တၢင်းပဵၼ်ႁၢဝ်ႈႁႅင်းသၢႆတၢင်းထူၺ်ႈၸႂ် ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇ 2

ၽၢင်ႁၢင်ႈတၢင်းပဵၼ်သၢႆတၢင်းထူၺ်ႈၸႂ် ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇ 2
ၶႅပ်းႁၢင်ႈ ပိူင်ၽၢင်ႁၢင်ႈ ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇ 2 ဢၼ်ဢဝ်ၵႅဝ်ႈတူၺ်းၽွင်မုၼ်ႈသေထႆႇဝႆႉ။
ႁၢင်ႈပိူင် ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇ 2 ဢၼ်ၸၼ်ဝႆႉ။
Virus classification
[[File: |frameless|upright=1]]
လႆႈတၢင်ႇၽိုၼ်မၢႆဝႆႉဝႃႈ ဝူႇႁၢၼ်ႇ၊ ၸိုင်ႈမိူင်းၶႄႇ ၼႆႉ ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈ တႄႇပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ၼႆယဝ်ႉ။
Synonyms
2019-nCoV ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇဝူႇႁၢၼ်ႇ (ၶႄႇပၢၼ်မႂ်ႇ: 武汉冠状病毒; ၶႄႇပၢၼ်ၵဝ်ႇ: 武漢冠狀病毒) တၢင်းပဵၼ်ပွတ်ႇၵႂ်ႈ ၵၢတ်ႇၶၢႆတၢင်းၵိၼ်ပၢင်ႇလၢႆႇ

ဝၢႆးရႅတ်ႉယၢမ်းလဵဝ် (SARS-CoV-2) ၼႆႉ ယွၼ်ႉၸိူဝ်ႉၽၼ်းမၼ်းမိူၼ်ၵၼ်တင်း ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇမိင်ႇ လႄႈ လႆႈလၢတ်ႈဝႃႈ မၼ်းပေႃႇပဵၼ်မႃးတီႈ ဝၢႆးရႅတ်ႉ ဢၼ်မိင်ႇတေႃႉမႃးၼႆယဝ်ႉ။ မၢင်ၸိူဝ်းၵေႃႈႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ မၼ်းလုၵ်ႉတီႈလိၼ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်တူဝ်သတ်းတီႈတၢင်းပဵၼ်ယူႇသဝ်းသေ ၸပ်းမႃးတီႈၵူၼ်းၼႆယဝ်ႉ။ ပေႃးဢဝ်ၸဵင်ႇမုင်ႈႁၼ် ပၢႆးပႆႇၺႃႇၸႅၵ်ႇၸိူဝ်ႉၽၵ်း (taxonomy) ဝႃႈ SARS-CoV-2 ၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်ၸိူဝ်ႉၽၼ်းဢၼ်ၼိုင်ႈ ၵႃႈတီႈ ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇ (SARSr-CoV) ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇလူၺ်ႈတင်း ၽင်ႁၢင်ႈတၢင်းပဵၼ် သဵၼ်ႈတၢင်းထူၺ်ႈၸႂ်ၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။

တီႈၽၢႆႇၼွၵ်ႈတူဝ်ၵူၼ်းၼၼ်ႉ ၽၢင်ႁၢင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းႁင်းဝၢႆးရႅတ်ႉ(free form of the virus) ၼႆႈ ၸၢင်ႈဢဝ် ၵွၼ်ႈသီသေ ၶႃႈတၢႆလႆႈယဝ်ႉ။ ဝၢႆးရႅတ်ႉဢၼ်ၼႆႉ လႆႈတႄႇၸႅၵ်ႇႁၼ်မၵ်းမၢႆလႆႈတီႈ ဝဵင်းဝူႇႁၢၼ်ႇ၊ ၸႄႈတွၼ်ႈႁူပေႉ၊ မိူင်းၶႄႇ လႄႈ မၢင်ပွၵ်ႈမၢင်လႂ်ၵေႃႈ လႆႈႁၼ်လၢတ်ႈဝႃႈ "ဝၢႆးရႅတ်ႉ ဝူႇႁၢၼ်ႇ" ဢမ်ႇၼၼ် "ဝၢႆးရႅတ်ႉ ၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇဝူႇႁၢၼ်ႇ" ၼႆယဝ်ႉ။ ၸုမ်းပၢႆးယူႇလီလုမ်ႈၾႃႉ (WHO) လႆႈႁၢမ်ႈ လွင်ႈၸႂ်ႉၸိုဝ်ႈ ဢၼ်ႁွင်ႉၵိုၵ်းတင်း ဢၼ်ဢဝ်ဢွင်ႈတီႈပဵၼ်ပိုၼ်ႉၼၼ်ႉသေ ၼင်ႇႁိုဝ်တေ ဢမ်ႇၽိတ်းၵၼ်တင်း တၢင်းပဵၼ် သႃးသ် (SARS) ၼၼ်ႉသေ ယခုလႆႈဢဝ်ဝၢႆးရႅတ်း "COVID-19" ၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈႁွင်ႉ "the COVID-19 virus" ၼႆသေ ႁႂ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်း တီႈ လွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ပၢႆးယူႇလီၵူၼ်းမိူၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵူၼ်းမိူင်းသမတႃႇၶဝ်တႄႉ ဢွၼ်ၵၼ်ႁွင်ႉတၢင်းပဵၼ်ၼႆႉဝႃႈ ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇ (coronavirus) ၼႆယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႉပၢႆးသၢႆႊ လႄႈ ၽူႈတႅမ်ႈၶၢဝ်ႇၶဝ်တႄႉ ၸႂ်ႉဝေႃးႁၢၼ် ဢၼ်တိူဝ်းၼႄႉၼွၼ်းလိူဝ်သေၼႆႉယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈပွတ်းၸဝ်ႉ 2019၊ တီႇသႅမ်ႇပႃႇ ၼၼ်ႉ လႆႈၽႄႈၸပ်းတီႈၵူၼ်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်းယဝ်ႉ။ လွင်ႈဢဝ် ပိူင် Molecular clock သေ လဵပ်ႈႁဵၼ်းဝႃႈတႄႉ လႅပ်ႈတေပဵၼ်လႆႈ ၸဝ်ႉသေ ၶၢဝ်းယၢမ်းဢၼ်တႄႇပဵၼ် date of origin ဢမ်ႇၼၼ် မွၵ်ႈႁိမ်းႁွမ်းၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။ လွင်ႈတႄႇပဵၼ် ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇ 2019 (2019-nCoV )ၼႆႈ လႆႈတႄႇႁူႉတီႈ ဝဵင်းဝူႇႁၢၼ်ႇ ၊ မိူင်းၶႄႇ မိူဝ်ႈၵၢင်လိူၼ်တီႇသႅမ်ႇပႃႇ 2019 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးရႅတ်ႉၼၼ်ႉ လႆႈၽႄႈၸွတ်ႇၵႂႃႇထိုင် မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဢႃႇမႄႇရိၵ၊ မိူင်းဢေႃးသထရေးလီးယႃး၊ မိူင်းၵၢဝ်းလီၸၢၼ်း၊ ထၢႆႇဝၢၼ်း၊ မိူင်းၵျႃႇပၢၼ်ႇ၊ မိူင်းထႆး ၸိူဝ်းၼႆႉသေ ဝၢႆးလင်မႃး တီႈမိူင်းတၢင်ႇမိူင်းလႄႈ ၸႄႈတွၼ်ႈတၢင်ႇၸိူဝ်းတီႈၼႂ်းမိူင်းၶႄႇၵေႃႈ ဝၢႆးရႅတ်ႉဢၼ်ၼၼ်ႉ လႆႈၽႄႈၸွတ်ႇၵႂႃႇယဝ်ႉ။ တႄႇဢဝ် 2020၊ ၾႅပ်ႇဝႃႇရီႇ 7 ဝၼ်း (04:15 UTC) သေ တီႈမိူင်းၶႄႇၼႆႉ လွင်ႈပဵၼ်တၢင်းပဵၼ် မီးယူႇ (31,507)ဢၼ်သေ (31,507)ၼႆႉ ပဵၼ်တီႈ မိူင်းၶႄႇလူင်ယဝ်ႉ။ တေႃႇထိုင် ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ၼႂ်းၵႃႈသဵၼ်ႈမၢႆလွင်ႈပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ၼၼ်ႉ ႁုႈပုၼ်ႈၼိုင်ႈပုၼ်ႈၼႆႉ တိုၵ်ႉပဵၼ်သၢႆငၢႆႁၢႆႉၸႃႉဝႆႉယူႇ။ တေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ၸိူဝ်းဢၼ်ပဵၼ်ယူႇ ၼွၵ်ႈမိူင်းၶႄႇၼႆႉ မၼ်းပဵၼ် ၸိူဝ်းဢၼ်တိူဝ်ႉၸမ်ႈၺႃး ၵူၼ်းဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်း တီႈ ဝဵင်းဝူႇႁၢၼ်ႇ ဢမ်ႇၼၼ် ၵူၼ်းဢၼ်တိူဝ်ႉၸမ်ႈၺႃး ၵူၼ်းယၢမ်ႈဢွၵ်ႇၶၢဝ်းတၢင်းၸူး ဢွင်ႈတီႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းတၢႆးၼႆႉ တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် မီးယူႇ(1071399) ၵေႃႉယဝ်ႉ။ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းတၢႆတႄႉ ၸွမ်းလူၺ်ႈ ၶၢဝ်းယၢမ်းသေ တေလႅၵ်ႈလၢႆႈဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။ လွင်ႈဢၼ်ၵူၼ်းတေႃႇၵူၼ်း တႄႇၽႄႈၸပ်းၵၼ်ၼႆႉ လႆႈမၵ်းမၼ်ႈ ပဵၼ်တီႈ ၵႂၢင်းတူင်ႈ (Guangdong) မိူဝ် ပီ 2020 ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ 20 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ 2020၊ ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ 30 မႃး လုၵ်ႉတီႈ ၸုမ်းပၢႆးယူႇလီလုမ်ႈၾႃႉ (WHO) လႆႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇ (2019-nCoV) ၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်သၢႆငၢႆၶိုၵ်ႉၶၵ်ႉလုမ်ႈၾႃႉၼႆယဝ်ႉ။ ၸုမ်းပၢႆးယူႇလီလုမ်ႈၾႃႉ (WHO) ၼႆႉ တၢင်းပဵၼ် ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈဝၢႆးရႅတ်ႉမႃးၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ "2019-nCoV acute respiratory disease" (2019-nCoV တၢင်းပဵၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ သၢႆတၢင်းထူၺ်ႈၸႂ် ဢၼ်လႆႈမႆႈၸႂ်) ၼႆသေ လႆႈၶူင်သၢင်ႈဝေႃးႁၢၼ်ၼႆႉသေ ၸႂ်ႉမႃးယဝ်ႉ။

တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်တႄႉ လွင်ႈယူတ်းယႃ ဢၼ်ႁႂ်ႈၼႄႉၼွၼ်းလီၼႆႉ ဢမ်ႇပႆႇမီး။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ လႆႈၽင်ၸႂ်ယူတ်းယႃ တွၼ်ႈတႃႇႁႂ်ႈၽၢင်ႁၢင်ႈတၢင်းပဵၼ် သၢၵ်ႈသႃႇမႃးၼၼ်ႉၵူၺ်းယဝ်ႉ။ တီႈၽၢင်ႈႁၢင်ႈလၵ်ႉၶၼႃႇတၢင်းပဵၼ်ၼႆႉ ၼၢဝ်(fever)၊ ႁိူဝ်ႉမွႆႈဢႃးလႃး(fatigue)၊ ဢႆႁႅင်ႈဢႆႁိူတ်ႇ (dry cough) လႄႈ ထူၺ်ႈၸႂ်ယၢပ်ႇ (shortness of breath) ဢမ်ႇၼၼ် ပွတ်ႇၵႂ်ႈ(pneumonia) လႄႈ ပေႃးပဵၼ်သၢႆငၢႆႁၢႆႉၸႃႉႁႅင်းၼႆ ထိုင်တီႈ မၢၵ်ႇလမ်းလူႉလႅဝ် (kidney failure) ယဝ်ႉ။ ႁွင်ႈၵၢၼ်ၽၢႆႇၵႅတ်ႇၵင်ႈ လႄႈ ၽၢႆႇၵုမ်းၵမ်တၢင်းပဵၼ် မိူင်းၶႄႇ (Chinese Center for Disease Control and Prevention - (CCDC)) ၼႆႉ တွၼ်ႈတႃႇတေယူတ်းယႃလႆႈ တၢင်းပဵၼ်ပွတ်ႇၵႂ်ႈ ဢၼ်ၵပ်းၵၢႆႇတၢင်း ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇၼၼ်ႉၼႆ တိုၵ်ႇၵူတ်ႇၸၢမ်းတူၺ်း လၢႆးယူတ်းယႃ တၢင်းပဵၼ်ပွတ်ႇၵႂ်ႈ (pneumonia) ဢၼ်တိုၵ်ႉယႂ်ႉယူႇယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉယဝ်ႉ။

ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆၵေႃႈ တိုၵ်ႉလဵပ်ႈႁဵၼ်း ယႃႈယႃ(သၢၼ်ၶတ်း)မူင်းမႅင်း(antiviral drug)ယူႇ။ ယႃႈယႃဝၢႆးရႅတ်ႉၼၼ်ႉတႄႉ ပဵၼ် protease inhibitors ၼင်ႇ indinavir, saquinavir, remdesivir, lopinavir/ritonavir လႄႈ interferon beta ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ ။ monoclonal antibodies (mAbs) ဢၼ်ၸႅၵ်ႇၼႄမဵဝ်းမၼ်း မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တိုၵ်ႉႁဵတ်းလွင်ႈၵူတ်ႇၸၢမ်းတူၺ်းယူႇ။

လွင်ႈၸပ်းတၢင်းပဵၼ်

လွင်ႈ ဝၢႆးရႅတ်ႉ SARS-CoV-2 ၼႆႉ ၸၢင်ႈၽႄႈၸပ်း ၵူၼ်းတေႃႇၵူၼ်းဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်ၼႄႉၼွၼ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈၽႄႈၸပ်းတၢင်းပဵၼ်ၼႆႉ ပိူင်လူင်မၼ်း လုၵ်ႉတီႈ မဵတ်ႉၼမ်ႉဢွၵ်ႇမႃး ၽွင်းဢႆ၊ ၶီႈၸၢမ် ၼႂ်းတၢင်းၵႆ (2) မီႇတႃႇ (6 ထတ်း 7 ၼိဝ်ႉ) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈဢၼ်တိူဝ်ႉၸမ်ႈၺႃး ၽိဝ်ၼႃႈဢၼ်ၵူဝ်ႈၵိူဝ်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်လွင်ႈတၢင်ႈထႅင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈ ဢၼ်ၸၢင်ႈႁႂ်ႈၸပ်းတၢင်းပဵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉပွတ်းၸဝ်ႉၼၼ်ႉလၢတ်ႈဝႃႈ ဝၢႆးရႅတ်ႉၼႆႉ ပေႃးပဵၼ်တီႈၼိူဝ် ပလၢတ်ႉသတိၵ်ႉ လႄႈ လဵၵ်း (သတီး) ၼႆ ၸၢင်ႈယူႇလႆႈတေႃႇထိုင် သၢမ်ဝၼ်းၼႆႉသေ၊ ပေႃးၼိူဝ် ၸေႈၵၢပ်ႇၼႃၼႆ ဢမ်ႇပူၼ်ႉၼိုင်ႈဝၼ်း၊ တီႈၼိူဝ်တွင်းလႅင်းၼႆႉ ဢမ်ႇပူၼ်ႉသီႇၸူဝ်ႈမူင်းဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ ၵွၼ်ႈသီၼႆႉ မၼ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈ မူင်ႈမႅင်းႁၢမ်းလွင်ႈတူင်ႉၼိုင် (inactivate) လၢႆးၼိုင်တႄႉ ၸၢင်ႈဝႃႈ ႁႂ်ႈၵၢပ်ႇမၢင် (lipid bilayer) မၼ်းၼၼ်ႉ သၢႆငၢႆလူႉပင်း (destablize) ၵႂႃႇယဝ်ႉ။ တီႈၽၢႆလူင်ၵူၼ်းၸပ်းတၢင်းပဵၼ်ၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်မီး RNA ဝၢႆးရႅတ်ႉယဝ်ႉ။ ၶၢဝ်းႁွမ်းတၢင်းပဵၼ် (incubation period) ၼႆႉ ၵပ်းၵၢႆလူၺ်ႈ လွင်ႈၽႄႈၸပ်းတၢင်းပဵၼ် ဢမ်ႇၽႄႈၸပ်းဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇႁူႉလႆႈလီလီ။ 2020၊ ၾႅပ်ႇဝႃႇရီႇ 1 ၼၼ်ႉ ၸုမ်းပၢႆးယူႇလီလုမ်ႈၾႃႉ ဝႃႈ လွင်ႈၽႄႈၸပ်းဢၼ်မႃးတီႈ လွင်ႈပဵၼ်တၢင်းပဵၼ် ဢၼ်ဢမ်ႇပႆႇၼႄၽၢင်ႁၢင်ႈလၵ်ႉၶၼႃႇတၢင်းပဵၼ် (asymptomatic cases) ၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ လွင်ႈတၢင်း ဢၼ်ပဵၼ်ပိူင်လူင် တႃႇႁႂ်ႈၽႄႈၸပ်းတၢင်းပဵၼ် ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ တီႈပိူင် ဢၼ်ၽႄႈၸပ်းတီႈမိူင်းၶႄႇ မိူဝ်ႈပွတ်းၸဝ်ႉၼၼ်ႉတႄႉ ၼႂ်းၵႃႈလွင်ႈၸပ်းတၢင်းပဵၼ်ၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ်ၼမ်ၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ၸပ်းတီႈ လွင်ႈဢမ်ႇၼႄၽၢင်ႁၢင်ႈလၵ်ႉၶၼႃႇတၢင်းပဵၼ် ၼႆႉ ၵမ်ႉၼမ်ယဝ်ႉ။ လွင်ႈၽႄႈၸပ်း ဢၼ်ဢမ်ႇပႆႇၸၢင်ႈၼႄႉၼွၼ်းဝႃႈ ပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်ဢၼ်ၼႆႉ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ လႅပ်ႈပဵၼ်လႆႈ ငဝ်ႈငႃႇပိူင်လူင်ႁင်း လွင်ႈၽႄႈၸပ်းတၢင်းပဵၼ်ၼႆယဝ်ႉ။

ဢွင်ႈတီႈမူင်ႈမႅင်းတၢင်းပဵၼ်ထင်သဝ်း

 

တူဝ်သတ်းဢၼ်ထုၵ်ႇဢဝ်ၶၢႆပဵၼ် တၢင်းၵိၼ်ၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်တီႈမူင်ႈမႅင်းတၢင်းပဵၼ် ထင်သဝ်း ဢမ်ႇၼၼ် ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈၵၢႆႇၶူဝ်ပၼ် ၼႆ လႆႈမီးတၢင်းထၢင်ႇထိူမ်ၸိူင်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈသင်ၼႆ ၵူၼ်းပဵၼ်ဢၼ်တႄႇတေႃႉဢဝ် တၢင်းပဵၼ်မႃး ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ် တီႈၵၢတ်ႇတၢင်းၵိၼ်ပၢင်ႇလၢႆႇ ႁႂၢၼ်းၼၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဝၢႆးရႅတ်ႉဢၼ်ၼႆႉ လႆႈႁၼ်လၢတ်ႈဝႃႈ လႅပ်ႈပဵၼ်လႆႈဝႃႈ လႆႈတႄႇမႃးတီႈၵၢတ်ႇၼႆႉၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းမၢင်ႇၸိူဝ်းၸမ်ႉဝႃႈ လုၵ်ႉတီႈ ၵူၼ်းထွင်ႈတဵဝ်းၶဝ် ဢဝ်ဝၢႆးရႅတ်ႉၼႆႉ မႃးသိုပ်ႇမိုတ်ႈပၼ်တီႈၵၢတ်ႇၼႆႉသေ၊ ဝၢႆးၼႆႉၸင်ႇလုၵ်ႉတီႈၵၢတ်ႇၼႆႉ တိူဝ်းပဵၼ်လွင်ႈၽႄႈၸပ်းၵႂႃႇ ၼႆၵေႃႈဝႃႈယဝ်ႉ။

ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း တၢင်းပဵၼ် သႃးသ်(SARS epidemic) 2002-2004 ၸိူဝ်းလဵပ်ႈႁဵၼ်း လွင်ႈဢွင်ႈထင်းသဝ်းတၢင်းပဵၼ် ဢၼ်ႁႂ်ႈပဵၼ် တၢင်းပဵၼ်ႁၢဝ်ႈႁႅင်း သၢႆတၢင်းထူၺ်ႈၸႂ် (Severe acute respiratory syndrome) ၶဝ်ၼႆႉ လႆႈႁႃႁၼ် ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇမိင်ႇ ဢၼ်မိူၼ်ၵၼ်တင်း မူင်ႈမႅင်းသႃးသ် (SARS-like bat coronaviruses)သေ မူင်ႈမႅင်းၵမ်ႉၼမ်ၼႆႉ ပဵၼ်မဵဝ်း horseshoe bats သေ တႄႇဢဝ် Rhinolophusသေ nucleic acid sequence သွင်ဢၼ် ဢၼ်လႆႈႁၼ် ဢၼ်ဢဝ်ပိူင်ယၢင်ႇမႃးတီႈRhinolophus sinicus ၼၼ်ႉ တင်း SARS-CoV-2 သေ မိူၼ်ၵၼ်ဝႆႉ (80%) ယဝ်ႉ။ nucleic acid sequence ထူၼ်ႈသၢမ် ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ RaTG13 ဢၼ် လႆႈၵဵပ်းႁွမ်မႃး တီႈ Rhinolophus affinis ၼၼ်ႉ တင်း SARS-CoV-2 သေ မိူၼ်ၵၼ် (96%) ယဝ်ႉ။ WHO တႄႉ ႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ တီႈတၢင်းပဵၼ် SARS-CoV-2 ထင်သဝ်းၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ်လႆႈသေပိူၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ် မိင်ႇ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ လွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈ ၼႂ်းၵႄႈ ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇမိင်ႇ လႄႈ SARS-CoV-2 ၼႆႉ မၼ်းတေလုၵ်ႉတီႈ တူဝ်ၵၢႆႇၶူဝ် သေဢၼ်ဢၼ်သေ ၽႅဝ်မႃး ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

လွင်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၸိူဝ်ႉၽၼ်းဢၼ်ၼိုင်ႈ ဢၼ်ပိုၼ်ဢၵွ်ႇမိူဝ်ႈ 2019 ၼၼ်ႉဝႃႈ မဵဝ်းဝၢႆးရႅတ်ႉ ဢၼ်ႁႂ်ႈပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်သႃးသ SARS-CoV ၼၼ်ႉ ပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်မဵဝ်းၼိုင်ႈ ဢၼ်ၽႄႈၸပ်းလႆႈၼႂ်းၵႄႈ ပိူင်ယၢင်ႇ လိၼ်ႈ Sunda pangolin ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။ 2020၊ ၾႅပ်ႇဝႃႇရီႇ 7 ၼၼ်ႉ ၽူႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉၸဝ်ႈပၢႆးသၢႆႊ ၵႂၼ်ၵျဵဝ်း ၶဝ် လႆႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ ၶဝ်ႁႃႁၼ်လႆႈ မဵဝ်းလိၼ်ႈမဵဝ်းၼိုင်ႈ ဢၼ် SARS-CoV-2 လႄႈ viral nucleic acid sequence မိူၼ်ၵၼ်တေႃႇထိုင် (99%) ၼႆယဝ်ႉ။ လွင်ႈပိုၼ်ဢွၵ်ႇ လိၼ်ႈ Pangolin-CoV ဢၼ်ႁၼ်ဢၼ်မႂ်ႇၼႆႉ တီႈ receptor-binding domain ႁင်း 2019-nCoVနှင့် S protein ၼႆႉ မိူၼ်ၵၼ်သေ မီးလွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်တီႈ ဢႅတ်ႉသိတ်ဢမၢႆႇၼူဝ်ႉ ဢၼ်ၼိုင်ႈယဝ်ႉ။

ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇဢၼုၸီႇဝ လႄႈ ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇၸိူဝ်ႉၽၼ် တႅၵ်ႉသႅတ်ႉ ၶဝ်လႆႈႁၼ်ဝႃႈ တီႈငဝ်ႈႁၢၵ်ႈ SARS-CoV-2 ၼႆႉ လၵ်းထၢၼ် ႁင်း reassortment ၶွင် ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇ ဢၼ်ၸၢင်ႈဝႃႈ လွင်ႈၶဝ်ႈပႃး လိၼ်ႈ ၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်ပဵၼ်ဢၼ်လႂ်ဢၼ်ၼၼ်ႉဝႆႉၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ pangolin coronaviruses ဢၼ်ႁၼ်တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ တင်းၸိူဝ်ႉၽၼ်း SARS-CoV-2 ၼႆႉ တင်းမူတ်းတင်းပိတ်း ဢၼ်မိူၼ်ၵၼ် မီးယူႇ (92%)ၵူၺ်း။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ပေႃးၸႃႇဢဝ် RaTG13 ၼႆ လွင်ႈမိူၼ်ၵၼ်ယွမ်းဝႆႉယဝ်ႉ။ SARS virus ဢၼ်ပဵၼ်တြႃးၶၢမ်ႇ ႁႂ်ႈပဵၼ်ပဵၼ်တၢင်းပဵၼ်သႃးသ် 2002-2004 ၼႆႉ တင်း ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇ မဵဝ်းထိူၼ်ႇ (civet) သေ ၸိူဝ်ႉၽၼ်းမၼ်း မိူၼ်ၵၼ် ထိုင် (99.8%) ယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ဢၼ်ပဵၼ်ယူႇယၢမ်းလဵဝ်ၵေႃႈ တေဝႃႈ လိၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်တူဝ်ၵၢႆႇၶူဝ်တေႃႉသူင်ႇဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ လၵ်းထၢၼ်ဢမ်ႇပႆတဵမ်ထူၼ်ႈ။

လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈမႃးပဵၼ်ၸၼ်ႉ လႄႈ လွင်ႈၸႅၵ်ႇမၵ်းမၼ်ႈမဵဝ်းမၼ်း

Genomic information

Genome organisation (click to enlarge)
NCBI genome ID	MN908947
Genome size	29,903 bases
Year of completion	2020

SARS-CoV-2 ၼႆႉ မၼ်းပဵၼ် လုၵ်ႈၸုမ်း မုင်ႉႁေႃႁိူၼ်းဝၢႆးရႅတ်ႉ ဢၼ်ႁူႉဝႃႈ ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇ (coronaviruses) ဢၼ်ဝႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ မၼ်းၼႆႉပဵၼ် မဵဝ်းဝၢႆးရႅတ်ႉ positive-sense single-stranded RNA (+ssRNA) ယဝ်ႉ။ ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇတၢင်းၸိူဝ်းၼႆႉ မေႃပဵၼ် တၢင်းပဵၼ်ၼၢဝ်ၵတ်း (common cold) တေႃႇ တၢင်းပဵၼ်ႁၢဝ်ႈႁႅင်း မႃးသ် (Middle East respiratory syndrome -MERS)၊ တၢင်းပဵၼ်သႃးသ် (severe acute respiratory syndrome - SARS) ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။229E ၊ NL63 ၊ OC43 ၊ HKU1 ၊ MERS-CoV နှင့် မူလ SARS-CoV စသောရောဂါဖြစ်စေသော ဗိုင်းရပ်စ်များပြီးနောက် သတ္တမမြောက် သိရှိလာသော ဗိုင်းရပ်တစ်မျိုးဖြစ်ပါသည်။

ႁူမ်ႈဝႃႈၸိူဝ်ႉၽၼ်းမၼ်း ၵႆၵၼ်တင်း ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇတၢင်ႇၸိူဝ်း မဵဝ်းဢၼ်ၸၢင်ႈမေႃၽေႈၸပ်းၸူးၵူၼ်းၼၼ်ႉသေတႃႉ မၼ်းပဵၼ်ၼင်ႇ SARS-CoV ဢၼ်ပဵၼ်လုၵ်ႈၸုမ်း ႁင်း Sarbecovirus (Beta-CoV lineage B) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ RNA sequence မၼ်းၼႆႉ တၢင်းယၢဝ်းမၼ်း တီႈၸမ်သုတ်းၼႆႉ ပဵၼ် 30 kb (Base pair)ယဝ်ႉ ။ SARS-CoV-2 ၼႂ်းၵႄႈ ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇပီႇတႃႇ (betacoronaviruses) ၼၼ်ႉၼႆႉ မၼ်းၼမ်ႉၵတ်ႉ ဢၼ်ႁႂ်ႈပဵၼ်တၢင်းပဵၼ် ဢၼ်ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်တင်း ဝၢႆးရႅတ်ႉတၢင်ႇမဵဝ်း၊ မီးၼမ်ႉၵတ်ႉ ဢၼ်ႁႂ်ႈၽႄႈပ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်လၢၵ်ႇလၢႆးပႅၵ်ႇပိူင်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။

မွၵ်ႇ ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ 12 ၼၼ်ႉ ဢဝ်ၸိူဝ်ႉၽၼ်း(five genomes)ႁႃႈဢၼ် ႁင်း ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇၼၼ်ႉ လႆႈၸႅၵ်ႇဢွၵ်ႇႁင်းၶေႃ တီႈ ဝူႇႁၢၼ်ႇသေ (isolated) လုၵ်ႉတီႈ ႁွင်ႈၵၢၼ်ၽၢႆႇႁႄႉၵင်ႈ လႄႈ ၽၢႆႇၵုမ်းထိင်းတၢင်းပဵၼ်မိူင်းၶႄႇ လႄႈ ၸုမ်းတၢင်ႇၸိူဝ်း လႆႈပိုၼ်ၶၢဝ်ႇမႃးယဝ်ႉ။ ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ 26 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉ ၸိူဝ်ႉၽၼ်းဝၢႆးရႅတ်ႉၼႆႉ တိူဝ်းမႃးထိုင် 28 ဢၼ်ယဝ်ႉ။ လိူဝ်သေ GenBank genome ယဝ်ႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် genome တီႈ GISAID ၼၼ်ႉ လႆႈ ၼၼ်ႉ လႆႈႁႄႉႁၢမ်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။ တွၼ်ႈတႃႇပိူင်ယၢင် ဢၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်းၸိူဝ်ႉၽၼ်း ဢၼ်လႅၵ်ႈလၢႆႈမႃးပဵၼ်ၼ်ႉ လႄႈ လွင်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း ဢၼ်ၵွင်ႉၵၢႆႇတီႈၼႂ်း ၵႄႈၶဝ်ၼၼ်ႉ လႆႈၵႃႈတီႈ Nextstrain ယဝ်ႉ။

Structural biology

 

ၽၢင်ႁၢင်ႈလွတ်ႈလႅသ်းႁင်း မူင်ႈမႅင်းဝၢႆးရႅတ်ႉ SARS-CoV-2 (viron) ၼႃႈၵႂၢင်ႈမၼ်းၼႆႉ တီႈၸမ်သုတ်းမၼ်း မီးဝႆႉ 50-200 ၼႃႇၼူဝ်ႇမီႇတႃႇယဝ်ႉ။ ၵေႃႈမိူၼ်ၼင်ႇ ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇတၢင်ႇၸိူဝ်းၼင်ႇၵဝ်ႇ တီႈ SARS-CoV-2 ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉၵေႃႈ ပရူဝ်ႇတိင်း ဢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈဝႆႉၼႆႉ မီး (4) ဢၼ်ယဝ်ႉ။ ပဵၼ် proteins S ( spike - ၼၢမ်) ၊ E ( envelope - ) ၊ M (membrane) ၊ N (nucleocapsid) ၸိူဝ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။ တီႈ ပရူဝ်ႇတိင်း N ၼၼ်ႉ ဢဝ် RNA genome ၼႆႉ မီးဝႆႉၽၢႆႇၼႂ်းသေ ၸိူဝ်းပဵၼ် ပရူဝ်ႇတိင်း S ၊ E ၊ M ၶဝ် ႁူမ်ႈၵၼ်သေ ၽွတ်ႈႁႅၼ်း ၵၢပ်ႇမၢင်ၽၢႆႇၼွၵ်ႈ (viral envelope)ယဝ်ႉ။ ပရူဝ်ႇတိင်း ပိၵ်ႇၼၢမ် (spike) ဢၼ်ဢဝ် cryogenic electron microscopy သေ ၸၼ်ႁၢင်ႈဝႆႉၼႆႉ မၼ်းပဵၼ် ပရူဝ်ႇတိင်း ဢၼ်ဢဝ် ပုၼ်ႈၽွၼ်း တွၼ်ႈတႃႇဢဝ် ဝၢႆးရႅတ်ႉၼႆႉ ၵႂႃႇပႃႉသႂ်ႇတီႈ ၵၢပ်ႇမၢင် သႄးလ်ႁၢပ်ႇၶၢမ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

 

လွင်ႈၵူတ်ႇထတ်း ပိူင်ၵေႃႇသၢင်ႈမေႃႇတႄႇပရူဝ်ႇတိင်း ဢၼ်ႁဵတ်းဝႆႉတီႈ Spike တီႈဝၢႆးရႅတ်ႉၼၼ်ႉဝႃႈ SARS-CoV-2 ၼႆႉ တင်း receptor angiotensin converting enzyme 2 (ACE2) သႄးလ်တီႈၵူၼ်းၼႆႉ မၼ်းလွင်ႈၸၢင်ႈႁူမ်ႈႁွမ်းမိူၼ်ၵၼ်သေ ၶဝ်ၸႂ်ႉပဵၼ်ႁူးၶဝ်ႈသႄးလ် ၼႆယဝ်ႉ။

2020 ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ 22 ၼၼ်ႉ ၸုမ်းမိူင်းၶႄႇ ၸုမ်းၼိုင်ႈ ဢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်း ၸိူဝ်ႉၽၼ်းမူင်ႈမႅင်းတင်းဢၼ်ၼၼ်ႉ လႄႈ ၸုမ်းဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ ၸုမ်းၼိုင်ႈ ဢၼ်ၸႂ်ႉလွၵ်းလၢႆး reverse genetics သေ ႁဵတ်းယူႇၼၼ်ႉ လႆႈၼႄႁၢင်ႈလွင်ႈ ACE2 ၼႆႉ မၼ်းႁဵတ်းပဵၼ် တူဝ်ႁပ်ႉတွၼ်ႈ (receptor) တွၼ်ႈတႃႇ SARS-CoV-2 ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ဢၼ်လွင်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၼၼ်ႉ ၼႄၵႂႃႇတႄႉ SARS-CoV-2 ၼႆႉ မၼ်းမၼ်းၼမ်ႉၵတ်ႉလိူဝ်တွၼ်း တွၼ်ႈတႃႇ ႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်တင်း ACE2 တီႈၵူၼ်း လိူဝ်သေ ၸိူဝ်ႉၽၼ်းဝၢႆးရႅတ်ႉငဝ်ႈငႃႇၵွၼ်ႇၼႆယဝ်ႉ။ SARS-CoV-2 ၼႆႉ တွၼ်ႈတႃႇမၼ်းတေလႆႈၶႂၢင်ႉ တႃႇၶဝ်ႈတီႈၼႂ်း သႄးလ်ၼႆႉ မၼ်းတေၸၢင်ႈၸႂ်ႉ basigin ယူႇ။

 

 

ၶႅပ်းႁၢင်ႈ မၢႆႇၶရူဝ်ႇသၵူပ်ႉ electron ႁင်း SARS-CoV-2 (သီလိူင်) ဢၼ်ဢွၵ်ႇမႃးတီႈ သႄးလ်ၵူၼ်း ဢၼ်လဵင်ႉဝႆႉတီႈ ၶွင်ႉၽႃႇထၢတ်ႈ၊ ဢဝ်ပၢႆးၸၢင်ႊသေ သႂ်ႇသီဝႆႉ။

2020 ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇၼၼ်ႉ လႆႈၽွတ်ႈႁႅၼ်းၸုမ်းသေ လႆႈတႄႇႁဵတ်း လွင်ႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ယႃႈယႃၵႅတ်ႇၵင်ႈ တွၼ်ႈတႃႇ 2019 n-CoV ယူႇ။

တီႈမိူင်းၶႄႇၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ်ႁွင်ႈၵၢၼ်ၽႃႇၵႅတ်ႇၵင်ႈ လႄႈ ၽၢႆႇၵုမ်းထိင်းတၢင်းပဵၼ် မိူင်းၶႄႇၼၼ်ႉ လႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၵဵပ်းႁွမ် ယႃႈယႃၵႅတ်ႇၵင်ႈ ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇယူႇ။ ၸမု်း Yuen Kwok-yung ၸၼ်ႉၸွမ်ႁွင်းၵွင်း ဢၼ်ယၢမ်ႈၶဝ်ႈပႃး မိူဝ်ႈလွင်ႈၽႄႈၸပ်း ဝၢႆးရႅတ်ႉတၢင်းပဵၼ်သႃးသ် ပီ 2003 ၼၼ်ႉ ယၢမ်းလဵဝ် လႆႈၸၢမ်းႁဵတ်းဢွၵ်ႇတူၺ်း ယႃႈယႃၵႅတ်ႇၵင်ႈသေတႃႉ ဢမ်ႇပႆႇလႆႈသိုပ်ႇႁဵတ်းတီႈ လွင်ႈၸၢမ်းတူၺ်းတီႈ တူဝ်သတ်း။

မၢင်တီႈၵေႃႈ ဢၼ်ပဵၼ်ၵၢၼ်ယႃႈယႃၵႅတ်ႇၵင်ႈသၢမ်မဵဝ်းၼၼ်ႉ လုၵ်ႉတီႈ ၸုမ်း Coalition for Epidemic Preparedness Innovations (CEPI) ပၼ်လွင်ႈၵမ်ႉထႅမ်ငိုၼ်းသေ ၵၢၼ်ၵၢၼ်းတႃႇဢၼ်ၼိုင်ႈၼႆႉ ၶွမ်ႇပၼီႇဢၼုၸီႇဝ Moderna လႄႈ Inovio Pharmaceuticals ၶဝ်ၵေႃႉႁဵတ်းသေ ထႅင်ႈၵၢၼ်ငၢၼ်းဢၼ်ၼိုင်ႈၼႆႉ University of Queensland ၶဝ်ၵေႃႉႁဵတ်းယဝ်ႉ။ ၸၼ်ႉၸွမ်ပၢႆးယူႇလီၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ဢႃႇမေႇရိၵၢၼ်ႇ (National Institutes of Health) ၵေႃႈ လႆႈႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်တင်း Moderna သေ ႁဵတ်းသၢင်ႈယူႇ၊ ယႃႈယႃၵႅတ်ႇၵင်ႈ RNA ဢၼ်ငမ်ႇမႅၼ်ႈၵၼ်တင်း (spike of the coronavirus surface) ပိၵ်ႇၼၢမ်ဢၼ်မီးတီႈ ၽိဝ်ၼႃႈဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇၼၼ်ႉ တေၶတ်းၸႂ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၼႂ်း လိူၼ်မေႇ 2020 ၼႆယဝ်ႉ။ University of Queensland တီႈ ဢေႃးသထရေးလီးယႃးၵေႃႈ တွၼ်ႈတႃႇပူၵ်းတိုၼ်ႇ ႁႅင်းၵမ်ႉတူဝ် သေ တႃႇႁႂ်ႈ ယိူင်ႈတင်း ဝၢႆးရႅတ်ႉၶူဝ်ႇရူဝ်ႇၼႃႇသေ တွၼ်ႈတႃႇ ၸိူဝ်ႉၽၼ်း viral proteins ပေႃးတေႁႅင်းယႂ်ႇမႃးၼၼ်ႉ တိုၵ်ႇၵူတ်ႇၸၢမ်းတူၺ်း molecular clamp vaccine ဢၼ်မီးတိုဝ်ႉတၢင်းဢၼ်ၼိုင်ႈယူႇ။

တီႈၵၢၼ်ငၢၼ်းဢၼ်ၼိုင်ႈ ဢၼ်ဢမ်ႇပိုင်ႈႁူမ်ႈပိုင်ႈၽူၺ်းၽႂ်ၼၼ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ် ဢေႇၵျႅၼ်ႇၸီႈပၢႆးယူႇလီၵူၼ်းမိူင်း မိူင်းၶၼေႇတႃႇ ၼၼ်ႉ လႆပၼ်ၶႂၢင်း တီႈ ႁွင်ႈၵၢၼ်ယႃႈယႃၵႅတ်ႇၵင်ႈၵူႈၸိုင်ႈမိူင်း (nternational Vaccine Centre - VIDO-InterVac ) တီႈ ၸၼ်ႉၸွမ် University of Saskatchewan ၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈ တႄႇႁဵတ်း ယႃႈယႃၵႅတ်ႇၵင်ႈမဵဝ်းၼိုင်ႈၼႆယဝ်ႉ။ VIDO-InterVac ၼႆႉ လႆႈတႄႇလွင်ႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇသေ ပေႃး 2020 လိူၼ်မၢတ်ႉၶျ်ၼႆႉ တေၸၢမ်းတူၺ်းတီႈ တူဝ်သတ်းသေ ပေႃး 2021 ၼႆႉ လႆႈယိူင်းဢၢၼ်း တႃႇၸူမ်းတူၺ်း တီႈ ၵူၼ်းၼႆယဝ်ႉ။

ႁွင်ႈၵၢၼ်ပၢႆးယႃႈယႃ တီႈ ၶေႃးလဵၵ်ႉၸၢဝ်းၶုၼ် (Imperial College London) တီႈ လၼ်ႇတၼ်ႇ ၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈဢွၵ်ႇငိုၼ်း တွၼ်ႈတႃႇ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ယႃႈယႃၵႅတ်ႇၵင်ႈဢၼ်ၼိုင်ႈသေ တွၼ်ႈတႃႇႁဵတ်း လွင်ႈၵူတ်ႇၸၢမ်းတီႈတူဝ်သတ်း ၼႆယဝ်ႉ။ လွင်ႈၸၼ်ႉၵူတ်ႇၸၢမ်းၼၼ်ႉ လႆႈမုင်ႈမွင်းဝႆႉဝႃႈ တေယဝ်ႉတူဝ်ႈလႆႈ ၼႂ်းၵၢင်လိူၼ် ၾႅပ်ႇဝႃႇရီႇ 2020 ၼႆယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈဝႃႈ တွၼ်ႈတႃႇ ၵူတ်ႇၸၢမ်းတူၺ်းတီႈ ၵူၼ်းဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉတႄႉ တိုၵ်ႉတေလူဝ်ႇ လွင်ႈသႂ်ႇငိုၼ်းထႅင်ႈယူႇဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။