ၸဝ်ႈမျၢတ်ႈၶူၼ်ႁူဝ်ယၢဝ်း မိူင်းပၼ်ႇ

မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးၸရေးၵေႃးယ ပႃႈၺူဝ်ႇသေ ၵိူတ်ႇႁၼ်ၼႃႈ မိူဝ်ႈ 1305 ၼီႈ လိူၼ်ၵဝ်ႈလွင်ႈ 13 ၶမ်ႈ (28.8.1943) ဝၼ်းသဝ်၊ တမ်ႈတီႈ ဝၢၼ်ႈဝေႃႇသူမ်ႈ ဢိူင်ႇၵၼ်ႉၵၼ် ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၽွင်းၸဝ်ႈၵိူတ်ႇၼၼ်ႉ သမ်ႉၺႃးမိူဝ်ႈ ၸဝ်ႈၶမ်းသႂ် လႆႈႁပ်ႉၸုမ်ႈၶမ်း ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၽူႈၵွၼ်းဝဵင်းလႄႈ ၸိုဝ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈ ၸင်ႇသႂ်ႇဝႃႈ ၸၢႆးၵႃၶမ်းၼႆသေ ပီႈၼွင်ႉ ႁူမ်ႈတွင်ႉမီးသွင်ၵေႃႉ။ (1) ၸၢႆးၵႃၶမ်း (2) ၼၢင်းဢု။

ၸၢႆးၵႃၶမ်းၼႆႉ မိူဝ်ႈပီ 1316 မိူဝ်ႈၽွင်း ဢႃႇယုလႆႈ 10 ၶူပ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈႁဵၼ်းဢဝ် လိၵ်ႈတႆး လိၵ်ႈယူၼ်း တမ်ႈတီႈ ၸဝ်ႈသြႃႇဝတ်ႉၼႃးၶေႃသေ ထိုင်မႃး 1318 ၼီႈ ၽွင်းဢႃႇယုလႆႈ 12 ၶူပ်ႇ ပေႃႈၸဝ်ႈလုင်းၸရေးၵေႃးယ မႄႈၸဝ်ႈ ပႃႈၺူဝ်ႇ ႁဵတ်းပဵၼ် ၸဝ်ႈတႃႇၼၶူဝ်းၶွင်သီႇပိူင်၊ ဢဝ်ၸဝ်ႈသြႃႇၵုၼ်ႇတလ ဝတ်ႉၵၼ်ႉၵၼ် ႁဵတ်းပဵၼ်ဢုပတ်ႉၸႆးသေ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်သၢင်ႇ၊ ၸိုဝ်ႈၸဝ်ႈသၢင်ႇ ႁွင်ႉဝႃႈ သၢင်ႇၼၼ်ႇတႃႇ။ ဝၢႆးႁဵတ်းသၢင်ႇလႆႈသွင်ပီ ထိုင်မႃး1320 ၼီႈ ၽွင်းဢႃႇယု 14 ၸင်ႇၵႂႃႇသိုပ်ႇႁဵၼ်းဢဝ်တၢင်းမေႃ တမ်ႈတီႈ ၸဝ်ႈသြႃႇပီႇတ ဝတ့်သႃးဝႃးထႅင်ႈသေ ထိုင်မႃး 1322 ၼီႈ ၵႂႃႇသိုပ်ႇႁႃႁဵၼ်းဢဝ် တၢင်းမေႃ တမ်ႈတီႈ ၸဝ်ႈသေႃးၽိတ (ၽေႃးထိ) ဝတ်ႉမူၺ်ႇတေႃႇယဝ်ႉ။

ထိုင်မႃး 1323 ၼီႈ ၸဝ်ႈသၢင်ႇၼၼ်ႇတႃႇၼႆႉ ၶၢႆႉမိူဝ်းႁဵၼ်းဢဝ် တၢင်းမေႃတမ်ႈတီႈ ၸဝ်ႈသြႃႇၸၼ်ႇတႃႇ သီႇရိ ဝတ်ႉၼမ်ႉႁူးသေဢမ်ႇၵႃး လႆႈသိုပ်ႇႁဵၼ်းဢဝ် ဝိၼႆး တမ်ႈတီႈ ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် ၵျွင်းမႂ်ႇ။ ထိုင်မႃး 1324 ၸဝ်ႈသြႃႇလူင် ၸၼ်ႇတႃႇသီႇရိ ပၼ်ၼင်ႈၵျွင်း မိူဝ်ႈဢႃႇယု တိုၵ်ႉလႆႈ (18)ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပီ 1325 ၼီႈၼၼ်ႉ ပေႃႈလုင်းၶမ်း မႄႈပႃႈၼုင်း ဝၢၼ်ႈႁူဝ်လိၼ်း ဢိူင်ႇၵုင်းၵႅင်း ႁဵတ်းပဵၼ် ၸဝ်ႈတႃႇၼ ၶူဝ်းၶွင်သီႇပိူင်၊ ဢဝ်ၸဝ်ႈသြႃႇလူင်ၼၼ်ႇတ ဝတ်ႉမူၺ်ႇတေႃႇ မိူင်းပၼ်ႇ ႁဵတ်းပဵၼ်ဢုပတ်ႉၸႆးသေ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ရႁၢၼ်း ၼႂ်းသိမ်ႇ ဝတ်ႉမူၺ်ႇတေႃႇ မိူင်းပၼ်ႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးပဵၼ်ရႁၢၼ်းယဝ်ႉ ၵၢပ်ႈပၢၼ်ၽွင်းၼၼ်ႉ ပိူၼ်ႈလေႉၵၼ် ၽင်တဵၼ်းၽင်ဢၢင်း သႂ်ႇဢၢင်း သႂၢင်းဢၢင်းလႄႈ ၸဝ်ႈၸၢင်းၼၼ်ႇတႃႇၵေႃႈ ပႃးဝႃႇသၼႃႇ သူင်သႂၢင်းဢၢင်း။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ သႂၢင်းဢၢင်းၼမ်သေ ဢွၵ်ႇၸႂ်ၶႂ်ႈႁဵတ်း ၽႃႇဝၼႃႇၵမ်ႇမထၢၼ်းၵူၺ်းယဝ်ႉလႄႈ လွင်ႈၵွၼ်းထိင်း ၼႃႈၵၢၼ်ႇတႃၵျွင်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၶဝ်ႈၸႂ်ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၵူၺ်းၵုမ် ၵႂႃႇႁႃၽႃႇဝၼႃႇႁဵတ်းၵၢၼ်တြႃး တီႈၼိုင်ႈယဝ်ႉတီႈၼိုင်ႈ ၸွမ်းထိူၼ်ႇၸွမ်းၶိူဝ်း တီႈဢၼ်ၵႆယၢၼ်ၵူၼ်းၼၼ်ႉၵူၺ်းလႄႈ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၸၢင်းၼၼ်ႇတႃႇ ယွင်ႇဢၢင်း၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈဝႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈ ဢွင်ႇဢၢင်းၼႆယူႇ။

မၼ်းၸဝ်ႈၵူၺ်းၵုမ်ႇၶဝ်ႈၸႂ် ၽႃႇဝၼႃႇၵမ်ႇမထၢၼ်းၵူၺ်းလႄႈ လွင်ႈလူႁၼ်လုမ်းလႃးတူၼ်တူဝ်ၵေႃႈ ဝႆႉမၢင်ဝၢင်းႁဵဝ်ႇသေ ၶူၼ်ႁူဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇထႃ ၵၢပ်ႇၼဵပ်ႉတိၼ် ၼဵပ်ႉမိုဝ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇၵႅတ်း ဝႆႉပဵၼ်တႃႇတေတူၺ်း ဢသုၽၵမ်ႇမထၢၼ်း တီႈတူဝ်ယူႇ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ဢမ်ႇလူႁၼ်လုမ်းလႃႈ ၼႃႈၵၢၼ်ႇတႃၵျွင်းလႄႈ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၶဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇႁၢၼ်ႉၸႂ်ၼိူဝ်မၼ်းၸဝ်ႈ။ ၽႂ်ဢမ်ႇၶႂ်ႈလူႇတၢၼ်းမၼ်းၸဝ်ႈ။ ယွၼ်ႉၶူၼ်ႁူဝ်ပူင်းယၢဝ်းလႄႈၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈဝႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈယွင်ႇ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈဝႃႈ ယွၼ်ႉဝႃႇသႃတိုၵ်ႉလဵၵ်ႉလႄႈ ပႆႇမေႃၵွၼ်းၵျွင်းၼႆယူႇ။ ၽႂ်ၶႂ်ႈဝႃႈသင်ဝႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈတႄႉ ဢမ်ႇဢဝ်ၶဝ်ႈၸႂ်သင်၊ ပိူၼ်ႈႁဵတ်းၵျွင်းဢွၼ်ႇ ၼႂ်းဝၢၼ်ႈထႅင်ႈလင်ၼိုင်ႈ လူႇပၼ်မၼ်းၸဝ်ႈၵေႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈ ဢမ်ႇယူႇ။ ၵူၺ်းၵႂႃႇယူႇသဝ်း ၵျၢင်ႉၵမ်ၽႃႇဝၼႃႇ တမ်ႈတီႈ ၽြႃးၵျွင်းၼမ်ႉႁူးၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ၵူၼ်းတင်းၼမ် ဢွၼ်ၵၼ်ဝႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈပဵၼ်ၵူၼ်းယွင်ႇၼႆသေ ၽႂ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇလူႇဢမ်ႇလွင်း ၶဝ်ႈသွမ်းၽၵ်းသွမ်းမၼ်း၊ မၼ်းၸဝ်ႈလႆႈ ၵဵပ်းဢဝ် မွၼ်လၢမ် (ဝွၼ်လၢမ်)သေ ၵိၼ်သုင်းၵႂႃႇ ပုၼ်ႈတႃႇ မီးဢဵၼ်ႁႅင်း ႁဵတ်းၵၢၼ်တြႃးၼၼ်ႉယူႇ။ ပေႃးမိူင်းလႅင်းမႃး ၸဝ်ႈၶိုၼ်ႈၵႂႃႇၼိူဝ်လွႆသေ ၵျၢင်ႉၵမ်ြတႃး ႁင်းၵူၺ်းၸဝ်ႈ၊ ထိုင်တၢမ်းၶမ်ႈ ႁူဝ်ၶမ်ႈမႃး ၸင်ႇၵွႆႈလူင်းလွႆမႃး၊ ႁဵတ်းၼၼ် ႁိုင်ၵႂႃႇသၢမ်ပီ။ တမ်ႈတီႈ ၵျွင်းၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးၽႂ်မႃးပတ်းၽဵဝ်ႈလႄႈ ႁူၵ်ႉႁၢမ်းဝႆႉယူႇ။

ထိုင်မႃး 1329 ၼီႈ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၸဝ်ႈဢမ်ႇလၢတ်ႈၵႂၢမ်းမႃးႁိုင်ယဝ်ႉလႄႈ ၸိူဝ်းယုမ်ႇယမ်မၼ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ၽႅဝ်မႃးတီႈၵျွင်းသေ ၶိုၼ်းလႆႈငိၼ်း မၼ်းၸဝ်ႈဝႃႈ "လီဢီးလူ ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၽြႃး ၸိူဝ်းတၢၵ်ႇလႅတ်ႇ တၢၵ်ႇၽူၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉယဝ်ႉ၊ ဢွၼ်ၵၼ် ၶိုၼ်းမႄးလုမ်းလႃး ၵျွင်းႁဝ်းတႃႉ" ၼႆယဝ်ႉ။ တၵႃႇၸိူဝ်းၽႅဝ်မႃးၵေႃႈ ငိၼ်းၸူမ်းလူင်လၢင် မိူဝ်းဢုပ်ႇလၢတ်ႈၼႄၵၼ်သေ ၶိုၼ်းဢွၼ်ၵၼ် လုမ်းလႃးၵျွင်း ႁႂ်ႈၶိုၼ်းမိူၼ်ၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ လုမ်းလႃးၵျွင်းယဝ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈသိုပ်ႇ ၶိုၼ်ႈၵႂႃႇၽႃႇဝၼႃႇတြႃး တမ်ႈတီႈ ၼိူဝ်လွႆၸၢၵ်ႈ မိူၼ်ၵဝ်ႇယူႇ၊ သင်ဝႃႈ မီးတၵႃႇ ၽိတ်ႈပၢင်းၼႆၵေႃႈ လူင်းမႃး မဵတ်ႉတႃႇပၼ် တၵႃႇၶဝ် တီႈတႂ်ႈယဝ်ႉ။ ၶူၼ်ႁူဝ်ၸဝ်ႈၵေႃႈ သိုပ်ႇဝႆႉမႃး ပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်သေ ဢမ်ႇထႃ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၸင်ႇႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈမျၢတ်ႈၶူၼ်ႁူဝ်ယၢဝ်းၼႆယဝ်ႉ။

ၵူၼ်းမႃးလူႇမႃးဝႆႈၵေႃႈ ၼမ်မႃးတိၵ်းတိၵ်း၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်မႃးတွင်ႈမႃးထၢမ် ၵူႈသမ်ႇၵူႈပိူင်။ ဢၼ်မႃးထၢမ်လွင်ႈတြႃးတႄႉ ႁၢမ်ႉဢေႇဢေႇ၊ ဢၼ်မႃးထၢမ် လွင်ႈဢမ်ႇၶဝ်ႈၶႂၢင်ႇတြႃးၼၼ်ႉ ၼမ်ပိူဝ်ႇလိူဝ်ႉပိူဝ်ႇထိူဝ်၊ ယွၼ်ႉၼၼ် တၢၼ်ႈတဝ်ႈ ၶၢၼ်ႉငိၼ်းၶၢၼ်ႉတွပ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈ ၸင်ႇပႅတ်ႉႁဵတ်း ၵူၼ်းဢႃႉ ၵူၼ်းႁူၼူၵ်ႇပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းဢဝ် ၵၢၼ်ၽႃႇဝၼႃႇ ႁဵတ်းပဵၼ်ပိူင်လူင်သေ ပိူၼ်ႈပၢင်းၵႂႃႇတႂ်ႈမိူဝ်းၼိူဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇၵႂႃႇ။ တၵႃႇၶဝ် မႃးၵၼ်ႇတေႃးၵေႃႈ ႁဵတ်းမိူၼ်ၼင်ႇ ၵူၼ်းဢႃႉသေ ဢမ်ႇလၢတ်ႈတေႃႇသင်၊ မၼ်းၸဝ်ႈ ၵူၺ်းယုမ်ႉတေႃႇ တၵႃႇၶဝ်သေ ႁပ်ႉတွၼ်ႈၶဝ်ၼင်ႇၼၼ်ၵူၺ်း။

ထိုင်မႃး 1342 ၼီႈ လိူၼ်ၵဝ်ႈမႂ်ႇ 5 ၶမ်ႈ (16.8.1980) ဝၼ်းသဝ် ၽွင်းဢႃႇယုလႆႈ 36 ပီ၊ ဝႃႇၸဝ်ႈ လႆႈ (17) ဝႃႇယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ တၢင်းပဵၼ်ၸဵပ်းၶႆႈသေ လွၼ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၸဝ်ႈတေလွၼ်ႇၼၼ်ႉ ဢိင်ႇသၼ်ႇႁႅင်းယႂ်ႇႁႅင်းလူင်တႄႉတႄႉ။

• ပီ 1226 ၼီႈ မိူဝ်ႈၽွင်းၸဝ်ႈ လႆႈၶၢမ်ႇၵႂၢမ်းပိူၼ်ႈ သႄႉၼႄး ဝႃႈပဵၼ်ၵူၼ်းယွင်ႇ ၽႂ်ဢမ်ႇလူလွမ်တူၺ်းထိုင်ၼၼ်ႉ ဝၼ်းၼိုင်ႈ မႃႉတူဝ်ၼိုင်ႈ ၶိုၼ်ႈမႃး ၼိူဝ်လွႆ တီႈၸဝ်ႈၼင်ႈၵၢၼ်ၽႃႇဝၼႃႇၼၼ်ႉသေ မႃးလူမ်ႉတၢႆႁိမ်းၸဝ်ႈ တီႈၵႆယၢၼ် မွၵ်ႈႁႃႈဝႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မႃႉတူဝ်ၼၼ်ႉ တေပဵၼ် မႃႉဢမ်ႇမီးၸဝ်ႈလႄႈ ဢမ်ႇမီးၽႂ်မႃးဢဝ်ပႅတ်ႈ။ ၸဝ်ႈၵေႃႈ ယူႇသဝ်းၸမ်တီႈႁိမ်း မႃႉၼဝ်ႈမဵၼ်တူႇသေ သိုပ်ႇၽႃႇဝၼႃႇတြႃးၵႂႃႇ တေႃႇထိုင်မႃႉတူဝ်ၼၼ်ႉ ပေႃးၵိုတ်းလုပ်ႇလၢႆလၢႆလႄႈ ၼႆႉၼႄပၼ် လွင်ႈၸဝ်ႈ သႂ်ႇၸႂ်ဢသုၽၵမ်ႇမထၢၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပဵၼ်လွင်ႈ လီဢၢမ်းလွင်ႈယိူၼ်ႉၵၼ်ႈ ၸဝ်ႈပိူင်ၼိုင်ႈယူႇ။
• ပွၵ်ႈၼိုင်ႈ ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၸဝ်ႈတိုၵ်ႉ ၽႃႇဝၼႃႇႁဵတ်းၵၢၼ်တြႃး တမ်ႈတီႈ ၼိူဝ်လွႆယူႇ ႁင်းၵူၺ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ၸင်ႇမီးမႃၵူၼ်းလႄႇထိူၼ်ႇ ၽုင်ၼိုင်ႈ ဢွၼ်ၵၼ် မႃးၶူပ်းၵၢပ်ႈပၼ် တူဝ်ၸဝ်ႈလႄႈ သၢင်ႇၵၢၼ်းၸဝ်ႈ ပေႃးယွၵ်းယွႆႈၵႂႃႇ တင်းၼမ်သေတႃႉ ၸဝ်ႈဢမ်ႇႁေႃႈလိုပ်ႈမႃၸိူဝ်းၼၼ်ႉ။ ၸဝ်ႈၵူၺ်း ဝႆႉမဵတ်ႉတႃႇ ၼႃႈယုမ်ႉသေ ပၼ်မႃၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၶူပ်းၵၢပ်ႈယူႇသေတႃႉ တူဝ်ၸဝ်ႈ ဢမ်ႇမီးႁွႆးၸဵပ်းတီႈလႂ်။
• ၽွင်းမိူဝ်ႈ ၸဝ်ႈၵႂႃႇၽႃႇဝၼႃႇ ၼိူဝ်လွႆၼၼ်ႉ ၽူၼ်တူၵ်းႁႃႇယႂ်ႇႁႃႇလူင်၊ တၵႃႇၸိူဝ်းဢၼ်ယုမ်ႇယမ်ၸဝ်ႈၼၼ်ႉ မႆႈၸႂ်သေ ဢွၼ်ၵၼ် ဢဝ်သၢင်ႇၵၢၼ်းမႂ်ႇ မႃးပႂ်ႉ လူႇတၢၼ်းပၼ်ၸဝ်ႈ ႁႂ်ႈလႆႈပုတ်ႈထႆႇၼႆယူႇ။ လႆႈႁၼ် မၼ်းၸဝ်ႈ ပႆလူင်းလွႆမႃးလွႆးလွႆး ၽူၼ်ဢွၼ်ႇၵေႃႈ တိုၵ်ႉမႃးယွႆးယွႆးယူႇသေတႃႉ ဢမ်ႇလႆႈႁၼ် ၽူၼ်ယမ်း သၢင်ႇၵၢၼ်းၸဝ်ႈ သေမဵတ်ႉ။

• ပီ 1342 ၼီႈ လိူၼ်ၵမ်မႂ်ႇ 3 ၶမ်ႈ ဝၼ်းၸၼ် ဝၢႆးၸဝ်ႈၶဝ်ႈသူၼ်မၢၵ်ႇႁၢၵ်ႈၶမ်းၵႂႃႇ လႆႈၸဵတ်းဝၼ်း ဝၼ်းလိူၼ်ၵဝ်ႈမႂ်ႇ 9 ၶမ်ႈ ဝၼ်းသဝ်ၼၼ်ႉ တၵႃႇတီႈၵဵင်းမႂ်ႇ (မိူင်းထႆး) သမ်ႉလႆႈထူပ်းႁၼ် ၸဝ်ႈၵႂႃႇတုင်းသွမ်း ၼႂ်းၵဵင်းမႂ်ႇၼႆသေ ထႆၶႅပ်းႁၢင်ႈၸဝ်ႈ ႁဵတ်းပဵၼ် တီႈမၢႆတွင်းဝႆႉယူႇ။
• ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ လွၼ်ႇၵႂႃႇယဝ်ႉ ဢမ်ႇလႆႈသႂ်ႇယႃသင်သေတႃႉ ၶၢပ်ႈတူဝ်ၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇတူႇဢမ်ႇၼဝ်ႈလႄႈ ထိုင်မႃး 1345 လိူၼ် 6 မႂ်ႇ 13 ၶမ်ႈ ၸင်ႇပၢင်းဢဝ် ၶၢပ်ႈတူဝ်ၸဝ်ႈ ထႃႇပၼႃႇ ႁဵတ်းပဵၼ် တီႈလူႇ တီႈဝႆႈ တီႈမၢႆတွင်းဝႆႉယဝ်ႉ။
• မၢင်ၶမ်ႈမၢင်လႂ် ႁိုင်မိူဝ်ႈႁိုင်မိူဝ်ႈ ၵျွင်းတီႈဝႆႉ ၶၢပ်ႈတူဝ်ၸဝ်ႈၼၼ်ႉ ဢွၵ်ႇငဝ်းလႅင်းႁိူဝ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

{{Reflist|