Etiòpia

Custu artìculu est iscritu in sa grafia campidanesa. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

40°E / 9°N 40°E9; 40

Etiòpia (in amàricuː ኢትዮጵያ Ityopp'ya), ufitzalmenti connota comenti Repùblica Federali de Etiòpia, est una repùblica democràtica federali de s'Àfrica nord-orientali in su aici narau Corru de Africa. Sa capitali est Addis Abeba.

Tenit stèrrida de 1.104.300 km², po unus 104.957.438 bividoris. Allàcanat in su norti cun Eritrea e Gibuti, in s'estu cun sa Somàlia (e su stadu non reconnotu de Somaliland), in su sud cun su Kenya e in s'ovest cun su Sudàn e su Sudàn de su Sud. Su territòriu tenit un'artipranu centrali chi andat de is 1.800 m a is 3.000 m, cun uno cantus montis chi arribant a 4.620 m, comenti in su casu de su Ras Dashen, s'artària màssima de Etiòpia. In generali is artàrias funt prus mannas giustu in antis de su puntu de basciura subitanu conca a sa badde de su Rift. Ddoi est unu nùmeru mannu de frùminis, chi si distacant de su Nilu Asulu, chi essit dae su lagu Tana. S'artipranu bàsciat a bellu fintzas a is terras bàscias de su Sudàn faci a ovest e fintzas a is pranus disabitaus de Somàlia faci a sud-est.

Foras de sa capitali Addis Abeba, chi propassat is duus millionis e mesu de bividoris, noi tzitadis tenint prus de centumilla bividoris, intra de custas sa prus manna est Dire Dawa, cun cun prus de duxentumilla. S'istadu est pretzidu in 9 regionis diferentis.

S'Etiòpia moderna e is fronteras atualis suas funt s'arresurtu de una mengua significativa de su territòriu in su norte e de sa spaniadura in su sud, conca a is fronteras atuales suas, po nexi de is disterrus e de s'intregatzioni cummertziali, aici comenti is conchistas, massimamenti de s'imperadori Menelik II e Gobana Dacche. In su 1974, sa dinastia de Haile Selassie est arruta portende a unas cantas gherras civilis. De inasandus, s'Etiòpia at biu una bariedadi de sistemas de guvernu. Su paisu est unu de is membrus fundadoris de su Movimentu de is Paisus No Alliniaus (NOAL), su G-77 e s'Organizatzioni de Unidadi Africana (OUA). Oi in die, Addis Abeba sighit a essi sedi de s'Unione Africana, sa Càmbara de Cummèrtziu de Panafricana (PACCI) e UNECA. Su paisu tenit unu de is esèrcitus prus poderosus de Àfrica e Addis Abeba est sa sedi de sa prataforma continentali de sa fortza africana de reserva (ASF). S'Etiòpia est s'ùnicu paisu africanu in ui un'alfabetu indìgenu sighit sendi utilizau. S'Etiòpia puru tenit unu sistema de cosa sua de tempus e unu calendàriu ùnicu, chi tenit de seti a otu annus de stentu cun arrespetu a su calendàriu gregorianu. Tenit su nùmeru majore de logus reconnotus Patrimòniu de s'Umanidadi de s'UNESCO de totu s'Àfrica.

Est una terra de cuntrastus naturalis, cun spendulas e àcuas termalis vulcànicas; cun calicuna de is prus montagnas artas de Àfrica, aici comenti calicunus de is puntus prus bàscius de su mundu, suta su livellu de su mari. Acasàgiat una cantidadi manna de frùminis, mentras chi s'àrea setentrionali, in Dallol est su logu cun is temperaduras prus artas de sa Terra. S'Etiòpia est multilìngue, multiculturale e multiètnica, cun agiomai 80 grupus.

S'Etiòpia est su segundu produtore de energia idroelètrica de Àfrica, gràtzias a s'àcua de su Nilu chi tenit su 85% de su flussu totali a is mitzs de custu paisu. Mancai tèngiat terras ricas, Etiòpia at padèssiu a una sèrie de epidèmias de fàmini in sa dècada 1980, esacerbadas de is cunditzionis geopolìticas e de is gherras civilis, cun s'arresurtau de sa morti de centinas de millis de personas. A pagu a pagu però at comintzadu a si torrai a pesai, e oi tenit s'economia cun su PIB prus mannu de s'Àfrica de s'Estu e Centrali. Su crescimentu lestru de s'economia de Etiòpia nde fait una potèntzia regionali in su Corru de Àfrica e in s'estu de Àfrica in generali. De pagu tempus si funt registraus abusus contra de is deretus umanus in Etiòpia suta mandau de su primu ministru Meles Zenawi mancari su paisu s'est fatu una fortza econòmica, diplomàtica e polìtica de s'Àfrica.