Муус Устар 10: күнэ-дьыла

Сыл бүтүө 265 күн баар.

•   II Аан дойду сэриитин саҕанааҕы Утарсыы хамсааһынын күнэ

• Азербайджан  Азербайджан — Тутааччы күнэ
• АХШ  АХШ — Коммодор Перри күнэ

•   Бииргэ төрөөбүттэр күннэрэ. Бу күн дьон бииргэ төрөөбүттэригэр бэлэх оҥороллор, сурук суруйаллар, оҕо эрдэҕинээҕи хаартыскаларын түмэт-ситимнэргэ таһаараллар

• 837 — Галлей кометата Сиргэ муҥутуурдук чугаһаабыт (5,1 мөлүйүөн килэмиэтир).
• 1710 — Британияҕа Анна статута диэн ааттаммыт сокуон олоххо киирбит, ааптар быраабыгар сыһыаннаах бастакы сокуон.
• 1741 — Пруссия Мольвице аттынааҕы кыргыһыыга кыайан Силезияны баһылаабыт.
• 1809 — Наполеон сэриилэрэ: Австрия импиэрийэтин сэриитэ Баварияҕа киирбит.
• 1883 — Исмаил Гаспринскай диэн Кырыым татаардарыттан төрүттээх сырдатааччы уонна бэлиитик түүрдүү тыллаах "Тардьуман" ("Тылбаасчыт") диэн сурунаалы таһаарарга көҥүл ылбыт. Бу сурунаал өр кэмҥэ Арассыыйа импиэрийэтигэр соҕотох түүрдүү тыллаах сурунаал этэ. "Тардьуман" 35 сыл устата тахсан баран 1918 сыл олунньу 23 күнүгэр сабыллыбыта.
• 1907 — Пётр Столыпин Дуумаҕа сир реформатын былаанын кэпсээбит.
• 1912 — «Титаник» бэйэтин бастакы уонна тиһэх айаныгар Саутгемптон куораттан (Англия) аттаммыт.
• 1917 — Ииндийэҕэ юрист уонна түмэтчи 47 саастаах Мохандас Ганди Британия импиэрийэтин утары бастакы сатьяграха диэн хампаанньатын саҕалаабыт (санскриттан «сатья» — «кырдьык», «аграха» — «кытаанах»). Чампаран уокурукка холуонньа былаастара бааһынайдары бурдук оннугар индиго уонна атын атыыга барар үүнээйилэри ыһарга күһэйэллэр этэ, маны утарбыта. Түмүгэр хаайыллыбыта. Тыһыынчанан дьон кинини босхолуурга ирдээбиттэрэ, Махатма (Улуу Кут) диэн ааттаабыттара, хас да хонон баран полиция Гандины босхорууга күһэллибитэ.
• 1919 — Миэксикэ өрөбөлүүссүйэтин басхана Эмилиано Сапата Морелос диэн сиргэ тоһуурга түбэһэн өлбүт.
• 1921 — Чурапчыга буола турар Уон улуус уонна буолас өрөпкүөмнэрин мунньаҕар Ленин аатыттан эҕэрдэлиир тэлэгирээмэ кэлбит. Бу мунньах саха кыра-хара дьонун санаатын уһугуннарыыга суолтаны ылбыта, ол эрээри иккис өттүнэн саха бас-көс дьонун туоратар уодаһыннаах уураахтары ылыммыта биллэр.
• 1922 — Генуэтээҕи кэмпириэнсийэ саҕаламмыт (ыам ыйын 19 диэри).
• 1925 сыллаахха Царицын куорат аата Сталинград диэн буолбут.
• 1931 — Удмурт судаарыстыбаннай педагогическай института төрүттэммит.
• 1932 — Уу көлөтүн норуот хамыһаарын № 139 бирикээһинэн Дьокуускайдааҕы өрүс техникума аһыллыбыта.
• 1942 — II Аан дойду сэриитин саҕана Британияҕа бэлэми ааспыт этэрээт Богемия уонна Моравия имперскэй протекторыгар Р. Гейдриххэ саба түспүтэ.
• 1944 — Одесса ньиэмэстэртэн босхоломмут.
• 1952 — кэлин Далан диэн норуот суруйааччыта буолбут Василий Яковлевы устудьуоннуу сырыттаҕына сымыйанан омугумсуйууга буруйдаан тутан хаайбыттар (САССР МГБ-тын тойоно Речкалов муус устар 8 күннээҕи хаайар туһунан уурааҕын бу күн САССР борокуруорун э.т. Трофимов бигэргэппит).
• 1957 с. ССРС Наукатын Академиятын Сибиирдээҕи филиалын Геология институута олохтоммут. 2000 с. атырдьах ыйыттан — Алмаас уонна күндү тимирдэр институуттара (НА Сибиирдээҕи салаатыгар киирэр).
• 1972
  • Бактериялаах сэрии сэбин бобуу туһунан аан дойдутааҕы Конвенцияҕа илии баттаммыт.
  • Кытайга Шаньдун провинциятыгар тутуу кэмигэр алҕас бамбуукка суруллубут кинигэлэри былыргы көмүүттэн булбуттар, ол кинигэлэр истэригэр Сунь-Цзы «Сэрии ускуустубата» уонна сүтэ сылдьыбыт Сунь Бин байыаннай тарактаата бааллара.
• 2009 — Өксөкүлээх аатынан культура Киинигэр «Сааскы сырдык иэйиилэрим» диэн ырыаһыт Раиса Захарова айар киэһэтэ буолбута.
• 2010 — түөрт үрдүк үөрэх кыһатыттан холбонон Уһук Илиннээҕи бэдэрээлинэй университет тэриллибит — Японияҕа аккредитациялаах Арассыыйа соҕотох үөрэх кыһата.
• 2010 — Смоленскай аттыгар Ту-154 саахалыгар 96 киһи өлбүт, олор истэригэр Польша бэрэсидьиэнэ Лех Качиньски уонна Польша атын салайааччылара.
• 2019 — Хара үөдэн бастакы хаартыскатын көрдөрбүттэр.

• 1847 — бэйэтин аатынан суруналыыстарга туттарыллар бириэмийэни төрүттээбит түмэт-диэйэтэл Джозеф (Юзеф) Пулитцер Венгрияҕа төрөөбүт.
• 1855 — Саха сиринээҕи биэксэл оскуолатын төрүттээччи Виталий Вонгродскай төрөөбүт.
• 1894 сыллаахха Лудза куоракка (билигин Латвия) Саха сиригэр Гражданскай сэрии кыттыылааҕа Иван Строд төрөөбүт.
• 1922 — Үөһээ Бүлүү Хомустаах нэһилиэгэр Николай Габышев (8.12.1991 өлб.) — саха сэбиэскэй кэминээҕи суруйааччыта, суруналыыс, кэпсээнньит, драматуур, тылбаасчыт.
• 1928 — Ленскэй оройуон Бэтинчэ нэһилиэгин Курум сэлиэнньэтигэр тыйаатыр артыыһа Татьяна Мыреева төрөөбүт.
• 1937 — Белла Ахмадулина — XX үйэҕэ нууччалыы суруйбут бөдөҥ лиирик бэйиэттэртэн биирдэстэрэ.
• 1962 — Валентина Чиркова — саха эстрадатын артыыһа, СӨ үтүөлээх артыыһа.
• 1964 — Данил Макеев, суруйааччы, 2015-2020 сс. "Чолбон" сурунаал бас эрэдээктэрэ.

• 1282 — Ахмад Фанакати, Хубилай Хаан саҕана сүрүн миниистир.
• 1991 — Юмжагийн Цеденбал (17.09.1916 төр.) — Монголия Народнай Өрөспүүбүлүкэтин диэйэтэлэ, баартыйатын генеральнай сэкиритээрэ, МНР маршала (1979). Монголияны баһылаан олордоҕуна коллективизация ситиһиилээхтик буолбута (бу иннинэ Чойбалсан саҕана оҥоро сатаабыт коллективизациялара сатамматаҕа). Төрөөбүт сирэ 1932 сыллаахтан 1958 сыллахха диэри Тувааҕа киирэ сылдьыбыт кэмнээх.