں تاں ایندا وپار کیتا ہا

تئیں پچھوں تے نہ مُڑ ݙٹھا میکوں

میں تیݙا انتظار کیتا ہا

یار تیکوں میں یار نہ سمجھا

جان ، تیکوں میں پیار کیتا ہا

خود جوانی دے نال کھیݙیا ہِم

خود جوانی کوں گار کیتا ہا

اتنی مونجھی تاں شام کائناں ہئی

جتنا مونجھا اوں جھار کیتا ہا

مونجھ تیݙی دے ہک سمندر کوں

کہیں طرانویں میں پار کیتا ہا

پُچھ نہ گُزری دے حال وَل گوہرؔ

بس گُزارا میں یار کیتا ہا

ݙوہڑے

عبدالستار زائر

(نواں کوٹ)

آ ݙیکھو ٻیٹ دی حالت کوں نہ ساول تے نہ رنگ رہ ڳئے

لُڑھ مال تے بندریں گابے ڳن سب اپݨی جاہ تے تنگ رہ ڳئے

آئے اتنا پاݨی ٻیٹ اُتے ہر بندہ ݙیکھ تے دَنگ رہ ڳئے

بس زائرؔ خوشیاں منہ کر ڳن باقی مونہہ تے مونجھ دا زنگ رہ ڳئے

توں ڳئیں پیا خوشیاں نال پیاں ڳن ہُݨ غم دے گھیرے نی مُکدے

ایں ڈُٖکھ دی لال بھنوالی آئی جو اَحٖ تئیں پھیرے نی مُکدے

تیݙے ہوندیں ہوئیں گھر وَسدا ہا ہُݨ کندھ دے کیرے نی مُکدے

توں ہانویں زائرؔ خوش ہاسے ڈُٖکھ شام سویرے نی مُکدے

ݙوہڑے

زوار راہبؔ

(لیاقت پور)

میݙا سانول آ سُݨ حال میݙا میݙا کیویں وقت گُزردا پئے

جیڑھا زخم لڳے تیݙے نکھڑݨ دا اوہو درد ءِ روز مچھردا پئے

میݙا روندیں روندیں ݙینھ لہندے میݙا روندیں وقت ءِ سردا پئے

آ ݙیکھ تاں سہی تیݙا راہبؔ وی لاوارث تھی تے مَردا پئے

بݨ وارث میݙی زندگی دا توں چھوڑ ڳیوں میݙا کیا بݨسی

مَسیں آس دی ٻوٹی پھپھڑی ہے اینکوں تروڑ ڳیوں میݙا کیا بݨسی

ھے روح کوں سئیں سکرات لڳی مونہہ موڑ ڳیوں میݙا کیا بݨسی

میکوں راہبؔ ڈُٖکھ دے گھاݨ اندر توں ٻوڑ ڳیوں میݙا کیا بݨسی

؂

افکار علوی پُشیہ

گوہر والا (بھکر)

میݙا روح ہئی بھوئیں تے کُجھ تبدیلیاں کیتیاں ونڄن

یا وَل میݙیاں اکھیاں چوں ایہ نور نتارا ونڄے

سجھ دے کَن وی اِس واری کُجھ جوڑ کے چھکے ونڄن

اِس دا ہتھ نہ میݙے تھل دو ڈھیر اُلارا ونڄے

اکھیں دیوچ عزتاں ہوون رَل مِل کھیݙاں ہوون

پچھلے دَور دے لوکاں نوں اِس دَور اُتارا ونڄے

کے تئیں بھوئیں تے بھؤں کے ڈھاندی راہوے یار چکوری

اس واری تاں ݙیکھاں اِس دِھر چندر اُݙارا ونڄے

میݙی اکھ اچ حُور نما کئی ہیر دا چہرہ ڄم ڳئے

متاں پگھرے اس اِچ عشقی سیک اُتارا ونڄے

چس اے تاں جو عشق اچ نین چوانتی کیتے ونڄن

سم سمڑیں دے وانگوں اکھ چوں خون اُبھارا ونڄے

جھولے چھوڑ انھار دے نال وی چِر تئیں بھِڑدا راہسی

تھاپی ݙے کے ݙیوے نوں گر ٻال کھِلارا ونڄے

بوچھݨ اُݙدا ݙیکھ کے جیڑھا تاڑیاں ماری ٻیٹھے

کٹھے تھیوو اِس دا پٹکا نال اُݙارا ونڄے

جنت دیوچ ہوون شالا علویؔ ٹٻے تھل دے

جنت دیوچ شالا بکھدے ہاں کوں ٹھارا ونڄے

جے بُکھ تَس علویؔ روزہ ہے تاں ویہڑا ، مال تے ٻال ساݙے

وَت ہکے ماہ رمضان دے نئیں ہر ماہ دے روزے دار ہِن پئے

توں نئیں مَندا محبت نوں ݙسا وَل کس دی چھک ھے پئی

گھڑے تے ٹھل کے پاروں لوک ݙس اُروار کیوں آندن

اگر دِل ھے خدا دا گھر تاں وچ کیوں ڈُٖکھ ودے نچدن

اِتھوں ہُو ہُو سُنڑیجے ہا اِتھوں ڈُٖسکار کیوں آندن

سیرت مآس

(بنڈہ اسحاق)

نِکی نِکی زندگی

لمبے لمبے روڳ

چار ݙینھ چرہیر ساری

وݙے وݙے بھوڳ

اساں تیݙے پالویں

آس ساݙی چوڳ

چس ساری چوس ڳن

ٹانڈا نِرا بھوڳ

موت مَہا ٻل دی

پھِکے پھِکے سوڳ

خود کوں رول آیاں میں

اُنہیں بے فیض ڳلیں وچ

جتھاں کوئی ترس کھاندا نئیں

جتھاں احساس تھیندا نئیں

جتھاں کوئی آ تے پُچھدا نئیں

جتھاں کوئی کول ٻہندا نئیں

میں خود کوں رول آیا ہاں

بھلا ہُݨ پیر کامل وی

میݙو کوئی جھات کیا پَیسی

میݙا مالک میݙا اللہ

میکوں ہُݨ پار چا ویسی

جمشید ناشادؔ

(وہوا) تونسہ شریف

نشان

میݙیں سوچیں دی سُنڄ وستی

میݙے خیالیں دی خُشک دھرتی

میݙے جنوں دی عجیب مستی

میݙی محبت دے پاک جذبے

ایہ میݙے ݙوہڑے

ایہ میݙیاں غزلاں

ایہ میݙے قصے

میݙیاں کہاݨیاں

تے اوندی وستی دے لوک سارے

زمین ، اسمان ، چندر ،تارے

میݙی وفا دی گواہی ݙیسن

تیݙے اڳوں ہک جہان ہوسی

اُتھاں میݙی ہک امان ہوسی

توں ونڄ کے ݙیکھیں اوندی گلی وچ

میݙی جبیں دا نشان ہوسی

ایہ گاٖلھ مُکدی مُکا کے اَئے ہئیں

اساں تاں ٻیڑیاں جلا کے اَئے ہئیں

ایہ کون ساکوں ودا ڳولیندے

اساں تاں پیرے مِٹا کے اَئے ہئیں

وفا دی سُکی ہڑیٹھ وَل کوں

ہنجوں دا پاݨی پلا کے اَئے ہئیں

انا دی میت کوں تیݙے دَر تئیں

اساں تاں مونڈھیں تے چا کے اَئے ہئیں

قصے کناریں دی بے رُخی دے

بھنور کوں رو رو سُݨا کے اَئے ہئیں

فقط اشارہ جو تھئے تہاݙو

فلک توں تارے لہا کے اَئے ہئیں

پتہ نئیں ناشادؔ کیویں رُس ڳئے

ہُݨیں تاں اونکوں منا کے اَئے ہئیں

پردیسی سنگتی بلال مُحسن دے ݙوہڑے

ساݙے سِر تے سہرا صدمیں دا اساں پیار دے گاٖنے کیا پاتن

تیݙی سِک سنگتاݨی ساتھ ݙتے سکرات دے زیور چا پاتن

مَن مونجھے مونجھ دی جُنڄ چاڑھی تیݙے ہجر دھمالاں آ پاتن

چڑھ مُحسنؔ رَسم دی سُولی تے اساں نویں سوٹ وَلا پاتن

توں مقصد میݙی زندگی دا تیݙی تانگھ جہان اچ گھِن آئی اے

بݨی سِک سئیں دی پہچاݨ میݙی تاثیر زبان اچ گھِن آئی اے

چھڑا سُݨ کے مُحسنؔ ناں تیݙا دِل ݙیکھ ایمان اچ گھِن آئی اے

کر یار بہانہ شاعری دا تیݙی مونجھ میدان اچ گھِن آئی اے

کُجھ دُور شعور توں گُزرئیے ہیں کُجھ وقت نِرالے خواب ݙکھائے

کئی ڳیڑ ڳلانویں ڳل ہاسے اکھیں رَت پرنالے خواب ݙکھائے

منہ مُندرئیے ماندرئیے ایں ساݙا کھڑ قہر وچالے خواب ݙکھائے

ساݙی دھاڑ آئی مُحسنؔ دھرتی تے ہر سال سیالے خواب ݙکھائے

کیوں لڑدیں گودا نال میݙے میں تاں اپݨے موئے ارمان لکھیم

کیا غلط لکھیم کُجھ واضح کر تیݙے سامݨے سب دیوان لکھیم

ہِن چور سیاستدان تیݙے تیݙا سارا چور ایوان لکھیم

تیݙا مُحسنؔ منہ کیوں مُندریا ڳئے جݙاں لفظ سرائیکستان لکھیم

میݙے دِل دا درد انوکھا نی ایندے اندر جہان دا درد اے

جیڑھا درد کوں درد سمجھدا ھے اونکوں ہر انسان دا درد اے

دِل درد رکھیندے ہر کہیں دا بس فرق ایمان دا درد اے

اوندے درد دا مُحسن دارو نئیں جیکوں اپݨی جان دا درد اے

اساں جشن مناؤں آزادی دا یا لاش تے ٻہہ کیا ویݨ کروں

ساݙے نعرے وی شرمندہ ہِن کیویں پیریں پیہہ کیا ویݨ کروں

آ ݙیکھ ستم ساݙیاں اکھیاں توں لہو پوندے ویہہ کیا ویݨ کروں

اساں مُحسنؔ ݙس آزاد ہیسے موئے پُچھدے ریہہ کیا ویݨ کروں

جمیل عدمؔ دے قطعات

جے تَرس پووس ہتھ آ ݙیندے

نتاں اکثر یار بُھلا ݙیندے

ہر فجر کوں او دِل گھِن گھِندے

ہر شام کوں عدمؔ وَلا ݙیندے

تیݙا کھِل الاوݨ ٻہوں یاد آندے

تے سینے سماوݨ ٻہوں یاد آندے

نکھیڑے دے ویلے عدمؔ کیا ݙسانواں

تیݙی اکھ دا سانوݨ ٻہوں یاد آندے

ٻہوں گھٹ مِلدے ترسا ݙیندے

اینویں لڳدے پیار بُھلا ݙیندے

نی پیندے جام عدمؔ اوں ݙینھ

جݙاں اکھیں نال پلا ݙیندے

یٰسین بلوچ دے قطعے

اینویں اَن اُکریج تے ݙھہندی ھے

ہاں تے پتریج تے ݙھہندی ھے

یٰسین اکھیں ایں سُنڄ تھِیاں ہِن

ہنجھ وی کوڑیج تے ݙھہندی ھے

تئیں مِلݨا نئیں ڈُٖکھ مُکݨا نئیں

کݙی ہنجھ دا پاݨی سُکݨا نئیں

یٰسین دے ساہ تاں مُک سڳدن

تیݙا ورد زبان توں چُکݨا نئیں

ساݙا ہر دَم ماݨ سرائیکی ھے

ہر جاء پہچاݨ سرائیکی ھے

یٰسین ایہ گاٖلھ کوئی گھٹ ھے کیا

ساݙی ڄاݨ سُنڄاݨ سرائیکی ھے

صفدرکربلائی

(بھکر)

بے وسئیاں

مَݨ دریا تے رہندے پئے ہئیں

گُھٹ پاݨی دا پی نی سڳدے

تھوݙ کوں تروپا بھر نی سڳدے

پھٹ جگر دے سِی نی سڳدے

صفدرؔ میݙی جھوک دے واسی

جیوݨا چاہندن جی نی سڳدے

طاہرؔ بلوچ

(اسلام آباد)

ڳیا روزی سانگے ہا او

لدھی یا نہ لدھی اونکوں

اوندی تانگھیں دی چادر وچ

ھے سوچیں کوں چکر آیا

پتہ نی کتھ ودا ہوسی

ڈھلدی شام وی سِر تے آئی ھے

اوندی روٹی وی ٹھر ڳئی ھے

اڄاں توڑیں گھر نی آیا

وسیم عباس واصیؔ ؔ

(مݙ حُسین ، ترنڈہ سوائے خان)

نہ مار مُکا ٻہوں مونجھا ہاں

بس ڳل چا لا ٻہوں مونجھا ہاں

نی حال سُدھردے ہُݨ میݙے

نہ جڳ کھِلوا ٻہوں مونجھا ہاں

میݙی مونجھ دا یار علاج ہئیں توں

بس مونہہ ݙکھلا ٻہوں مونجھا ہاں؂

تیݙے ٻاجھ نہ واصیؔ پل نبھسن

میݙے گھر لنگھ آ ٻہوں مونجھا ہاں

رمضان امجد ؔ

(خیر پور ٹامیوالی)

؂حال پُچھی تاں حال ݙیواں چا

ساریاں مونجھاں مَلال ݙیواں چا

متاں کلہا کݙاہیں تھی ٻہویں

کُجھ میں سوچاں خیال ݙیواں چا

ٻاہر نکلیں تاں پوہ دے پالے ہِن

اپݨیں ساہواں دی شال ݙیواں چا

چندر تیݙی ھے جھات دا صدقہ

ساڳی تیݙی مثال ݙیواں چا

متاں ݙیوے دا تیل کُھٹ پووی

لہو وی اکھیں دا نال ݙیواں چا

وقت دے جبر توں جے اکتا تھئیں

ول میں باغی سوال ݙیواں چا

ول نہ ٹکریں بیشک تے امجد ؔ کوں

کہیں کوں تیݙی مکال ݙیواں چا

وزیر کچالا

(جلال پور پیر والا)

خزاں دی رُت دی آمد ھے پُھلیں دا کال تھی ویسی

اوندے ساݙے نکھیڑے کوں سیالے سال تھی ویسی

ایہو ہا خیال خوشیاں دی ہمیشہ سِر تے چھاں راہسی

کݙاہیں سوچا نہ ہم روندیں میݙی تَر شَال تھی ویسی

ہنبھاہ ہک ہا ہکے ٻیلے دیوچ وَسدے ݙوہیں ہاسے

خبر نہ ہئی میں گاٖلھے کوں انجو انج مَال تھی ویسی

اڄاں ھے آسرا اَؤسی اوندے دڳ تے اکھیں لاتھن

او نہ آیا تاں کیا جیسوں جیوݨ جنجال تھی ویسی

وزیر اوندی میں چوکھٹ تے ڳیاں آکھیم اندر آنواں

اوں آکھیے کھڑ اتھائیں کھڑ اُتھائیں گاٖل تھی ویسی

نظم

(طاہر بلوچ)

اسلام آباد

ہئیں اپݨے گھر دا حق منگدے حق بارے حق ہمسائیں سوچئے

جئیں سوچئے سوچئے گھر اپݨا ساݙیں نسلیں بارے کئیں سوچئے

ہوں ڳل کوں سُولی آ ٹکری اِتھ حق دے بارے جئیں سوچئے

کیوں آدم آدم خور بݨین ھے حیف ایں حال تے تئیں سوچئے

کہیں باز ہتھوں کہیں چیڑی دی نہ جڳ تے ڈھیر ہتک تھیوے

جیڑھا نچدے گھنگرو تھاپ اُتے اوں تھاپ تے چاٹ زپک تھیوے

اساں چُپ ہئیں چُپ دی چڑنگ کوئی جے جان جلیسی حق منگسوں

جݙاں کالی رات دے سینے تے کوئی سجھ اُبھریسی حق منگسوں

جݙاں اکھ دے دریا تار وچوں کوئی راہ ݙکھلیسی حق منگسوں

کوئی میتر اُڄڑیے وسبے دی جݙاں بھال بھَلیسی حق منگسوں

میݙے نال آ نال توں تھی میݙے تئیں میں تاں رَل کے وسݨاں ھے

حق حق ھے حق نی کوئی ݙیندا حق منگݨاں نئیں حق کھسݨاں ھے

ساݙا تلخ تجربہ اے طبلے دی سُر تار پچھوں کوئی ہتھ ہوندے

اینویں جڳ تے کوئی نی جی سڳدا دلدار پچھوں کوئی ہتھ ہوندے

جتھ سارے سِر بے سِر تھیندن سرکار پچھوں کوئی ہتھ ہوندے

ہر جیت پچھوں کوئی ہتھ ہوندے ہر ہار پچھوں کوئی ہتھ ہوندے

کیا اُنس اعلااعلان کروں تیݙے ہووݨ دا نہ ہووݨ دا

ساݙے نال نہ تھی ساݙے غم نہ ونݙ تیکوں ݙا نی آندا رووݨ دا

کئیں طاہر کھادے دھرتی کوں کئیں دھرتی کوں بے حال کیتے

کئیں لال لکیراں فلک تے چھِک کئیں دھرتی دا رنگ لال کیتے

کئیں تھل دامان ݙو بُکھ بھیجی کئیں رزق ساݙا پامال کیتے

ساکوں کنڈو راݨا تئیں کیتے تئیں کال کُریہہ ساݙے نال کیتے

تئیں بھوئیں دے بھاڳ سمیٹ گھِدے بھوئیں بھاڳ دے ہئیں حقدار اساں

ساݙا حق کھادا ہئی دُنیا تے تیکوں لدھے ہئیں بیکار اساں

محمد اجمل خان عباسی

(خانقاہ شریف)

پریشاں ہم ڈُٖکھاں دا سِر ݙوپہرا ہا توں آنویں ہا

تیݙے ٻاجھوں ݙاڈھا اوکھا گُزارا ہا توں آنویں ہا

میݙے تاں سیندھ سُرمے وی لوکاں مرضی تے پے کیتن

تیݙے ٻاجھوں ایں ویڑھے وچ اندھارا ہا توں آنویں ہا

میݙی میندھی میݙا کجلا میݙا بولا میݙا بَینسر

میں اَݨ بھَنی وی بھَنی ہم نظارا ہا توں آنویں ہا

میݙے ٻاہروں قصائی ٹوکے کِلا چودھار ٻیٹھے ہَن

میݙے اُتے پابندی ہئی تے پَہرا ہا توں آنویں

میݙیاں چیکاں ولا ہکوار اسماناں تے نی پُنیاں

اوہو پہلا ’’ڈرامہ‘‘ ول دوبارا ہا توں آنویں ہا

کݙاہیں اوکھی بݨی جیکر میݙا ڳل نال ڳل ہوسی

ایہ کوڑیاں گاٖلہیں ہَن تیݙیاں تے لارا ہا توں آنویں ہا

میݙیاں خوشیاں دے سب لیکے تیݙے چودھار پھِردے ہِن

تیݙا ناں میݙی قسمت دا ستارا ہا توں آنویں ہا

ہجر تیݙے میݙی لوں لوں کوں ایں ساڑئیے سُوا کیتے

میݙی رڳ رڳ دیوچ بکھدا انگارا ہا توں آنویں ہا

میݙے ٻاجھوں نہ توں جیویں تیݙے ٻاجھوں نہ میں جیساں

تیݙا کیتا کوئی میݙے نال کارا ہا توں آنویں ہا

تیݙا ناں وی میں نہ گھِناں میݙے اُتے پابندی ہئی

جیرھا درداں دے ماریاں دا سہارا ہا توں آنویں ہا

غماں دے گھاݨ توں ہُݨ تاں اساں لنگھ پار ڳے ہاسے

خوشی دی سرزمیں سوہݨا کنارا ہا توں آنویں ہا

توں ہونویں ہا تاں ݙیکھیں ہا اِتھاں کیجھیں تماشے ہَن

کئی توتیاں تے واجے ہَن نغارا ہا توں آنویں ہا

تیݙیاں انگلیں کوں سانول آ میݙیاں اکھیں ترسدیاں ڳن

جیرھا اکھیں تے ہتھ ہا سئیں او بارا ہا توں آنویں ہا

توں ہونویں ہا تاں ݙیکھیں ہا اِتھاں ہنجواں دی بارش ہئی

تیݙے اجمل ؔ کوں روندا جڳ ایہ سارا ہا توں آنویں ہا

نین مِلا تے ایہ کیا کیتی!

مُکھ پَرتا تے ایہ کیا کیتی

گھر سݙوا تے ایہ کیا کیتی

ڈھول رُوا تے ایہ کیا کیتی

سچی سچی احٖ تاں ݙس چا

لارے لا تے ایہ کیا کیتی

مُور، ہانویں توں پہلے سوہݨا

پائلاں پا تے ایہ کیا کیتی

رنگ پور ٹُردیں جھنگ میݙے کوں

تیلی لا تے ایہ کیا کیتی

کانواں تے چڑیاں دے کولوں

باز مرا تے ایہ کیا کیتی

گاٖنے ،لانواں، سُرخی ، کجلا

میندھیاں لا تے ایہ کیا کیتی

روز قیامت فیصلہ تھیسی

قسماں چا تے ایہ کیا کیتی

پُنل توں تاں میݙا ہانویں

اُٹھ دُرکا تے ایہ کیا کیتی

ظالم لوک قصائیاں کولہوں

سڄݨ کُہا تے ایہ کیا کیتی

تیݙے تاں اساں اپݨے ہاسے

غیر بݨا تے ایہ کیا کیتی

رانجھݨ احٖ او دَور وی کائینی

کَن پڑوا تے ایہ کیا کیتی

کُجھ منصور دی سُݨیں تاں ہا

فتویٰ لا تے ایہ کیا کیتی

اجمل ؔ خان رقیباں کولوں

مانگھ بھَرا تے ایہ کیاکیتی

ملک عبدالرزاق راقم چنڑ

(رنگ پور)

عشق سوکھا ھے

پندھ اوکھا ھے

زندگانی وی

انت دوکھا ھے

کُجھ منیندا نئیں

دِل انوکھا ھے

روح مونجھی ھے

جسم کھوکھا ھے

ایہ حیاتی وی

تیݙا پوکھا ھے

ہجر پُچھدا ھے

درد چوکھا ھے

جان راقم دی

کیندا موکھا ھے

پرے تئیں اے دُور کتھائیں اے

روندا کئی مجبور کتھائیں اے

میر ملاح دی غفلت کولہوں

ٻیڑی کتھ اے پُور کتھائیں اے

وچ عبادت گوݙے پھِر ڳن

نیکیاں اِتھ ہِن حور کتھائیں اے

احٖ بے ہوش تھیا ھے موسیٰ

جلوہ کتھ اے طور کتھائیں اے

گُنگی ٻاتی وستی اندر

ݙسدا دُور شعور کتھائیں اے

کالی رات گُزرسی کیویں

ویلھا وقت اُسور کتھائیں اے

راقم منصف قاتل ݙسدن

وِکیا احٖ دستور کتھائیں اے

جندڑی جیویں نبھدی پئی اے

پُچھ نہ کیویں نبھدی پئی اے

درد دھمالاں پیندن دَر تے

بس سئیں اینویں نبھدی پئی اے

نہ چولی ھے نہ چُنری ھے نہ کوئی وَر بقایا ھے

نہ پکھی ھے نہ پیرا ھے نہ کوئی پَر بقایا ھے

فقیر آسی تیݙی وستی دیوچ سئیاں کوئی ہک ݙینھ

جیڑھا کھا تے اکھیسی وَل ایہو پتھر بقایا ھے

سُݨیا ھے میں وی ایہ اکثر توں شہ رڳ دے وی نیڑے ہئیں

ولا بھوئیں دے خداواں دا اڄاں کیوں ݙر بقایا ھے

اساں ستلج دیاں اکھیں ہئیں اساں ہاکڑ دیاں ہنجوں ہئیں

میݙا سِندھو تیݙی بھِک تے ساݙا ہک گھر بقایا ھے

اڄاں بُکھ ݙیݨ وی سِر تے سجا سہرے میݙو آسی

اڄاں گودے دا بے گھر نال وی ہک شَر بقایا ھے

میں اپݨے بے کفن لاشے کوں تھک رستے تے رکھ آیاں

نہ دَر دَر تے ڳیا ہِمی اڄاں ہک دَر بقایا ھے

اینویں بُکھ ننگ حیاتی تنگ محل اپݨے دیاں خیراں منگ

سُݨو راقم سُݨیندا ھے اڄاں محشر بقایا ھے

پردیسی سنگتی وارثؔ چنڑ دی شاعری

تئیں ٻاجھ سڄݨ نی جی سڳدی

ایہو تھورا لا ہُݨ گھر وَل آ

میݙے روندن نین نماشاں تئیں

ہک وار وَلا ہُݨ گھر وَل آ

ایں اُڄڑی پُڄڑی روہی کوں

توں آن وسا ہُݨ گھر وَل آ

تیݙی وارثؔ بݨ گُزریساں میں

میݙے ادب دی جا ہُݨ گھر وَل آ

غربت ساکوں کر بَر ݙتی

بے کھوندا کر دَر دَر ݙتی

خوابیں دی چُنری ݙے کراہیں

وارث کوں کر بے گھر ݙتی

حافظ گلاب فیاض دے ݙوہڑے

توں آ جو ڳئیں وت سیپ کیہاں کر لحظہ پہر الول گھناں

تیݙے سر دے والیں پھیر انڳلیں چم انڳلیں مونجھاں رول گھناں

تیݙے سہرے آکھساں شادی تے گھناں شال یا پہلے دول گھناں

ٹُریں فیاض اندھارا گھپ تھی ڳے اڑی اُر تے آ سوئی ڳول گھناں

نوھی آیا وقت عشا تھی ڳئے تیݙے راہ ݙو حالی تاڑی پیاں

تیݙا شکوہ تھیندے میں رُلداں کوہ قاف دا والی تاڑی پیاں

اڄ چوݙی رات اے پیر چما بݨ فیاض سوالی تاڑی پیاں

توں آ تاں سہی تیݙی پینگھ کیتے میں چندر اِچ ٹالھی تاڑی پیاں

ڈینہہ چار ہن سارے زندگی ہئی میں جیویں یار گزاری ھے میݙی زاری ھے

کیا پچھدے ہاؤ میں کیا آکھاں نہ چھوڑیا پاند بیماری ھے ہنڄے کاری ھے

ݙینہہ چار اوہے میں گروی ہم گھدی رات دی نندر ادھاری ھے ݙکھ ہاری ھے

ہنیں آن پچھے من ربک میں آکھیے فیاض تغاری ھے ٻہوں باری ھے

عبدالشکور اسیر ؔ (جلال پور پیر والا)

سوچیں دے خواب سارے مِٹاوݨ تاں چھوڑ ݙے

ہُݨ ساکوں ساری رات جگاٖوݨ تاں چھوڑ ݙے

اکھیں کُھلیاں رکھیندا ہاں تیݙے دیدار لیوں

نِت نِت توں ساݙی نِندر کھناوݨ تاں چھوڑ ݙے

تیݙے بغیر ہُݨ تاں ادھوری ھے زندگی

ݙے تے جُدائی یار ستاوݨ تاں چھوڑ ݙے

جے نئیں کریندا پیار تاں اتنا ضرور کر

میݙے تخیلات وچ آوݨ تاں چھوڑ ݙے

جے میس سڳدیں ہجر دے حرفیں کوں میس ونڄ

آسیں دے حرف حرف مِساوݨ تاں چھوݙ ݙے

ایہا تاں مَن شکورؔ دی اللہ دے واسطے

پتھر زمانے وانگ وساوݨ تاں چھوڑ ݙے

نذیر احمد نذرؔ

(عباس نگر ، خان بیلہ)

ساݙی دید دی عید ہئیں توں دلبر ساکوں اکھ دا تارا توں لڳدیں

ساکوں جڳ تے ڳل نہ کوئی لیسے ساکوں عین سہارا توں لڳدیں

ایں ہجر توں ہُس موئی زندگی دا ہُݨ گُزر گُزارا توں لڳدیں

اونویں نذرؔ جہان وی ٻہوں سوہݨا ایں ساکوں جڳ توں پیارا توں لڳدیں

تیݙی سوہݨی صورت ݙیہدیں ہوئیں تھیا دِل پاڳل دیوانہ ہا

تیݙے قدمیں دیوچ رکھ چھوڑیا اساں اپݨا دِل نذرانہ ہا

تیݙی مست نشیلی اکھ سانول کیتا دُنیا کوں مستانہ ہا

تیکوں ہک ݙینھ ݙیکھیں یاد اَؤسے ہک نذرؔ تیݙا پروانہ ہا

الفتؔ حیات پور ی دے ݙوہڑے

او وقت ہا وقت دے شاہ ہاسے ہَن وقتی طور او وقت ساݙے

احٖ سکھڑیاں تَن تے لیراں ہِن نی رہ ڳئے تاج تے تخت ساݙے

ہک سݙ تے ہَن سئے سݙ مِلدے اوہے سݙ لڳدن احٖ سخت ساݙے

سٹ اُلفتؔ فکر فقیریں دی اونکوں آکھیں ڈھل ڳن بخت ساݙے

تن تانگھ اچ ھے کہیں آنوݨاں ہا کھڑوں رستے مَل دروازے وچ

کئی شام فجر دی سُدھ کائینی ݙینھ ویندے ڈھل دروازے وچ

کہیں وَل اچ اُلفتؔ ایں وَل ڳئے نئیں وَلیا وَل دروازے وچ

نِت تانگھ دے تاک دو تَک تَک تے ڳئی زندگی ڳل دروازے وچ

کیا حال ݙیواں ہَر حوصلے ڳن ساݙے حال بے حال دا حال نہ پُچھ

ہر حال ہنبھا دے نال رُلئے رُلئے رے سینکا تھی مَال نہ پُچھ

احٖ ٻیٹ تے ساوِل سُنڄ تھی ڳئی ہِن ٻیٹ تے سئے سئے کال نہ پُچھ

احٖ اُلفتؔ وقت احساس ݙیوائے کیوں رُل ویندن دھݨوال نہ پُچھ

محمد رفیق میتلا

(ٻیٹ دریائی، تحصیل جتوئی)

اساں ہر سوچ اپݨی دے جو وکھرے خیال رکھدے ہئیں

اساں ٻیٹی مشہور ہیسے ہمیشہ مال رکھدے ہئیں

توڑے اپݨا کوئی آ ویندے یا آوے بیگانہ وی

اساں جنگلیں دے رستے تے وی ݙیوے ٻال رکھدے ہئیں

توڑے ہر گھر ہوون عیداں اساں اونویں اُداس ہوندوں

متاں کُئی بُھل کراہیں آوے ہمیشہ بھال رکھدے ہئیں

اڳیں توڑیں ݙنگیے نانگیں ولا وی جوڳ نئیں چُھٹدا

جیڑھے کل کوں ݙنگیسن وَل اوہے وی پَال رکھدے ہئیں

تہوں تاں ہر دفعہ میلہ فریدݨ پیر دا رکھدوں

تیݙے آوݨ کیتے رستے سجا ہر سال رکھدے ہئیں

اساں کہیں ہاڑ دی دُھپ دے رفیق احٖ تئیں نسے واقف

اوندے یادیں دی چادر کوں جو ہر دَم نال رکھدے ہئیں

(***)

مُسدس

ساݙے نسلیں دا دشمن ھے آزاد کیوں کوئی عدالت بݨا او سزا تھی ونڄے

ٻال ساݙے کیتن جئیں اساں توں جُدا اپݨے ٻالیں توں وی او جُدا تھی ونڄے

قوم دی جیرھا بربادی سوچے اوندا خواب تعبیر سودھا سُوا تھی ونڄے

تھی ونڄے اُنس پیدا میݙے مُلک وچ کئی محبت دا سجدہ ادا تھی ونڄے

جتھاں مالی تے بُلبل دی سنگت ہووے ساکوں ایجھا رفیق ہُݨ چمن چاہیدا ھے

اساں پُھل ہیسے خاریں دے چُنجیں کنوں ساݙا حاکم ساکوں بس امن چاہیدا ھے

میݙا حاکم ایہ کیجھے تھئے آزاد ہئیں مُلک ساݙے دا نِت نواں نقصان ہے

جو مریندے او اَہدے مسلمان ہاں جیڑھا مردا پئے او وی مسلمان ہے

میں وی روزے ، نمازیں دا پابند ہاں پڑھدا او وی میݙے وانگ قرآن ہے

چھکی ویندی ھے بھوئیں روز پیریں تلوں روز ڈھاندا نواں سِر تے اسمان ھے

جنگ ھے ایہ تاں ظالم تے مظلوم دی کوئی لڑدا کھڑے کوئی لڑیندا کھڑے

میں ہاں حیران جو ہک مسلمان احٖ ٻئے مسلمان تے بھاء وسیندا کھڑے

(***)

عبدالمجید ماجدؔ

(خانقاہ شریف)

او میݙے کیتے کݙاہیں جاڳیا تاں نئیں

ایہ اوندے کیتے کوئی مسئلہ تاں نئیں

بس اَنا دی ہکا کندھ ءِ راہ وچ

وَرنہ میݙو آنوݨا اوکھا تاں نئیں

ایہ وَلا سوہݨی مِہک کیݙوں ھے آئی

قبر میݙی تے سڄݨ آیا تاں نئیں

عشق دا ݙنگیا نی بچدا آکھدن

اوں وی کیتے عشق ہُݨ بچدا تاں نئیں

اکھیں وندلیندیاں ریہن ماجدؔ میکوں

دِل کہیں وی جاہ اُتے ٹکیا تاں نئیں

کُجھ نظردا نی

وقت سَردا نی

سچ الاݨاں ہا

میں مُکردا نی

بانگ ݙیویں ہا

سجھ اُبھردا نی

دھاں ݙیویجے کیا

سچ نتردا نی

قوم گاٖلہی دا

ڈُٖکھ وِسردا نی

ٻوٹا سُکھاں دا

ہُݨ نِسردا نی

حق اکھیندا ہاں

کہیں توں ݙردا نی

ہتھ ٻدھیندا ہے

ہتھ اُلردا نی

سچا ماجدؔ کُئی

مَر تے مردا نی

(***)

(***) احمد بخش احمدؔ

(لال پٹیل، چولستان)

گیت

میݙے دِل دا سڄݨ لُٹ تے شُو ٹُر ڳیا

لوکو او ٹُر ڳیا لوکو او ٹُر ڳیا

ہُݨ تاں نہ ونڄ میں منتاں کریندی ریہم

پچھوں رو رو تے ہکلاں مریندی ریہم

دان کر تے او ڈُٖکھڑے سبھو ٹُر ڳیا

اوندے ٻاجھوں میں زندگی نبھیساں کیویں

منہ سینگیاں کوں ونڄ تے ݙکھیساں کیویں

کھڑ تے ݙتی نی میݙو او کؤ ٹُر ڳیا

جیکوں احمدؔ میں ہاں تے سمیندی ریہم

خون کݙھ تے جگر دا پلیندی ریہم

گھول ہجراں دی میں کاݨ لو ٹُر ڳیا

(***)

ناصر ڈینہ

(جام پور)

کھڑوں دَر تے آس دا کاسہ چا ݙیو خیر خیرات فقیر یں کوں

سُکھ سانبھ رکھو ڈُٖکھے وقت کیتے ݙیو ڈُٖکھ دی ݙات فقیریں کوں

متاں وقت دا پھیرا پھِر پووے نہ ݙس اوقات فقیریں کوں

کشکول اچ ناصر ؔ کُجھ تاں سٹ تھی ڳئی اے رات فقیریں کوں

توݨیں دار تے ٹنگ یا معافی ݙے حق سچ دی گاٖلھ اَلائی رکھسوں

سِروں بار مقدروں ڈُٖکھ تھی ڳن ھے جے تئیں ساہ اساں چئی رکھسوں

توݨیں سِر تے سئیں سکرات ہوسی تیݙے ناں دا ورد پکائی رکھسوں

بھانویں ٻاہیں ناصرؔ تُرٹ پوون تیݙیاں ونگاں خان بچائی رکھسوں

ہک پَل نہ نکھڑݨ والے کوں کیتا آپ پرایا نچ نچ کے

تھی ناچے پیریں گھنگھرو پا پچھیں یار منایا نچ نچ کے

اوندے نکھڑݨ بعد کیویں رُل ڳیوں رو حال سُݨایا نچ نچ کے

نہیں نچݨ توں ناصرؔ فرصت تھئی اوندے نال اَلایا نچ نچ کے

(***)

اللہ بچایا بچن

(لال پٹیل ، چولستان)

تیݙی میݙی بالکل نئیں نبھݨی ہِن شان اچ فرق ہزاراں

تیݙے بنگلے کاراں کوٹھیاں ہِن میں نِت غربت دی ماراں

توں پیر نہ رکھیں دھرتی تے میں ریت اچ وقت گُزاراں

تیݙے ڈھیر وقار ہِن دُنیا تے میں یار بچن بے کاراں

ہک پیار دا ٻوٹا لایا ہم میں خوش ہم غاشاں پُھٹ پِن

وݙی محنت نال تیار کیتم ݙے گوݙیاں بازو ہُٹ پِن

اوݙوں ہجر فراق دیاں تیز ہواواں نال تیزی دے چُھٹ پِن

ہن دِل وچ جیڑھیاں یار بچن او آس اُمیداں تُرٹ پِن

سُکھ ڄمدوں لا دے راس نی آئے آ ڈُٖکھ وچ پیر پتوسے

ہیں جوبن جوش جوانی دا ہک ݙینھ نہ یار ݙٹھوسے

کھِل ہَس تے جڳ وچ ٻولݨ دا نہ کہیں توں ݙا سکھیوسے

بس یار بچنؔ ݙینھ زندگی دے کر ڈُٖکھ وچ بسر ڳیوسے

(***) ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

ختم شد