တွၵ်ႇတိူဝ်ႇဢႅမ်ႇပေႇတၵႃႇ: B. R. Ambedkar
ၸိုဝ်ႈတဵမ်ထူၼ်ႈ မၼ်းတႄႉ ႁွင်ႉဝႃႈ ၿီမရႃႇဢူဝ်ႇရၢမ်ႇၵျိ ဢႅမ်ႇပေႇတၵႃႇ ၼႆသေ ပဵၼ်ၽူႈ ထတ်းသိၼ်၊ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ပၢႆးမိူင်း၊ ၽူႈပၢႆးဝူၼ်ႉ ၻသ်သၼ၊ ၽူႈမီး ၸႂ်မေႃဝူၼ်ႉ၊ ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ၊ ၽူႈမီးပၺ်ႇၺႃႇ လွင်ႈပၢႆးမၢၵ်ႇမီး၊ ပဵၼ်ၽူႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉလႄႈ ပဵၼ်ၽူႈ ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇလူၺ်ႈ လွင်ႈၶိုၼ်းမႄး ပူၵ်းတင်ႈ ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ တမ်ႈတီႈ ၼႂ်းမိူင်း ဢိၼ်ႇတိယယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ မၼ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၽူႈမီးပၺ်ႇၺႃႇ လွင်ႈၽၢႆႇတႅမ်ႈ ဢုပတေႇ ပိူင်မိူင်းၼၼ်ႉ ၵေႃႉၼိုင်ႈ။ တီႈၼႂ်း မိူင်းဢိၼ်ႇတိယၼႆႉ မီးဝႆႉ ၶိူဝ်းၵူၼ်းၶိူဝ်းၼိုင်ႈ ႁိၵ်ႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ မႁႃႇ ။ ဝၢႆးမႃး ၶိူဝ်းၼၼ်ႉ လႆႈၶၢမ်ႇ မၵ်းမၼ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်ၶိူဝ်း လီႁင်ႈ လီဢဵတ်ႇသဵတ်ႇၼႆသေ ၽႂ်ၵေႃႈဢမ်ႇၶႂ်ႈယိပ်း ဢမ်ႇၶႂ်ႈတိူဝ်ႉၶဝ်။
| တွၵ်ႇတိူဝ်ႇ ပီႇဢႃႇ ဢႅမ်ႇပေႇတၵႃႇ | |
|---|---|
 ၶႅပ်းႁၢင်ႈ ဢႅမ်ႇပေႇတၵႃႇ မိူဝ်ႈ 1950s | |
| ၽူႈၶဝ်ႈၸုမ်း ပႃႇလီႇမၢၼ်ႇ ႁင်း Rajya Sabha တွၼ်ႈတႃႇ ပူမ်ႇပေႇ | |
| ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် 1952 ဢေႇပရႄႇ 3 – 1956 တီႇသႅမ်ႇပႃႇ 6 | |
| ၸဝ်ႈၸွမ်ၸိုင်ႈ | Rajendra Prasad |
| ၸွမ်ၽွင်းလူင် | Jawaharlal Nehru |
| 1st Minister of Law and Justice | |
| ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် 1947 ဢေႃးၵၢတ်ႉ 15 – 1951 ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပႃႇ 6 | |
| ၸဝ်ႈၸွမ်ၸိုင်ႈ | Rajendra Prasad |
| Governor General | Louis Mountbatten C. Rajagopalachari |
| ၸွမ်ၽွင်းလူင် | Jawaharlal Nehru |
| ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်း | တႄႇတင်ႈၸၼ်ႉဢွင်ႈတီႈ |
| ၽူႈသိုပ်ႇႁၢပ်ႇၵၢၼ် | Charu Chandra Biswas |
| Chairman of the Constitution Drafting Committee | |
| ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် 1947 ဢေႃးၵၢတ်ႉ 29 – 1950 ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ 24 | |
| ၽူႈၶဝ်ႈၸုမ်း Constituent Assembly of India | |
| ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် 1946 တီႇသႅမ်ႇပႃႇ 9 – 1950 ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ 24 | |
| ၶဵတ်ႇလိူၵ်ႈတင်ႈ | • Bengal Province (1946-47) • Bombay Province (1947-50) |
| Minister of Labour in Viceroy's Executive Council | |
| ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် 1942 ၵျူႇလၢႆႇ 22 – 1946 ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပႃႇ 20 | |
| Governor General | The Marquess of Linlithgow The Viscount Wavell |
| ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်း | Feroz Khan Noon |
| ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၽၢႆႇသၢၼ်ၶတ်း တီႈ Bombay Legislative Assembly | |
| ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် 1937–1942 | |
| Member of the Bombay Legislative Assembly | |
| ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် 1937–1942 | |
| ၶဵတ်ႇလိူၵ်ႈတင်ႈ | Bombay City (Byculla and Parel) General Urban |
| Member of the Bombay Legislative Council | |
| ၶၢဝ်းတၢင်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် 1926–1937 | |
| ၶေႃႈမုၼ်း ပိုၼ်းၵႅပ်ႈ | |
| သဵင်ဢွၵ်ႇ | Bhīmrāo Rāmjī Āmbēḍkar |
| ၵိူတ်ႇႁၼ်ၼႃႈ | Bhiva Ramji Sakpal 14 ဢေႇပရႄႇ၊ 1891 Mhow (now known as Dr Ambedkar Nagar), Central Provinces, British India (present-day Bhim Janmabhoomi, Dr. Ambedkar Nagar, Indore district, Madhya Pradesh, ဢိၼ်းတီးယႃး) |
| သဵင်ႈၵၢမ်ႇ | 6 တီႇသႅမ်ႇပႃႇ၊ 1956 (ဢႃႇယု 65) Dr. Ambedkar National Memorial (Dr. Ambedkar Parinirvan Bhoomi), Delhi, New Delhi, India |
| တီႈသၢင်းၵျူဝ်ႇ | Chaitya Bhoomi, Mumbai 19°01′34″N 72°50′05″E / 19.026149°N 72.834599°E 72°50′05″E / 19.026149°N 72.834599°E |
| ၵူၼ်းမိူင်း | India |
| ၶိူဝ်းၵူၼ်း | ဢိၼ်းတီးယႃးn |
| ပႃႇတီႇၵၢၼ်မိူင်း | • Independent Labour Party • Scheduled Castes Federation |
| လွင်ႈႁုမ်ႇငမ်းၵၢၼ်မိူင်း တၢင်ႇၸိူဝ်း | • Republican Party of India |
| ၵေႃႉၵူႈ |
|
| လုၵ်ႈလၢင်း | Yashwant Ambedkar |
| တီႈယူႇသဝ်း | • Rajgruha, }Mumbai, Maharashtra • 26 Alipur road, Dr. Ambedkar National Memorial, ၼိဝ်းတေႇလီႇ |
| ႁူင်းႁဵၼ်းမိူဝ်ႈဢွၼ်ႇ | |
| ၽၢႆႇလူင်ႉလႅၼ်ႇ |
|
| ၸိုဝ်ႈသဵင်လိုဝ်းလင် | Dalit rights movement Drafting Constitution of India Dalit Buddhist movement |
| ၶႅပ်းၸုမ်ႈ | Bharat Ratna (posthumously in 1990) |
| လၢႆးမိုဝ်း |  |
မၼ်းၸၢႆးၼႆႉ လႆႈၵိူတ်ႇမႃး တမ်ႈတီႈ ၼႂ်းၵႄႈၶိူဝ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းၼႆႉ သၢၼ်ၶတ်းလွင်ႈ ၸၢဝ်းႁိၼ်ႇတူႇၶဝ် ၸႅၵ်ႇၽႄထၢၼ်ႈၶိူဝ်းၵူၼ်း (ၶိူဝ်းၸဝ်ႈ၊ ၶိူဝ်းပုၼ်ႇၼႃး၊ ၶိူဝ်းသထေး၊ ၶိူဝ်းၵူၼ်းၽၢၼ်)ၼၼ်ႉ တင်းပိုၵ်းယူႇ။ ပုၼ်ႈတႃႇ ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၸၼ်ႉတႅမ်ႇ ဢၼ်ပိူၼ်ႈ ဢွၼ်ၵၼ် မၵ်းမၼ်ႈဝႃႈ ဢမ်ႇလီထီႉတိူဝ်ႉၼၼ်ႉ မၼ်းဢွၼ်ဢဝ်ၸိူဝ်းၶဝ် ဢၢၼ်ႇႁူဝ်သႅၼ်မၼ်း ၶဝ်ႈပဵၼ် ၸၢဝ်းပုတ်ႉမႃးယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမိူင်း ဢိၼ်ႇတိယၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ် မၵ်းမၼ်ႈဝႃႈ မၼ်းပဵၼ် ၼေႃႇၶမ်းၸဝ်ႈ ၼႆသေတႃႉ မၼ်းတႄႉ တိုၼ်းဢမ်ႇဝႃႈ မၼ်းပဵၼ် ၼေႃႇၶမ်းၸဝ်ႈ။
1918 မၼ်းလႆႈဢဝ် ပုၼ်ႈၽွၼ်ႈ ႁၢပ်ႇၵၢၼ်ပႃႇမွၵ်ႉၶႃႉ တမ်ႈတီႈ (Sydenham Collage) ၽၢႆႇပၢႆးမၢၵ်ႈမီးသေ ၸိုဝ်ႈသဵင်လိုဝ်းလင်တႄႉတႄႉ။ တင်းလုၵ်ႈႁဵၼ်းၶဝ်ၵေႃႈ ၶဝ်ႈဢွၵ်ႇၵၼ်လီတႄႉတႄႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပႃႇမွၵ်ႇၶ ၶူးသွၼ်လူင် မၢင်ၸိူဝ်း ဢမ်ႇပၼ်မၼ်း ဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၵွၵ်းၼမ်ႉၶဝ်။ ယွၼ်ႉၼၼ် မၼ်းလႆႈၸႂ်ႉတိုဝ်း ၵွၵ်းသုၼ်ႇတူဝ် ႁင်းၵူၺ်းမၼ်းယဝ်ႉ။ (ႁိၼ်ႇတူႇ ၸိူဝ်းၶဝ်ထိုဝ်တူဝ်ၶဝ်ဝႃႈ ၶဝ်ပဵၼ် ၶိူဝ်းၸၼ်ႉသုင်ၼၼ်ႉၶဝ် ႁူဝ်ၶႅင်သေ ဢမ်ႇၶၢမ်ႇႁူမ်ႈ ၵွၵ်းၼမ်ႉ၊ ဝၢၼ်ႇၶဝ်ႈ ၸိူဝ်းၵူၼ်း ၸၼ်ႉတႅမ်ႇ)။
ၶဝ်ႈပဵၼ်ၸၢဝ်းပုတ်ႉ
မၼ်းၼႆႉ ပဵၼ် ၽူႈမီး ပၺ်ႇၺႃႇၵေႃႉၼိုင်ႈသေ လဵပ်ႈႁဵၼ်းႁႃ တၢင်းမေႃပၺ်ႇၺႃႇ ၵူႈပိူင်ယူႇ။ ၽႃႇသႃႇၵူႈပိူင်ပိူင်၊ ပၢႆးဝူၼ်ႉၵူႈပိူင်ပိူင်ၵေႃႈ လဵပ်ႈႁဵၼ်း၊ ဝႃႇတမၢၵ်ႉၸ်ၵေႃႈ လဵပ်ႈႁဵၼ်းယဝ်ႉ။ ၵမ်းလိုၼ်း လႆႈမႃး လူႁၼ် တူၺ်းၺႃး ပိတၵၢတ်ႈ ထမ်းတြႃးၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈလႄႈ မၼ်းၶဝ်ႈၸႂ်ၵႂႃႇ တႄႉတႄႉယူႇ။ မိူဝ်ႈ 1935 လိူၼ် ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပိူဝ်ႇ 13 ဝၼ်းၼၼ်ႉ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇဢႅမ်ႇပေႇတၵႃႇ Dr. Ambedkar ပိုၼ်ၶၢဝ်ႇ ႁတ်းꧦႁၢၼ်ꧦဝႃႈ " ၵဝ်ၶႃႈၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ ၸၢဝ်းႁိၼ်ႇတူႇ ၵေႃႉၼိုင်ႈသေ ၵိူတ်ႇမႃးဢေႃႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈၵဝ်ၶႃႈ တေဢမ်ႇတၢႆၸိူင်ႉၼင် ႁိၼ်ႇတူႇ။ ၵွပ်ႈသင် ပေႃးၼႆၸိုင် ပဵၼ်လူၺ်ႈ ၵွပ်ႈဢဵၼ်ႁႅင်း ၼႂ်းၸႂ်ၶႃႈ ပိူင်ၼိုင်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႇ" ၼႆသေ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ လွင်ႈမၼ်း ၸုၼ်ႉပႅတ်ႈ ၽႃႇသႃႇႁိၼ်ႇတူႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၽႃႇသႃႇ သိၵ်ႉၶ်၊ ၽႃႇသႃႇ ဢိတ်ႉသလၢမ်ႇ၊ ၽႃႇသႃႇၶရိယၢၼ်ႇ ၶဝ်ၵေႃႈ မႃးႁွင်ႉမၼ်း ၵမ်းလဵဝ် ႁႂ်ႈမၼ်း ၶဝ်ႈၼႂ်း ၽႃႇသႃႇၶဝ်ၼႆယူႇ။ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢဝ်ငိုၼ်းၶမ်း ၶူဝ်းၶွင် တင်းၼမ်သေ တေၵုမ်ႉၸွႆႈမၼ်း ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈ ၵူၼ်းၸွမ်းလင်မၼ်း ၼႆသေ မႃးႁူၺ်း မၼ်းယဝ်ႉ။ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇ ဢႅမ်ႇပေႇတၵႃႇလႄႈ လုၵ်ႈၼွင်ႉတပႄးမၼ်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ထဵင်ပႅတ်ႈ လွင်ႈပိူၼ်ႈႁူၺ်းၶဝ်ၼၼ်ႉယူႇ။ ယွၼ်ႉသင် ပေႃးဝႃႈၼႆ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ၼႂ်းၸႂ်ၶဝ် ယုမ်ႇယမ်ဝႆႉ ၽြႃး၊ တြႃး၊ သင်ႇၶႃႇ ရတၼႃႇၵႅဝ်ႈမျၢတ်ႈသၢမ်ပိူင် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၶေႃႈၵႂၢမ်း တီႈတႂ်ႈၼႆႉ ၼႄပၼ် လွင်ႈတွၵ်ႇတိူဝ်ႇ ဢႅမ်ႇပေႇတၵႃႇ ယုမ်ႇယမ် ၶဝ်ႈၸႂ် ၼိူဝ်ပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼၼ်ႉၼႆ ထၢင်ႇၸႅင်ႈယူႇ။ "ပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼႆႉ ပေႃးတႅၵ်ႈတူၺ်းတင်း ၽူႈဢွၼ်ႇႁူဝ် ၽႃႇသႃႇတၢင်ၸိူဝ်းၸိုင် ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ မီးဝႆႉလွင်ႈလၢၵ်ႇလၢႆး ဢၼ်ဢမ်ႇမိူၼ်ပိူၼ်ႈၼၼ်ႉ ပိူင်ၼိုင်ႈယူႇ။ ဢၼ်ၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ်လွင်ႈ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ပၢၵ်ႈပႅတ်ႈ တူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယေႇသူႉတႄႉ မၼ်းလၢတ်ႈဝႃႈ မၼ်းပဵၼ် လုၵ်ႈၽြႃးထႃႇဝရၼႆယဝ်ႉ။ မူဝ်ႇႁႃႇမႅတ်ႉတႄႉ လၢတ်ႈလိူဝ်သေၼၼ်ႉ ဢိတ်းၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ မၼ်းလၢတ်ႈဝႃႈ မၼ်းပဵၼ် တမၢၼ်ႇ (ၽူႈတၢင်တူဝ်ၽြႃး) ၵေႃႉၸႂ်ႉမၼ်းမႃး မိူင်းၵူၼ်း ၵမ်းလိုၼ်းသုတ်းၼႆယဝ်ႉ။ ၶရိတ်ႉသျၼႃးတႄႉ သမ်ႉၶႅၼ်း လၢတ်ႈလိူဝ်တွၼ်းသေ ယေႇသူႉလႄႈ မူဝ်ႇႁႃႇမႅတ်ႉလူးၵွၼ်ႇ။ မၼ်းဝႃႈမၼ်းပဵၼ် ၽြႃးၼိူဝ်ၽြႃးတင်းသဵင်ႈၼႆယဝ်ႉ။ ပုတ်ႉထၸဝ်ႈတႄႉ မၼ်းၸဝ်ႈၵူၺ်းဝႃႈ မၼ်းပဵၼ်ၽူႈမျၢတ်ႈ ၸဝ်ႈၼိုင်ႈ ၼႆၵူၺ်း။ လွင်ႈဢၼ်ဝႃႈ ပဵၼ်လုၵ်ႈၽြႃး သူႇၼၼ်ႉ၊ ပဵၼ်ၽူႈတၢင်တူဝ် ၽြႃးသူႇၼၼ်ႉၼႆၵေႃႈတေႃႈဢမ်ႇဝႃႈ။ ပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈ ၽဝၵူၼ်း သေၵိူတ်ႇမႃး။ ယူႇသဝ်းသိုပ်ႇသၢႆၸႂ်ၵႂႃႇ ၸိူင်ႉၼင်ႇၵူၼ်းသေ တြႃးဢၼ်ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ ႁေႃးၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁေႃးၵႂႃႇၸိူင်ႉၼင်ႇ ၵူၼ်းၵူၺ်း။ ၸိူဝ်းယေႇသူႉ၊ မူဝ်ႇႁႃႇမႅတ်ႉၶဝ်တႄႉ ၶဝ်ပိုၼ်ၶၢဝ်ႇဝႃႈ ၶဝ်ပဵၼ် ၸဝ်ႈၽူတ်ႇ (ကယ်တင်ရှင်) ၼႆယဝ်ႉ။ ပုတ်ႉထၸဝ်ႈတႄႉ မၼ်းၸဝ်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈပဵၼ်ၽူႈမႃး ပၼ်တၢင်းႁူႉ တမ်ႈတီႈပိူၼ်ႈ ၵူၺ်းၼႆယဝ်ႉ။
ၵွပ်ႈသင် မၼ်းၶဝ်ႈပဵၼ် ၸၢဝ်းပုတ်ႉ
ၵွပ်ႈသင် မၼ်းၶဝ်ႈပဵၼ် ၸၢဝ်းပုတ်ႉ ပေႃးဝႃႈၼႆၸိုင် တေလႆႈဝႃႈ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈ ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း ပၢႆးမၼုတ်ႉသၼၼ်ႉၼႆယူႇ။ ဢၼ်မၼ်းၶူၼ်ႉၶႂႃႉႁႃႁၼ် ဢၼ်လၢၵ်ႇလၢႆးမၼ်ႈတႄႉ မီးဢၼ်ၼိုင်ႈ ဢၼ်ၼၼ်ႉတႄႉ မၼ်းႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ ၸိူဝ်းၶဝ် ဢၼ်လႆႈၶၢမ်ႇ ၵူၼ်းတၢင်ႇၶိူဝ်း တဵၵ်းတဵင် ဢမ်ႇၶႂ်ႈႁဵတ်းၵေႃႉ (ၸိူင်ႉၼင်ႇမၼ်း)ၼႆႉ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ ၶဝ်ပဵၼ်ၸၢဝ်းပုတ်ႉမႃးသေ ပိူၼ်ႈတေ ဢထမ်ႇမ ၸႂ်ႉၶဝ်ၸုၼ်ႉပႅတ်ႈ ဝႃႇတပုတ်ႉထယူႇ။ ယွၼ်ႉၶဝ် ဢမ်ႇၸုၼ်ႉလႆႈလႄႈ ပိူၼ်ႈၸင်ႇဢမ်ႇဢဝ်ၶဝ် ၶဝ်ႈၼႂ်း သဵၼ်ႈမၢႆၵူၼ်းသေ ဢမ်ႇႁဵတ်းၵေႃႉၶဝ်လႄႈ ၵမ်းလိုၼ်းမႃး လႆႈပဵၼ်မႃႈၽဝႃႉ ဢၼ်ၽႂ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇၶႂ်ႈတိူဝ်ႉၼိူဝ်ႉၶဝ်သေ ပဵၼ်ၵႂႃႇ ၸၢတ်ႈထၢၼ်ႈတႅမ်ႇ ၼႆယဝ်ႉ။ မၼ်းၶူၼ်ႉၶႂႃႉသေ တႅမ်ႈဢွၵ်ႇ ပဵၼ်ပပ်ႉၼႄဝႃႈ လွင်ႈၸိူဝ်းၶဝ် ၵူၼ်းၽၢၼ်ၼႆႉ ႁဵတ်းႁိုဝ် လႆႈပဵၼ်မႃး ၽူႈၶၢမ်ႇတဵၵ်းတဵင်ၼႆယူႇ။ 1950 မၼ်းၸင်ႇ တႅပ်းတတ်းၸႂ်မၼ်းသေ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ တေၶိုၼ်းမႄးပူၵ်းတင်ႈ ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ ၼႆယူႇ။ တမ်ႈတီႈ ၶေႃႈပူင်သွၼ်မၼ်းၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ပပ်ႉဢၼ်မၼ်း တႅမ်ႈဝႆႉၼၼ်ႉလႄႈသင် မၼ်းသင်ႇသွၼ် ပၼ်သတိဝႃႈ ႁႂ်ႈၸိူဝ်းတပႄးမၼ်း လဵပ်ႈႁဵၼ်းတူၺ်းလီꧦယူႇ။ မၼ်းလၢတ်ႈဝႃႈ ၶေႃႈဢၼ်ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ သင်ႇသွၼ်ၼၼ်ႉၵူၺ်း တေၵႄႈလိတ်ႈပၼ်လႆႈ လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်း ၵူၼ်းၶူင်းၵၢင် ၼႆယဝ်ႉ။ 1962 လိူၼ်မေႇ 12 ဝၼ်း တမ်ႈတီႈ ႁူင်းပွႆႇသဵင် ၿီႇၿီႇၸီႇ၊ ဝဵင်းလၼ်ႇတၼ်ႇၼၼ်ႉ မၼ်းႁေႃးလၢတ်ႈၼႄ လွင်ႈဝႃႈ "ၵွပ်ႈသင် မၼ်းလႆႈၸႂ်ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ"ၼႆယူႇ။ တမ်ႈတီႈ ၼႂ်းၼၼ်ႉ မၼ်းလၢတ်ႈဝႃႈ
- ၵဝ်ၶႃႈၼႆႉ လႆႈၸႂ် ၼိူဝ်ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ လိူဝ်သေ ၽႃႇသႃႇတၢင်ႇဢၼ်ဢေႃႈ။ ၵွပ်ႈသင်ၼႆ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ မၼ်းပၼ်လႆႈ ပၵ်းပိူင် (3) ဢၼ်၊ ဢၼ်ပိူၼ်ႈ ဢမ်ႇပၼ်လႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႈ။ ၽႃႇသႃႇတၢင်ႇဢၼ် ၸိူဝ်းၼၼ်ႉတႄႉ (1) ၽြႃးထႃႇဝရ (2) ဢၼၼ်ႇတဝိၼ်ႇၺၢၼ်ႇ (3) ၽဝႃႉဝၢႆးသေတၢႆ ၸိူဝ်းၶဝ် သၢမ်ဢၼ်ၼႆႉ ၸွမ်းပၼ်တၢင်းယႃႉၵဝ်း တူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇဝႆႉယူႇ။ ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇၼႆႉတႄႉ မၼ်းသွၼ်ႁဵၼ်းပၼ် ပၺ်ႇၺႃႇ (ပၺ်ႇၺႃႇ လွင်ႈပွင်ႇၸႅင်ႈ လႅင်းၸႂ် ဢၼ်ဢမ်ႇၵပ်းၵၢႆႇ ၽႃႇသႃႇၶဵင်ႈၽၢႆႇလဵဝ် ဢိၵ်ႇလွင်ႈယုမ်ႇယမ် ဢၼ်ဢမ်ႇငၢမ်ႇမႅၼ်ႈသၽႃႇဝၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ သွၼ်ပၼ် လွင်ႈႁႂ်ႈမေႃဢီးလူ။ လွင်ႈၵူၼ်း တင်းသဵင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ် (ပဵၼ်ၵူၼ်းၼင်ႇၵၼ်)ယဝ်ႉ။ တမ်ႈတီႈ ၼႂ်းမိူင်းၵူၼ်းၼႆႉ ပေႃးဝႃႈ ပၺ်ႇၺႃႇ၊ ၵရုၼႃႇလႄႈ လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ် သၢမ်ဢၼ်ၼႆႉ ၽႄႈတိူၼ်းယူႇ ပေႃးၼႆၸိုင် တေလႆႈထူပ်းၺႃး ၽဝႃႉ လွင်ႈလီမူၼ်ႈသိူဝ်းၸႂ်ယူႇ။ ၼ်ၵူၼ်းမိူင်းၶူင်းၵၢင် ႁဝ်းၶဝ်မုင်ႈမွင်းဝႆႉၼၼ်ႉၵေႃႈတေႃႈပဵၼ်ဢၼ်ၼႆႉၵူၺ်း ဢမ်ႇၸႂ်ႈႁႃႉ။ ၶႃႈႁၢၼ်ႉၸႂ်လူၺ်ႈၸွမ်း ဢၼ်ပုတ်ႉထၽႃႇသႃႇ ယိုၼ်ႈပၼ်မႃး လွင်ႈသၢမ်ဢၼ်ၼႆႉယူႇယဝ်ႉ။ သၢမ်ပိူင်ၼႆႉ ၵႄႈလိတ်ႈပၼ် ပၼ်ႁႃ ၵမ်ႇၽႃႇလေႃးၵလူင်ၼႆႉယူႇယဝ်ႈ။ ထႃႇဝရၽြႃးသူႇလႂ်၊ ဢၼၼ်ႇတဝိၼ်ႇၺိၼ်ႇ ဢၼ်လႂ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇမႃး ဢူင်းၽႂႃႉသေၽူတ်ႇပၼ်(ၵႄႇၶျွတ်ႈ) ၵမ်ႇၽႃႇလေႃးၵလူင်ၼႆႉ။
ၽႃႇသႃႇ
ၽႃႇသႃႇတြႃး ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်ပုၼ်ႈတႃႇၵူၼ်းႁဝ်း လႆႈယူႇသဝ်း သိုပ်ႇမီးၸႂ် ပဵၼ်ၵူၼ်းၵႂႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၼႆႉတႄႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈတႃႇ ၽႃႇသႃႇတြႃး။ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၽႃႇသႃႇ ၵေႃႉၽူႈဢၼ်ႁေႃးတြႃးသေ သၢၼ်ၶတ်း လွင်ႈၸႅၵ်ႇၽႄထၢၼ်ႈၵူၼ်း၊ ၽိဝ်ၼိူဝ်ႉၼင်၊ ၶိူဝ်းၵူၼ်း၊ ၸၼ်ႉတႅမ်ႇ၊ ၸၼ်ႉသုင်ၼၼ်ႉတႄႉ ၼႂ်းလေႃးၵၼႆႉ ၵူၺ်းမီးၵေႃႉလဵဝ်ၵူၺ်း။ ၼၼ်ႉတႄႉပဵၼ် ပုတ်ႉထၸဝ်ႈယဝ်ႉ။ မိူဝ်ႈ 1956၊ လိူၼ်ဢွၵ်ႇထူဝ်ႇပိူဝ်ႇ 14 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ပႃႇမွၵ်ႉၶတွၵ်ႇတိူဝ်ႇ ဢႅမ်ႇပေႇတၵႃႇၼႆႉ ဢွၼ်ဢဝ် တပႄးမၼ်း ႁႃႈသႅၼ်ၵေႃႉသေ ၶဝ်ႈပဵၼ် ၸၢဝ်းပုတ်ႉ ၵႂႃႇယူႇယဝ်ႉ။ ၶၢဝ်ႇငၢဝ်းဢၼ်ၼႆႉမုၼ်းယႂ်ႇ လိုဝ်းႁူင်ၵႂႃႇ တမ်ႈတီႈ ၼႂ်းမိူင်းဢိၼ်ႇတိယ ၽွင်းမိူဝ်ႈ တိုၵ်ႉပူၵ်းတင်ႈ မိူင်းပၢၼ်မႂ်ႇၼၼ်ႉယူႇတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။ တီႈၼႂ်းမိူင်း ဢိၼ်ႇတိယၼႆႉ လႆႈဝႃႈပဵၼ်ဢဝ်ထမ်းတြႃး ပုတ်ႉထၸဝ်ႈသေ ႁူၺ်းဢဝ် ၵူၼ်းတင်းၼမ် ပွၵ်ႈဢွၼ်တၢင်းပိူၼ်ႈ ၼႆယူႇ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ တၢင်းဢွၼ်ႁူဝ် ပႃႇမွၵ်ႉၶ တွၵ်ႇတိူဝ်ႇဢႅမ်ႇပေႇတၵႃႇသေ တမ်ႈတီႈ မိူင်းဢိၼ်ႇတိယၼႆႉ တြႃးၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ၶိုၼ်းႁိူဝ်ႈႁိူင်းမႃးယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းၸိူဝ်း ဢၼ်လႆႈၶၢမ်ႇ ပိူၼ်ႈမၢင်ပႅတ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶိုၼ်းမီး ဢူမုၼ်သိၵ်ႈၶႃႇမႃးသေ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃး ပဵၼ်မႃးၸုမ်းဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇ ပၢႆးမိူင်းလူင်ၸုမ်းၼိုင်ႈယူႇ။
သဵင်ႈၵၢမ်ႇ သုတ်းမုၼ်
တွၵ်ႇတိူဝ်ႇ ဢႅမ်ႇပေႇတၵႃႇၼႆ့ ဝၢႆးသေ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇပပ်ႉ ပုတ်ႉထၸဝ်ႈလႄႈ ထမ်းၸဝ်ႈ ယဝ်ႉ သၢမ်ဝၼ်း မိူဝ်ႈဝၼ်းထိ 1965 လိူၼ်ၻီႇၸိမ်ႇပိူဝ်ႇ (6) ဝၼ်းၼၼ်ႉ မၼ်းသဵင်ႈၵၢမ်ႇ သုတ်းမုၼ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ။ မၼ်းသဵင်ႈၵႂႃႇ တမ်ႈတီႈ ႁိူၼ်းမၼ်း တီႈဝဵင်းၼိဝ်းတေႇလီႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၶေႃႈၵႂၢမ်း ဢၼ်မၼ်း သင်ႇဝႆႉၼၼ်ႉတႄႉ
- ႁဵၼ်းဢဝ် ပၺ်ႇၺႃႇတၢင်းမေႃလႄႈ တုၵ်းယွၼ်ႈ ပႃးၸႂ်ပႃးၶေႃး တူင်ႉတူင်ႉၼိုင်ၼိုင်တႃႉ။ ၽွမ်ႉၽဵင်ႇၵၼ်တႃႉ။ ယုမ်ႇယမ်တူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇလႄႈ၊ သင်ဝႃႈ လွင်ႈတြႃးၽဵင်ႇပဵင်း မီးဝႆႉ ၽၢႆႇႁဝ်းယူႇၸိုင် ပွႆးတိုၵ်း တႃႇတေတူၵ်းသုမ်းၼၼ်ႉ ၵဝ်ဢမ်ႇႁၼ် ပေႃးဝႃႈ လွင်ႈတြႃးၽဵင်ႇပဵင်း တိုၵ်ႉမီးယူႇၸိုင် တႃႇတေၶဝ်ႈပွႆးတိုၵ်းၼၼ်ႉ ပုၼ်ႈၵဝ် လီသိူဝ်းၸႂ်တႄႉယဝ်ႉ။ တီးၼႂ်းပွႆးတိုၵ်း(လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၼၼ်ႉ) ၸႂ်ၵဝ် တူဝ်ၵဝ် ၽင်ဝႆႉ လိုၵ်ႉလိုၵ်ႉ ပွႆးတိုၵ်းဢၼ်ၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ တႃႇၸၢမ်ႇပူၺ်ႈၸီႈၸိမ်ႇ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ တႃႇတေလႆႈ ဢႃႇၼႃႇၸၼ်ႉတႃၶုၼ်၊ ၵူၺ်းပဵၼ် ပုၼ်ႈတႃႇ (လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်း) ဢၼ်လဵဝ်ၵူၺ်း။
ပွႆးတိုၵ်း ဢၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ပုၼ်ႈတႃႇ လႆႈၶိုၼ်း ၼမ်ႉၵတ်ႉ သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ် ၵူၼ်းႁဝ်းၵူၺ်း။
ၽိုၼ်ဢိင်
This article uses material from the Wikipedia လိၵ်ႈတႆး article တွၵ်ႇတိူဝ်ႇဢႅမ်ႇပေႇတၵႃႇ, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). ၸိူဝ်းၶဝ်ႈပႃးဝႆႉၼႆႉ မၼ်းတေၸၢင်ႈၸႂ်ႉလႆႈ ၵႃႈတီႈ မ်ႂ CC BY-SA 4.0 Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki လိၵ်ႈတႆး (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.