Holokaust: Medjunarodni genocid

Pojam holokausta se također odnosi na sistemsko istrebljenje Jevreja u zemljama saveznicama Nacističke Njemačke.

U širem smislu ti pojmovi označavaju također i sistematska ubistva Sintija, Roma, invalida, poljskih intelektualaca, sovjetskih vojnih zarobljenika, pripadnika slavenskih naroda, itd.

Gering izdao nalog Hajnrihu da izvrši "sve potrebne pripreme za celokupno rešenje jevrejskog pitanja u Evropi". Ovim je započeto "konačno rešenje", odnosno, fizičko uništavanje evropskih Jevreja.

– Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od 31. jula 1941.

Iako je antisemitizam i eliminacija Židova iz društvenog života bili jedni od temelja nacističke ideologije, te iako su Židovi, prvo u samoj Njemačkoj, a potom u okupiranim i satelitskim zemljama, bili izloženi različitim vrstama progona pa i o povremenih pogroma (od kojih je najpoznatija Kristalna noć), fizička eliminacija Židova - tzv. Konačno rješenje židovskog pitanja - je kao službena politika Nacističke Njemačke ustanovljena tek na konferenciji u Wansee početkom 1942. godine.

Holokaust je imao različite forme, ali je najčešća i najzloglasnija bilo masovno hvatanje Židova i njihovo trpanje u vlakove koji su ih dovozili do posebnih koncentracijskih logora - tzv. logora smrti - u Njemačkoj, Austriji i Poljskoj. Dio - najčešće žene, djeca i starci - je pri dolasku odmah likvidiran, dok je dio privremeno ostavljen na životu kao robovska radna snaga. Metode likvidacije su postupno evoluirala u masovno gušenje u gasnim komorama, a leševi su se spaljivali u krematorijima.

Cijeli je proces bio u nadležnosti Adolfa Eichmana, koji je pokazao velike organizacijske sposobnosti i bitno doprinio da ubijanje ide sve brže i sve efikasnije. Bez obzira na njegove napore, Holokaust je s vremenom ipak počeo crpiti velike logističke resurse Reicha i tako posredno utjecati na situaciju na bojnom polju. To je bio jedan od razloga zašto zapadni saveznici i SSSR, iako raspolažući s podacima što se događa, nisu uložili bitne napore u cilju da zaustave Holokaust. Holokaust se nastavio sve do samog kraja rata, odnosno sloma Nacističke Njemačke.

Glavni članak: Wannsee konferencija

 

Pod ovim nazivom je od 1941. (zapis Adolf Eichmanna od 12. marta 1941, i naredba RSHA od 29. maja 1941) u Nacističkoj Njemačkoj poznata masovna deportacija Jevreja u koncentracione logore širom Evrope.

Već u antisemitičkim diskusijama krajem 19. vijeka, javlja se pojam fizičkog uništenja Jevreja i njihove kulture na području Njemačke. Prvi prijedlozi ograničavaju se na oduzimanje građanskih prava i njihovo iseljavanje. Dolaskom Adolfa Hitlera na vlast i nacional-socijalista, ove misli dobijaju oblik u stvarnosti. Prve mjere deportacije počinju se sprovoditi poslije napada Njemačke na SSSR, 22. juna 1941. godine. U dnevnoj naredbi za svoje jedinice SD-a (njemački: Sicherheitsdienst-jedinice za osiguranje), dijela nacističke organizacije SS, njen komandant Reinhard Heydrich naređuje Pogrom nad jevrejskim stanovništvom istočnih provincija. Pored toga, daje naredbu da se Jevreji koji se nalaze u političkim partijama ili na državnim položajima na mjestu likvidiraju. Dolazi do masovnih ubijanja muškaraca, te prevođenja žena u tzv. radne logore na zapad, pogotovo u osvojenim baltičkim zemljama. Da bi se spriječila osveta od strane jevrejskog stanovništva, od augusta 1941. dolazi do sveukupne deportacije bez obzira na pol. Pored specijalnih jedinica SD i SS u ove akcije se uključuju i jedinice policije i Gestapoa, u glavnom slučaju komandovane od strana viših oficira SS. Podršku im daju i regularne jedinice njemačke vojske Wehrmachta, koje za transport daju svoje kamione. Razmjer ubistava se može vidjeti u izvještajima ovih specijalnih jedinica. EK3 (Einsatzkommando 3-Specijalna jedinica 3) u svom izvještaju navodi:

 

• Od početka jula 1941. do danas (datum izvještaja je 1. decembar 1941.) je konačnom rješenju privedeno [likvidirano] 133.346 Jevreja sa područja Latvije i Minska. Daljnih 4.000 je pri akcijama lokalnih policijskih jedinica i pri sprovođenju sigurnosnih mjera likvidirano na mjestu događaja

U daljnjem tekstu, šef ove jedinice, SS-Standartenführer Jäger navodi:

• ...cilj rješenja jevrejskog problema na području Latvije, može se smatrati dostignutim. U Latviji sada više nema Jevreja osim radnika-Jevreja. Ove sam također želio eliminirati, ali mi je to onemogućeno od strane vojne uprave Wehrmachta.

Dok se holokaust već nalazio u punom jeku, Göring traži od strane Heydricha (31. juli 1941.) jedan prijedlog za rješenje ovog problema, te pripremu za cjelokupnu teritoriju Evrope pod kontrolom Njemačke. Poslije završetka plana, Heydrich 20. januara 1942. poziva sve upućene ministre i vođe relevantnih odsjeka na konferenciju i prezentaciju u Berlinu (Wannsee konferencija). Plan je u glavnom predviđao deportaciju i ubistvo Jevreja u koncentracionim logorima te privođenje za rad sposobnih njemačkoj ratnoj privredi. Sa deportacijom njemačkih Jevreja je početo već u oktobru 1941. Njih se sprovodi u geta na istoku, pretežno u gradove Minsk, Riga i Lodz koji su pri početku iseljavanja njemačkih Jevreja već bili slobodni.

 

Ako na mjestu dolaska nije bilo mogućnosti smještaja, nacisti su ih likvidirali pri dolasku. Od 19. transporta iz Berlina u Rigu, od 1.500 deportiranih muškaraca, ubijeno je 1.440 dok ih je samo 60 pošteđeno kao radna snaga. Iako je za ratnu industriju bilo neophodno držati vagone slobodnim, nacisti su samo iz Berlina sa 22. transporta prevezli preko 13000 Jevreja u Lodz, Minsk, Kovno, Travniki i Reval.

Pri izboru mjesta za koncentracione logore, istakao se sam šef njemačke policije i SS-a, Heinrich Himmler. jedno od njegovih forsiranih mjesta je bio Koncentracioni logor Auschwitz skupa sa ženskim logorom Auschwitz-Birkenau.

 

Pri razgovoru sa Himmlerom i predstavnicima RSHA, Eichmann se odlučuje za likvidaciju plinom, kao učinkovitim i jeftinim sredstvom za masovnu likvidaciju. Ovaj plin, Ciklon-B, se od tada koristi u posebno uređenim prostorijama, takozvanim gasnim komorama, u skoro svim većim logorima. Jevreji su u ove prostorije uvođeni sa obrazloženjem da će biti posuti sredstvima za dezinfekciju i protiv buha, te je poslije zatvaranja komora kroz tuševe umjesto vode i sredstva puštan otrovni plin. Leševi mrtvih Jevreja su poslije toga bacani u jame ili spaljivani u krematorijima logora. Prije Ciklon-B je korišten ugljični monoksid u pokretnim gasnim komorama. Na ovaj način je u samom Auschwitzu ubijeno 145.500 Jevreja. Do 1945. godine u Auschwitzu je bilo 7 gasnih komora tako da se broj ubijenih samo može procjeniti. U logoru Treblinka je 700.000 leševa iskopano od strane Jevreja-radnika i spaljeno. 4. novembra 1943. Kada se Crvena armija već nalazila na putu prema zapadu, Glabocnik javlja Himmleru:

• 19.10.1943 završio sam operaciju Reinhard (uništenje logora i zatvorenika) koju sam vodio na području Generalgouvernementa (Poljska).

Po pridržanoj procjeni u Poljskoj je u ovoj akciji ubijeno oko 1,75 miliona Jevreja.

U novembru 1943. je samo iz Lublina u Majdanek deportirano oko 17.000 Jevreja koji su sa već zatvorenim likvidirani. Geto u Lodzu je evakuiran u augustu i septembru 1944. pred dolaskom Crvene armije pri čemu je likvidirano oko 62.000 Jevreja. Prije toga je Himmler već 1942. naredio likvidaciju geta Pinsk čime je Ukrajina postala od Jevreja slobodna.

Nemoguće je utvrditi tačan broj likvidiranih Jevreja za vrijeme Nacističke Njemačke, tako da procjene variraju između 4,5 i 6 miliona stradalih.

 

Nacisti i podrška koju su oni dobili na Balkanu doveli su do drastične transformacije etničke kompozicije u regionu. Jevrejsko stanovništvo palo je sa 856.000 u 1930. godini na manje od 50.000 u 1950.

Kada su u Grčkoj uvedene mere protiv Jevreja, niz različitih organizacija i institucija, uključujući crkvu, atinsku policiju i komuniste, pružio je efikasnu i jasnu podršku. Arhiepiskop Damaskin sreo se sa opunomoćenikom Rajha u Grčkoj i uložio snažan prigovor u vezi s merama koje se preduzimaju protiv Jevreja u Solunu. Narodnooslobodilačka fronta, najsnažnija među grčkim organizacijama otpora, bila je najefikasnija u pružanju pomoći Jevrejima da se sakriju ili da pobegnu, i tako prežive. Pripadnici ove organizacije izigravali su planove nacista uništavajući podatke o jevrejskoj zajednici u Atini, a pomogli su i rabinu da prebegne na slobodnu teritoriju. EAM-ova ilegalna štampa redovno je objavljivala pozive stanovništvu da pomaže jevrejskim sugrađanima, dok je sama organizacija omogućavala grčkim Jevrejima da se prebace na Bliski istok ili ih regrutovala kao dobrovoljce u svoje redove.

 

Navedeni najniži i najviši broj žrtava, do kojih se došlo istraživanjima koja su provedena neovisno jedno o drugome, odnose se na fazu iskorjenjivanja židovstva u tijeku "konačnog rješenja židovskog pitanja" (izvori: dokumentation zur Massenvergasung – dokumentacija o masovnom trovanju, izd. Savezna centrala domovinskih službi, 1958. godine. G. reitlinger, Die Endlösung - Konačno rješenje židovskog pitanja, Berlin, 1956). Pritom nisu uzete u obzir žrtve koje se na posredan način mogu pripisati nacionalsocijalističkim progonima. Zbog toga je sveukupni broj žrtava još mnogo veći, te se vjerojatno može računati s više od pet milijuna židovskih žrtava.

(Preneseno iz: Keller, Werner: Povijest Židova, Zagreb:1992, str. 511)

 

 

Holokaust je iza sebe ostavio trajne posljedice. Računa se da je u njemu ubijeno pet do šest milijuna Židova, odnosno trećina svih Židova koji su prije rata živjeli u svijetu. Demografska slika u Europi se bitno promijenila, pogotovo u Istočnoj i Srednjoj Europi gdje su židovske zajednice prestale postojati. Najveći dio preživjelih je odlučio emigrirati u SAD, odnosno u Palestinu, gdje je stvorena židovska nacionalna država zvana Izrael.

Romi su druga grupa koja je bila objekt genocida. Broj njihovih žrtava procjenjuje se na 220.000 ili više (do 800.000), između četvrtine i polovice njihovog ukupnog broja u Europi. Sa svim drugim grupama koje su sustavno istrebljivane, broj žrtava holokausta (u širem smislu riječi, ne uključujući samo Židove) obično se procjenjuje na devet do 11 milijuna, iako neke procjene idu i do 26 milijuna.

Slično kao i prvi svjetski rat, Holokaust je predstavljao veliki šok za tadašnju zapadnu civilizaciju. Mnogi su se teško mirili s time da je ubijanje u takvom opsegu i s takvom razinom bešćutnosti moguće u 20. stoljeću, pogotovo kada dolazi od strane tako napredne, prosvijećene i civilizirane države kao što je Njemačka. Još se teže bilo pomiriti s činjenicom da su u svrhu tog projekta korištena najmodernija dostignuća znanosti.

Zato se Holokaust često opisuje kao jedinstveni događaj u svjetskoj povijesti, odnosno odgovornost za njega se pripisuje ograničenom broju ljudi – najčešće samom Adolfu Hitleru i uskom krugu njegovih pristaša – i specifičnom spletu okolnosti za koje je malo vjerojatno da će se ikada ponoviti.

S druge strane, u posljednje vrijeme se sve više iznose teze da Holokaust ne bi bio moguć, barem ne u tako masovnom opsegu, da nacisti nisu uživali prešutnu ili otvorenu podršku nežidovskog stanovništva, čak i u okupiranim zemljama poput Poljske, motiviranu pohlepom i latentnim antisemitizmom.

• Hitler -i Holokaust
• Kristalna noć
• Holokaust u NDH
• Holokaust u Srbiji
• Poricanje Holokausta