Кулун Тутар

Кулун тутар — сааскы ый. Ол эрээри тымныы уораанын улгумнук ыһыкта охсон биэрбэт. Тымныы оҕуһа моонньоох баһа быстан баран, көхсүн түгэҕиттэн түөрт уон уораанынан, түөрт уон түөрт дьыбарынан тыынар. Ол да иһин кулун тутар тибиилээх-хаһыылаах, кубулҕаттаах. Бу ыйга уруу, сыбаайба буолбат.

Кулун тутарга күн уһуур, дьыбар тахсар. Ый сүүрбэтин диэки күннээх түүн тэҥнэһэллэр. Эмиэ бу кэмҥэ сааскы күннэр маҥнайгы илдьиттэрэ — туллуктар кэлэллэр. Кинилэр мыраан сирэйин харалдьыктарыгар, далга, кыбыыга, бурдук куумнатыгар түһээччилэр. Сахалар туллук үөрэ халыҥ буоллаҕына, кус үөрэ халыҥ буолар диэн сылыктааччылар. Ол урукку сылларга сөптөөх билгэ буолара. Билигин, кус төрүт да аҕыйаан, туллук үөрэ халыҥыттан-чарааһыттан тутулуга суох аҕыйах көтөн кэлэр.

Кулун тутардааҕы саҥа ый былыттаах халлааҥҥа таҕыстаҕына, ардахтаах сайын буолар. Сахалар саҥа ый хайдах тахсарын кэтээн көрөн, күнү-дьылы билгэлээччилэр. Ый сытыары таҕыстаҕына — саҥа ый хаардаах, тыаллаах-куустаах, оттон өргөһө үөһэ буоллаҕына, ардаҕа-хаара суох кураан ый буолар.

Бу ыйга саас төһө эрдэ кэлэринэн, сайын хайдах буолуон билгэлииллэр. Кулун тутартан тоҕус тибии түстэҕинэ, угут бэлиэтэ. Ый икки тыаллаах: хаардаах көмнөҕү түһэрэр тыал уонна сыыр хастыыр тыал. Ый хаара — туллук кэлэр хаара. Кулун тутар ый балаҕан ыйы батыһар.

• Араҥас сулус халлаан оройугар турдаҕына, саас эрдэлиир, ынах сүөһүгэ үчүгэй сайын буолар.
• Арҕааттан, соҕуруулуу-арҕааттан олооһун тыал түстэҕинэ, хаар кэлэр.
• Сарсыарда дьэргэлгэн түстэҕинэ, былыта суох үчүгэй күн буолар.
• Сулустар өлбөөрөн көстөр буоллахтарына, халлаан сылыйар.
• Эрдэ хараардаҕына, үүнээйи сааскы хап-сыыртан тахсыыта бытаарар.
• Түүн тымныйдаҕына, сир аһа үүммэт.

Кулун тутар сахаҕа дириҥ суолталаах ый. Аата да этэринэн, бу кэмҥэ Дьөһөгөй оҕото сыһыыга — хонууга сылдьан көҥүл төрүүр — ууһуур. Дьөһөгөй Айыы — сылгы таҥарата, саха таҥарата. Дьөһөгөй Айыы киһиэхэ күүһү, үлэлиир дьоҕуру, хаһаайын буолууну биэрэр, о.а. бэйэ бас билэр күрүөлэниитэ — хаһааланыыта, дьиэлэниитэ — уоттаныыта, үүнээйи үүннэринии, сүөһүлэнии, сылгыланыы. Бу ый үксэ кыһыҥҥы кэмҥэ киирэр. Ый 22 күнүгэр сырдык уонна хараҥа тэҥнэһэллэр, онтон сырдык баһыйан барар. Онон бу кэм саас саҕаламмыт күнүнэн ааҕыллар. Бу кэмҥэ киһи харыстаныахтаах эргэ дьыла бүтэр, саҥа дьыл саҕаланар, тот салгын кэлэр. Кулун тутарга бэлиэтээһин буолар. Бу бэлиэтээһин олунньу ыйга буолбут сылыйыы кэмин баттаһа буолар уонна муус устарыгар ириэрии буолан эргийэр. Ый икки сүрүн тыаллаах : хомурах уонна сыыр хастыыр тыал. Кулун тутары балаҕан ыйа батыһар.

Кулун тутар ый билгэтэ

• 1- Хотой кэлэн уйатын хаардыыр, көмнөх хаар түһэр. Ымыы көстөр.
• 2 — Кыһын ортото. Киргил төрүүр. Эһэ биир өттүгэр эргийэн баран салгыы утуйар.
• 6 — Күнүс ылаарар, бастакы бэлиэтээһин.
• 12 — Суол килэрийэр.
• 13- Хаар ирэн, сарайтан таммалыыр.
• 14 — Дьэбдьэкиэйэп күнэ. Күнүһүн сылыйан ириэһин саҕаланар. Бу күн хотуттан, арҕааттан тыалырдаҕына — сайына сайына сөрүүн, хаһыҥнаах, сир аһа аҕыйах буолар. Хаардаатаҕына — сайына ардахтаах. Саҥа төрөөбүт ый сууннаҕына, сайынын өлгөм үүнүү. Күүскэ сылыйдаҕына — саас эрдэ кэлэр.
• 15 — Улар охсоро саҕаланар.
• 17 — бэлиэтээһин.
• 20 — Тураах кэлэр. Бу күн сылаас буоллаҕына — 40 күн сылыйар, тымныы буоллаҕына — 40 күн тымныйар.
• 21 — Күн түүнү кытта тэҥнэһэр, о.а.күн уһуна 12 чаас. Туллук кэлэр, кукаакы уйаланар. Тэҥкэ ойуурга суор уйатын оҥостор, бастакы сымыытын түһэрэр.

Бу күнү Саха төрөөбүт күнэ дииллэр эбит. Сырдыкка тахсар туом диэни толороллор. Иһиккэ уот иитэн баран, уоту аһатан, алгыс анаан туран күнү батыһа эргийэн кэлэллэр. Уокка, дьиэ оһоҕор үс үрүҥ кылы алҕаан баран биэрэллэр.

• 22 — Саас кэлэр.
• 30 — Сылаас Өлөксөй күнэ, ый туолуута. Таммах таммалыыр, онуоха муус чопчулар уһун, хойуу буоллахтарына — уулаах саас, кылгас буоллахтарына — сааһын уутун — хаарын көтүтэр.
• 31 — Саарба, солоҥдо төрүүллэр. Тыалырдаҕына, суолу томтотор.

• Sakhatyla.ru

Дьэбдьэкиийэ ыйа; сылгы төрүүр ыйа