Andalusia

S'Andalusia est una de is deghessete comunidades autònomas de s'Ispagna. Su cabulogu est Sevilla.

Sa comunidade autònoma est partzida in oto provintzias: Almeria, Cádiz, Córdoba, Granada, Huelva, Jaén, Málaga, provìntzia de Sevilla.

Cun istèrrida de 87 268 km² e populatzione de unos 8,4 milliones de bividores (2016), s'Andalusia est sa segunda prus istèrrida e sa prus populada regione de totu s'Ispagna chi, cunsiderende·nche s'istòria e sa cultura, ddi dant pesu de importu in sa natzione.

Posta in su sud-uestu de s'Europa, allàcanat in s'uestu cun su Portugallu, de su norti-uestu a s'estu cun is regiones de Extremadura, Castilla-La Mancha e Murcia e in su sud si ghetat in su mare Mediterràneu a manu de su chirru estu e in s'ocèanu Atlànticu a manu de su de uestu. Allàcanat fintzas cun su territòriu britànnicu de Gibilterra.

Sa comunidade autònoma est istada costituida segundu s'artìculu de sa Costitutzione ispagnola de su 1978, chi reconnòschet su deretu de autònomia de is natzionalidades e de is regiones suas. su protzessu de autònomia polìtica s'àplicat peri su protzedimentu restritivu de chi a s'artìculu 151 de sa Costitutzione, chi faghet de s'Andalusia sa sola comunidade ispagnola chi apat assupridu a s'autonomia in custa manera.

S'àergiu geograficu est un ude is elementos chi dant particularidade a s'Andalusia. S'iscerant tres mannas àreas ambientales, definidas de is fatores disvariados chi cumponent s'ambiente fìsicu: sa Sierra Morena (chi est su cumpressu montosu chi chirriat s'Andalusia de sa Meseta), sa Cordigliera Bètica e sa Depressione Bètica, chi iscerat s'Arta Andalusia de sa Bàscia Andalusia.

S'istòria de s'Andalusia est su resurtadu de unu protzessu cumpressu chi chi aunit in su tempus pòbulos e culturas diferentes, e fentzamentas diferentes realidades sòtziu-econòmicas e polìticas. In su territòriu suo si sunt difatis sutzèdidos is iberos, is cartaginesos, is romanos, is vàndalos, is visigotos e is àrabos. Paris a s'ìstoria, sa cultura andalusa s'est isvilupada de cusseguèntzia, dende·ddi una particulare identidade.

Pro su chi pertocat sa chistione econòmica, sa regione a oe est caraterizada pro èssere agràbiada posta in cumparàntzia cun àteras partes de Ispagna e de s'Europa, a resurtadu de su fallimentu in ie de sa rivolutzione industriale e de una posidura perifèrica in logu de tzircùitos de affàrios internatzionales. De custa cunditzione est fàtzile a si nd'acatare abbaidende comente su setore industriale tèngiat pegu pesu in s'economia de su logu, chi s'agatat basada mascamente subra sa massaria e subra de is serbìtzios. S'economia andalusa est noantamas sa de tres de Ispagna.

Fintzas a su 14 de martzu 1995, is biddas de Ceuta e Melilla, oe autònomas, fiant apendìtzios amministrativos de s'Andalusia.

S'ispagnolu chistionadu in Amèrica est in manna parte dependente de su dialetu andalusu, comente cusseguèntzia de su fatu chi Sevilla at tentu rolu de mèdiu de comunicatzione primàrgiu cun is colònias intre de is sèculos de 16 e de 17.