မွၼ်း၊ ၸႄႈမိူင်း

ၸႄႈမိူင်းမွၼ်း မီးဝႆႉ ပွတ်းၸၢၼ်း မိူင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ။ ဢိူမ်ႈၸပ်းၵၼ်ဝႆႉတင်း သမ်ႇမုၵ်ႉတရႃႇဢိၼ်ႇတိယၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တင်း ၸႄႈတိူင်းပႃႇၵိူဝ်၊ ၸႄႈမိူင်းယၢင်းၽိူၵ်ႇ၊ ၸႄႈတိူင်းတၼိၼ်းတႃႇယီႇၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ လႅၼ်လိၼ်ဢိူမ်ႈၸပ်းၵၼ်ဝႆႉယဝ်ႉ။ တင်းဢၢဝ်ႇၵူတ်ႉၼမ်ႉမုၵ်ႉတမၵေႃႉ ဢိူမ်ႈၸပ်းၵၼ်ဝႆႉယဝ်ႉ။ ၸႄႈမိူင်းမွၼ်း ၼႆႉ မီးဝႆႉတီႈၼႂ်းၵႄႈ လတ်ႉတီႇတုတ်ႉႁွင်ႇ ႑႔ တီႇၵရီႇ ႕႒ မိတ်ႉၼိတ်ႉ လႄႈ ႑႗ တီႇၵရီႇ ႓႒ မိတ်ႉၼိတ်ႉ၊ ၼႂ်းၵႄႈ လွင်ႇၵျီႇတုတ်ႉဢွၵ်ႇ ႙႖ တီႇၵရီႇ ႕႑ မိတ်ႉၼိတ်ႉ လႄႈ ႙႘ တီႇၵရီႇ ႑႓ မိတ်ႉၼိတ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင်ဢေႇရိယႃႇတင်းသဵင်ႈမီး 4747.8 လွၵ်းလၵ်းယဝ်ႉ။

ၸႄႈမိူင်းမွၼ်း ဢၼ်ပဵၼ်ၸႄႈမိူင်းဢၼ်ၼိုင်ႈ ဢၼ်မီးၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ မိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ သၢပ်ႇလႅၼ်လိၼ်ၽၢႆႇတၢင်းတူၵ်းၼႆႉ မီး ပၢင်ႇလၢႆၵပ်ႉပလီႇ၊ ၽၢႆႇႁွင်ႇမီး ပႃႇၵိူဝ်၊ ၽၢႆႇဢွၵ်ႇမီး ယၢင်းၽိူၵ်ႇလႄႈ ၽၢႆႇၸၢၼ်း မီး တၼိၼ်းတႃႇယီႇၸိူဝ်းၼႆႉ လွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။ ၸႄႈမိူင်းမွၼ်းၼႆ့ တၢင်းၵၢင်ႈၶႂၢင်မီး 1229 လွၵ်းၶီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇသေ ၸႄႈဝဵင်း ၶဝ်ႈပႃးဝႆႉ 10 ၸႄႈဝဵင်းယဝ်ႉ ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ၸႄႈလူင်ယဝ်ႉ။ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းၼႆႉ မီး 2.12 လၢၼ်ႉ (ဢိင်ၼိူဝ်ၶေႃႈမုၼ်း HMIS ၂ဝ၁၁) ၼၼ်ႉသေ၊ လွင်ႈသတ်ႉႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း ႑ ၶီႇလူဝ်ႇမီႇတႃႇၼႆႉ မီး ႑႗႒ ၵေႃႉယဝ်ႉ။ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း 23% ၼႆႉ ယူႇတီႈၼိူဝ်ဝဵင်းသေ ဢၼ်ၵိုတ်းလိူဝ် 77% ၼႆႉ ပဵၼ်ၸိူဝ်းဢၼ်ယူႇတီႈ ဝၢၼ်ႈၼွၵ်ႈၼႃးပၢင်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၸႄႈလူင် ၸႄႈမိူင်းမွၼ်းၼႆႉ ပဵၼ် ဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ ယဝ်ႉ။

ၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီး တီႈၼႂ်းမိူင်းမွၼ်းတႄႉ လွင်ႈတိၺွပ်းပႃ တီႈၼႂ်းပၢင်ႇလၢႆႇ၊ ႁဵတ်းၵိူဝ်တၢၵ်ႇလႅတ်ႇ၊ ၵၢၼ်ပႃႁႅင်ႈပႃၼဝ်ႈ လႄႈ ၶူဝ်းၶွင်ဢွၵ်ႇၼႂ်းပႃႇထိူၼ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉ ယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး ဢၼ်ပဵၼ် ႁူင်းၵၢၼ်ၸၢၵ်ႈၸႄႈ ၸိတ်ႉတွင်း ဢၼ်ၸိုင်ႈမိူင်းပိူင်ႇ၊ ၸၢၵ်ႈၵိူဝ်ဝၢၼ်ပီးလိၼ်း၊ ႁူင်းၵၢၼ်ၸၢၵ်ႈ ယၢင်တၢၼ်ႇၽျူႇၸယႅတ်ႉ၊ ႁူင်းၵၢၼ်ၸၢၵ်ႈတႃႇယႃႇ သထူင်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မီးဝႆႉယဝ်ႉ။

• ၸၼ်ႉၸွမ်မေႃႇလမႅင်ႇ
• ၸၼ်ႉၸွမ်ပၢႆးၸၢင်ႈ (မေႃႇလမႅင်ႇ)
• ၶေႃးလဵၵ်ႉပၢႆးပႆႇၺႃႇ မေႃႇလမႅင်ႇ
• ၸၼ်ႉၸွမ်ၶွမ်ႇပိဝ်ႇတႃႇ (သထူင်ႇ)

လုၵ်ႉတီႈ ၶူဝ်ၸိတ်ႉတွင်း ၼၼ်ႉသေ ၵႂႃႇမႃးလႆႈတင်း လူတ်ႉတၢင်းၵႃးလႄႈသင်၊ လုၵ်ႉတီႈ [[ၶူဝ်တၢၼ်ႇလႂိၼ်ႇ (မေႃႇလမႅင်ႇ)] ၼၼ်ႉသေ တင်းသၢႆတၢင်းလူတ်ႉလဵၼ်း လူတ်းၾႆးလႄႈသင် ၸၢင်ႈၵႂႃႇမႃးလႆႈ မိူင်းမၢၼ်ႈပတ်ႉပိုၼ်ႉ ငၢႆႈငၢႆႈလူမ်လူမ်ယူႇ။

တီႈၸႄႈဝဵင်းပွင်ႇၼႆႉ မီးမေႃႇၶူဝ်းႁေႈ ၵႃႇတႅၵ်ႉလႄႈ တီႈမုတူင်ႇၼႆႉ မီး မေႃႇၼၢတ်ႉတႂိၼ်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉသေ ဢဝ်လႆႈ ၶႄးမၽျူႇ (မၢၼ်ႈ: ခဲမဖြူ ) လႄႈ တီႈ မူၵ်ႉပလိၼ်ႇ တင်း ၸိၼ်းၵျႅၵ်ႉၼၼ်ႉ ၶုတ်းႁၼ်လႆႈ ၵရႅတ်ႉၼၢႆႉ (မၢၼ်ႈ: ဂရက်နိုက်) ၸိူဝ်းၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းဢၼ်ၼႄဝႆႉ ၽၢႆႇတႂ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႆႉ ဢၼ်ပဵၼ် သဵၼ်ႈသၢႆမၢႆ လွင်ႈႁုၼ်ႈမုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ၸႄႈမိူင်းမွၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

• ၸႄႈဝဵင်းမေႃႇလမႅင်ႇ
• ၸႄႈဝဵင်းၵျႅၵ်ႉမရေႃး
• ၸႄႈဝဵင်းၶျွင်းသူင်ႇ
• ၸႄႈဝဵင်းတၢၼ်ႇၽျူႇၸယႅတ်ႉ
• ၸႄႈဝဵင်းမုတူင်ႇ
• ၸႄႈဝဵင်းယေး
• ၸႄႈဝဵင်းသထူင်ႇ
• ၸႄႈဝဵင်းပွင်ႇ
• ၸႄႈဝဵင်းၵျႅၵ်ႉထူဝ်ႇ
• ၸႄႈဝဵင်းပီးလိၼ်း

• ၽြႃးၵျဵၵ်ႉထီးယူဝ်း (မၢၼ်ႈ: ကျိုက်ထီးရိုးဘုရား)
• ၵျႅၵ်ႉၶမီႇယေႇလႄႇၽယႃး (မၢၼ်ႈ: ကျိုက်ခမီရေလယ်ဘုရား)
• ၽင်ႇပၢင်ႇလၢႆၸႅတ်ႉၸႄး ဢွင်ႈတီႈလိုဝ်ႈယဵၼ် (မၢၼ်ႈ: စက်စဲကမ်းခြေ အပန်းဖြေစခန်း)
• ပႃႇႁဵဝ်ႈသိုၵ်း တၢၼ်ႇၽျူႇၸယႅတ်ႉ (မၢၼ်ႈ: သံဖြူဇရပ် စစ်သင်္ချိုင်း)