2021: Annu

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

Su 2021 (MMXXI in nùmeros romanos) est un'annu de su de XXI sèculos incumintzadu in sa die de chenàbura.

S'Unione Europea dd'at proclamadu Annu Europeu de is Ferrovias.

S'ONU dd'at decraradu:

• incumentzu de su deghènniu de su restàuru de is ecosistemas;
• annu internatzionale de s'economia creativa pro s'isvilupu sustenìbile;
• annu internatzionale de sa frùtora e sa birdura;
• annu internatzionale pro s'agabbu de su traballu de is pipios;
• annu internatzionale de sa paghe e sa cunfiàntzia.

Ghennàrgiu

• 1º ghennàrgiu:
  • Su Portugallu incumentzat su turnu suo de presidèntzia de s'Unione Europea.
  • Incumentzat sa valididade de da zona de iscàmbiu lìberu de su continente africanu (AFCFTA).
  • Cuba unìficat su sistema monetàriu suo a pustis de 27 annos: sa moneda ufitziale est su peso cubanu.
• 4 ghennàrgiu: sa làcana intre Qatar e Aràbia Saudita est torrada a abèrrere a pustis de sa fine de sa crisi diplomàtica cun is monarchias de su Golfu.

• 6 ghennàrgiu:
  • In Washington D.C., manifestadores pro su presidente republicanu in essida Donald Trump resessent a intrare in su Capidòlliu in s'ìnteri de sa sessione di tzertificatzione de sa bìnchida de su presidente Joe Biden. Sa sessione est firmada, is parlamentares e il vitzepresidente Mike Pence sunt fatos essire e s'edifìtziu est blindadu; chimbe persones morint in su chertu armadu o in s'abbolotu.
  • Sa politzia de Hong Kong arrestat a 53 ativistas antigovernativos a efetu de sa lege a pitzus de seguridade natzionale.
• 9 ghennàrgiu: unu Boeing 737-500 cun 62 persones a subra, partidu dae Giacarta e andende concas a sa provìntzia indonesiana de su Kalimantan Otzidentale, ruet in su Mare de Giava 4 minutos a pustis de s'artziada a bolu. Totu is passigeris morint.
• 13 ghennàrgiu: in Lione faghent su primu trapiantu de ambos bratzos.
• 14 ghennàrgiu: sa Càmara de is Rapresentantes de is Istados Unidos incumentzat sa protzedura de istadu de acusa (impeachment) de su Presidente in essida Donald Trump, cun s'acusa de àere intzùllidu s'avolotu in s'ìnteri de sa suprida de su Capidòlliu. Trump est su primu presidente a èssere postu in istadu de acusa duas bortas.
• 15 ghennàrgiu: unu terremotu corpit s'ìsula Indonesiana de Sulawesi, faghende 105 mortos.
• 20 ghennàrgiu: Joe Biden faghet su giuramentu comente su de 46 Presidentes de is Istados Unidos de America.
• 21 ghennàrgiu: in Baghdad acontesset unu atentadu kamikaze; morint 35 persones e 80 sunt ingortas.
• 24 ghennàrgiu: eletziones presidentziales in Portugallu.
• 25 ghennàrgiu: incumentzat su World Economic Forum, virtuale pro sa primu borta pro neghe de sa pandèmia de COVID-19.
• 28 ghennàrgiu: in sa capitale libanesa Beirut ddoe sunt chèscias antiguvernativas. In sa chertu cun is fortzas de s'òrdine morit 1 persone e 200 sunt ingortas.
• 29 ghennàrgiu: in Cuba, intre sa provìntzia de Holguín e Guantánamo, ruet un'aparèchiu militare faghende 5 mortos.

Freàrgiu

• 1 freàrgiu:
  • In Birmània ddoe at unu corpu de istadu militare: sa Cussigera de Istadu Aung San Suu Kyi est arrestada e su Presidente de sa Repùblica est bogadu a fortza dae sa càrriga sua; Min Aung Hlaing essit su Capu de Istadu e Myint Swe su Presidente. Internet est blocadu, is lìnias telefònicas sunt controlladas e is bòlidos firmados.
  • su Kòssovu incumentzat tratamentos diplomàticos cun Israele, connoschende Gerusalemme comente capitale.
• 5 freàrgiu: in Ginevra in sa sede de s’ONU sunt elègidos su Presidente e Primu Ministru de colada de sa Lìbia pro batire su paisu a eletziones noas, comente resurtadu de un'acòrdiu de paghe intre is partes de sa gherra tzivile.
• 7 freàrgiu:
  • primu turnu de is eletziones generales in Ecuador.
  • eletziones parlamentares in Liechtenstein.
• 13 freàrgiu: s'ex presidente istadunidensu Donald Trump est assòlvidu dae su Senadu dae su segundu istadu de acusa.
• 14 freàrgiu: eletziones parlamentares in Kòssovu.
• 18 freàrgiu: su rover de sa NASA Perseverance, ghetadu su 30 argiolas 2020, aterrat a pitzus de Marte. Sa missione sua est sa chirca de sinnos de vida promordiale e fàghere esperimentos pro preparare missiones benidoras cun echipàgiu.
• 19 freàrgiu: is Istados Unidos torrant a intrare in is acòrdios de Paris, 107 dies a pustis de ddos àere abbandonados.
• 26 freàrgiu: s'esèrtzitu armenu cumandat a su primu ministru Nikol Pashinyan de si dimìtere, Pashinyan acusat is militares de unu corpu de istadu.
• 28 freàrgiu: eletziones parlamentares in El Salvador.

 

Martzu

• 1 martzu: su Marrocu firmat is tratamentos diplomàticos cun s'ambasciada tedesca in Rabat pro disacòrdios a pitzus de sa soberania in su Sahara Otzidentale.
• 5 martzu: in Mogadìsciu, capitale de sa Somàlia, acontesset un'atentadu esplosivu chi faghet prus de 20 moros e 30 fertos.
• 6 martzu: Paba Frantziscu addòbiat a s'Ayatollah majore Ali al-Sistani in Najaf, Iraq. Est su primu addòbiu intre unu Paba e un'Ayatollah majore.
• 7 martzu: in unu referendum is isvìtzeros sèberant cun prus de su 51% de is votos, de proibire su burqa e su niqab.
• 17 martzu: eletziones in is Paisos Bàscios.

• 23 martzu:
  • eletziones parlamentares in Israele.
  • Sa Ever Given, una de is prus naves porta-cuntenidores mannas in su mundu, s'arreschet in su Canale de Suez (in ue passat su 12% de su cummèrtziu mundiale) blochende·ddu e firmende prus de 280 naves.

Abrile

 

• 4 abrile: eletziones parlamentares in Bulgaria;
• 11 abrile: primu busciardu de is eletziones generales in Perù;
• 19 abrile: s'elicòteru Ingenuity de sa NASA bolat asuba de Marte. Est su primu de s'Istòria a bolare asuba de unu praneta alienu;
• 20 abrile: Su presidente de Ciad, Idriss Déby, morit in su cunflitu cun is fortzas rebelles. A pustis sa costitutzione est pausada, su parlamentu isòrvidu e una giunta militare pigat su cumandu de su paisu pro is 18 meses benidores;
• 25 abrile: eletziones parlamentares in Albania.

Maju

• 8 maju: in Afganistàn, un'atentadu in un'iscola de Kabul ochiet a su mancu a 85 persones e nde ingollet àteras 165.
• 10 maju: comintzat sa crisi israelo-palestinesa de su 2021: a pustis de una detzisione de sa Corte Suprema de Israele chi bogat a unos cantos palestinesos dae is domos issoro, incumentzat una cuntierra armada intre is duos pòpulos..
• 17 maju: 8000 persones intrant in manera irregulare dae su Marrocu a Ceuta (Ispànnia). S'episòdiu sinnat su peoramentu de unu problema diplomàticu intre is duos paisos.
• 22 maju: pro neghe de is cunditziones estremas de clima, 21 persones morint de ipotermia in s'ìnteri de una maratona in Gansu, Tzina.
• 23 maju: sa ruta de una cabina de una telefèrica in Itàlia ochiet a 14 persones. Su disacatu est dèpidu a s'iscotzadura de unu sistema de emergèntzia.
• 26 maju: sa Shell est sa prima azienda obligada dae unu tribunale a cunformare is emissiones de CO₂ cun is Acòrdius de Paris.

Làmpadas

• 2 làmpadas: su cargo Mv X-Press Pearl afundat in Sri Lanka cun unu càrrigu de sustàntzias perigulosas pro s'ambiente.
• 6 làmpadas:
  • eletziones federales in Mèssicu;
  • segundu busciardu de is eletziones generales in Perù.
• 22 làmpadas: unu terremotu de magnitudo 6.0 corfit Lima in Perù. S'epitzentru est Mala.
• 24 làmpadas: unu fàbbricu residentziale ruet in Miami causende vàrios mortos e pèrdidos.
• 25 làmpadas: Derek Chauvin, s'agente de politzia chi aiat ochidu a George Floyd est cundennadu a 22 annos de presone.
• 27 làmpadas: un'esplosione dèpida a una pèrdida de gas in Daca, capitale de Bangladesh, ochiet a su mancu a 7 persones e nde ingollet a àteras 400.
• 28 làmpadas: un'esplosione in un'istatzione de sa metropolitana de Londra ingollet a ses persones.
• 30 làmpadas: sa temperadura in Vancouver, Canadà, arribat a 50ºC. Prus de 200 persones morint pro sa basca.

Argiolas/Trìulas

• 1 argiolas/trìulas: incumentzat su turnu de s'Islovènia pro sa presidèntzia de s'Unione Europea.
• 4 argiolas/trìulas: ruet un'aparèchiu militare in Sulu, Filipinas. Morint a su mancu 50 persones, incluidas tres chi s'agataiant in terra.
• 5 argiolas/trìulas:
  • un'inundamentu ochiet a su mancu a 179 persones in Giapone.
  • un'esplosione in una fàbrica de produtos chìmicos acanta de Bangkok, Tailàndia, lassat 1 mortu, 33 ingortos e prus de 1000 persones evacuadas.
• 6 argiolas/trìulas:
  • sa ruta de un'aparèchiu in Rùssia ochiet a 28 persones.
  • un'esplosione in unu campu petrolìferu in sa provìntzia de Ilam, Iran, ochiet a 3 persones e nde ingollet 4.
• 7 argiolas/trìulas:
  • su presidente de Haiti est ochidu in domo sua; sa pobidda est ingorta e in cunditziones graes.
  • a is 13:00 (oràriu locale) una parte manna de su Tzentru-Amèrica abarrat sena energia elètrica pro una pariga de oras.
• 8 argiolas/trìulas: su fogu in una fàbrica de alimentos acanta de Daca, Bangladesh, ochiet a su mancu a 52 persones e nde ingollet a àteras 25.
• 14 argiolas/trìulas: una sèrie de inundamentos càusat unos 250 mortos in Europa Otzidentale.
• 23 argiolas/trìulas: unu fogu mannu, incumentzadu acanta de Bonaccattu istròpiat bintimìgia ètaros de terra, faghende dannos mannos a sartu, aziendas e domos de is biddas de su Montiferru.
• 28 argiolas/trìulas: unu terremotu de magnitudo 8.2 sumbùgiat s'Alaska, sena fàghere dannos. In s'incumentzu si ghetat un'allarme tsunami, a pustis arrimadu.
• 30 argiolas/trìulas: unu terremotu de magnitudo 6.1 iscutulat una pariga de fràigos in Piura, Perù, ingollende a unas 40 persones.

Austu

• 9 austu: su Grupu interguvernativu de espertos a pitzus de su càmbiu climàticu at publicadu sa prima parte de sa de ses relatas, chi narat chi isceti mesuras urgentes podent sarvare su praneta de unu degòlliu climàticu.
• 11 austu: si ghetat un'allarme tsunami a pustis de unu terremotu de magnitudo 7.1 in is Filipinas, a pustis arrimadu. No ddoe at vìtimas nen dannos sèrios.
• 14 austu: unu terremotu in Tzentru-Amèrica, cun epitzentru in Haiti ochiet a su mancu a 1500 pesones.
• 15 austu:
  • is Talebanos pigant su controllu de Kabul a pustis chi s'esèrtzitu istadunidensu lassat s'Afgànistan;
  • in Altalil, Lìbanu, s'esplosione de unu càmion de benzina ochiet a 28 persones e nde ingollet 80.
• 16 austu: in Tzitade de su Mèssicu, un'esplosione in un'edifìtziu, in capas pro neghe de una pèrdida de gas, ochiet a una persone e nde lassat a àteras 29 fertas.
• 20 austu: proet pro sa prima borta in 7 annos in Groenlàndia. S'eventu càusat una pèrdida de astra prus manna de sa mèdia de su perìodu de s'annu.
• 26 austu: un'atentadu terrorìsticu dòpiu in s'arioportu Hamid Karzai de Kabul, Afgànistan ochiet a su mancu a 138 persones.

Cabudanni

• 5 cabudanni: su cumandante de is fortzas militares in Guinea pigat su controllu de s'istadu cun unu unu golpe chi isorvet su guvernu e suspendet sa costitutzione.
• 7 cabudanni:
  • unu terremotu de magnitudo 7.1 in Acapulco de Juárez (Mèssicu) ochiet a su mancu a 1 persone;
  • El Salvador est su primu istadu de su mundu a impreare su Bitcoin comente dinari ufitziale;
  • sa Corte Suprema de Mèssicu decriminalizat s'interrùmpida voluntària de ingraidèntzia.
• 16 cabudanni: SpaceX ghetat su bòlidu ispatziale Inspiration4. Est su primu de s'in totu tzivile.
• 19 cabudanni:
  • eletziones parlamentares in Rùssia;
  • in La Palma, me is Ìsulas Canàrias, s'erutzione de unu vulcanu faghet dannu a unu nùmeru artu de fràigos e lassat prus de 6000 disterrados.
• 20 cabudanni: in un'isparadòrgiu in un'iscola de Kazan, Rùssia, morint 9 persones e àtera 28 abarrant fertas.
• 26 cabudanni:
  • eletziones federales de Germània;
  • cun unu referendum, s'Isvìtzera cunfirmat s'aprovatzione de una lege pro permìtere su coju omosessuale.
• 28 cabudanni: incumintzat s'annu de eventos pro is tzelebratziones de is 150 annos de Gràtzia Deledda, cun su suportu de medas istitutziones e cun su giornalista Anthony Muroni comente diretore artìsticu de su comitadu.

Ledàmene/Santugaine

• 1 ledàmene/santugaine: incumentzat s'Expo 2020 in Dubai, chi depiat incumentzare su 1 de ledàmene de su 2020 ma est istètidu crastinadu pro neghe de sa Pandèmia de COVID-19.
• 4 ledàmene/santugaine: Facebook, Instagram e Whatsapp, de propiedade de Facebook sufrint sa peus bàscia de servìtziu de s'istòria reghente.
• 14 ledàmene/santugaine: a su mancu 6 persones morint e 32 abarrant ingortas in Beirut in un'isparadòrgiu in antis de una manifestada.
• 15 ledàmene/santugaine: sa cumpangia aero-nàutica italiana Alitalia acabbat s'atividade a pustis de 75 annos e torrat a nàschere comente ITA Airways.
• 25 ledàmene/santugaine: s'esèrtzitu sudanesu ghetat unu corpu de istadu contra a su guvernu. Su primu ministru Abdalla Hamdok est in arrestu domitziliare. Su presidente Abdel Fattah al-Burhan decrarat s'istadu de apretu e annùntziat s'isorvimentu de su guvernu.

Onniasantu/Santandria

• 4 onniasantu/santandria: s'esplosione de unu càmion-chisterra me in su distritu Wellington de Freetown, Sierra Leona, càusat a su mancu 101 mortos e prus de 100 fertos.
• 7 onniasantu/santandria: eletziones generales de Nicaràgua.
• 8 onniasantu/santandria: in Bolìvia incumentzat un'isciòperu generale natzionale contra a sa lege 1386 de iscontròriu a is balàngios illegales e a su terrorismu.
• 11 onniasantu/santandria: sa missione Crew-3 de NASA e SpaceX imbiat a bator membros noos a s'Istatzione Ispatziale Internatzionale.
• 19 onniasantu/santandria: su Nicaràgua annùntziat su retiru de s'Organizatzione de is Istados Americanos, ca custa no at connotu su resurtadu de is eletziones de su 7 de su pròpiu mese.
• 21 onniasantu/santandria: eletziones generales in Cile.
• 24 onniasantu/santandria:
  • sa NASA ghetat sa Double Asteroid Redirection Test, sa prima tentada de iscostiare un'asteròide cun sa punna de imparare a amparare sa Terra dae sa minetza de collisione.
  • Magdalena Andersson presentat is dimissiones, isceti una pariga de oras a pustis de essire sa primu fèmina votada comente primu ministru de Isvètzia. Pagu a pustis de sa dimissione, dda torrant a votare.
• 26 onniasantu/santandria: s'Organizatzione Mundiale de sa Salude faghent un'addòbiu de apretu pro chistionare de una variante noa de interessu de COVID-19, sa B.1.1.529 "Omicron".
• 28 onniasantu/santandria:
  • eletziones generales in Honduras.
  • unu terremotu de magnitudo 7.5 in Baranca, Perù, ochiet a una persone. Ddoe at unos 10 ingortos e dannos a fràigos.
• 30 onniasantu/santandria: s'istadu de is Barbados essit Repùblica in su de 55 anniversàrios de s'indipendèntzia, abarrende membru de su Commonwealth de is Natziones.

Idas/Nadale

 

• 6 idas/nadale:
  • Aung San Suu Kyi, giai arrestada in s'ìnteri de su golpe de freàrgiu 2021, est cundennada a bator annos de presone, a pustis redùsidos a duos.
  • Is Istados Unidos decrarant de bòlere boicotare is Giogos Olìmpicos de Ierru de su 2022 de Beijing comente chèscia pro is violatziones de is deretos umanos de sa Tzina, cun riferimentu a su Genotzìdiu culturale de sos Uiguros. Àteras natziones annùntziant s'intentzione de fàghere sa pròpiu cosa.
• 8 idas/nadale: Patrick Zaki, istudiante impresonadu in Egitu cun s'acusa de ispainare noas farsas e impuntzare a sa protesta, est lìberu a pustis de 22 meses de presone, mancari sigat a èssere acusadu.
• 9 idas/nadale: un'autocarru tzacarrat in s'istadu messicanu de Chiapas ochiende a 54 migrantes e lassende·nde a su mancu a àteros 58 fertos.
• 11 idas/nadale: un'esplosione dèpida a una pèrdida de gas isciusciat bator palatzeddos in Ravanusa (Agrigento, Sitzìlia) e faghet dannu a àteras bator, ochiende a noe persones e lassende·nde a unas àteras chentu isfolladas.
• 12 idas/nadale: is tzitadinos de sa Noa Caledònia votant in unu referendum pro s'indipendèntzia. Binchet su No cun su 96,50% de is votos.
• 14 idas/nadale: s'esplosione de un'autocarru de benzina in Cap-Haïtien, Haiti, ochiet as su mancu a 62 persones e nde lassat a meda àteras ingortas.
• 15 idas/nadale: ruet un'aparèchiu me in sa Repùblica Dominicana. Morint 9 persones. Intre custas ddoe at su produtore musicale Flow La Movie, sa pobidda e su fìgiu.
• 16 idas/nadale: sa subitana Rai ochiet a su mancu a 375 persones me is Filipinas.
• 19 idas/nadale:
  • segundu turnu de is eletziones generales de Cile.
  • eletziones legislativas de Hong Kong.
• 24 idas/nadale: is eletziones generales de Lìbia sunt crastinadas, lassende pensamentos pro s'echilìbriu de su paisu.
• 25 idas/nadale: NASA, ESA, s'Agentzia Ispatziale de Canadà e su Space Telescope Science Institute ghetant su Telescòpiu Ispatziale James Webb, su benidore de su Telescòpiu Hubble.