Витсен, Николаас

Витсен бу сылдьан тиһигин быспакка күннүк суруммута, бэлиэтээһиннэри, ойуулааһыннары оҥороро. Москуба, Новгород, Псков дьиэлэрин уруһуйдаабыта баар.

Арассыыйаҕа айана

Аан бастаан Н. Витсен Голландия Борейль Якоб посольствотын састаабыгар киирэн 1664–1665 сылларга Нуучча государствотыгар сылдьыбыта.

Витсен Арассыыйаҕа айаннын туһунан бэйэтин суруйууларын сүрүннээн 25 сыл үлэлээбитэ уонна 1690 сыллаахха Европаҕа бастакынан Сибиир каартатын бэчээттэппитэ. Европа картографиятын үгэһигэр сөп түбэһиннэрэн онтун " Тартария» (лат. Tartaria, фр. Tartarie, ааҥл. Tartary, ниэм. Tartarei) диэн ааттаабыта. Бу каарта Арассыыйа Азияҕа сирдэрин кыраныыссатын аан бастаан көрдөрбүтэ уонна Сибиир научнай чинчийиилэригэр олук уурбута, каарта суолтата XVIII үйэ тухары сүппэтэҕэ.

Хотугу уонна Илин Тартария. Олоҕун үлэтэ

Витсен картатыгар Камчатка өрүһү көрдөрбүтэ, бу Камчатканы бастакы суругунан ахтыы (бу сири В. Атласов 30 сыл буолан баран биирдэ "арыйбыта").

1692 сыллаахха Амстердамҥа Витсен «Хотугу уонна Илиҥҥи Тартария» (нидерл. Noord en Oost Tartarye) диэн бөдөҥ үлэтин таһаартарбыта. Бу Арҕаа Европаҕа Сибиир уонна онно олорор омуктар тустарынан аан бастакы этнографияҕа уонна георафияҕа сыһыаннаах кинигэ этэ. 10 сыл буолан баран, 1705 сыллаахха, кинигэтин иккис таһаарыытын таһаартарбыта. Ол суруйуутугар кини оччотооҕуга биллэр кинигэлэри барытын туһаммыта, ону таһынан Европаҕа, Арассыыйаҕа уонна Азияҕа баар билсиилэриттэн информация эбии хомуйбута.

Арассыйаны кытта ситимэ

1693 с. Арассыйаны кытта эргиммитэ. Нуучча култууратын уонна уопсатыбатын туһунан киэҥ билиилээх этэ. Ыраахтааҕы Петр I үөрэҕэр кыттыыны ылбыта — Недерланд тылын ыраахтааҕыга кини чугас доҕоро уонна аймаҕа Андриес (Андрей) Виниус үөрэппитэ.

Петр I реформатын өйүүр этэ, Нидерландыга "нуучча лоббитын» баһылаабыта. Кинини утарааччы Гаагаҕа ордууламмыт бэлиитиктэр Арассыыйа күүһүрэрин сөбүлээбэттэрэ, ол түгэнигэр дойдулара Швецияны кытта ситимэ мөлтүрүттэн дьиксинэллэрэ.

• XL. Николай Витсен | Nicolas Cornelisz Wtsen (1674) // Алексеев М. П. Арҕаа Европа айанньыттарын уонна Суруйааччыларын суруктарыгар Сибиир. Введение, тексты, комментарии. Т. I. Ч. II. (XVIII үйэ 2- с аҥара). — Иркутскай: Крайгиз, 1936. — С. 59-68. — 2000 экз.
  • 40. Николай Витсен | Nicolas Cornelisz Wtsen (1674) // Алексеев М. П. Сибиир арҕаа Европа айанньыттарын уонна Суруйааччыларын, XIII- XVIII үйэлэргэ тиэкистэри, комментарийдары киллэрии. — Новосибирскай: Наука, 2006. — С. 348-358. — 700 экз. ISBN 5-02-032373-X.
• Алексеев М. П. Николай Витсен нуучча корреспонденнарыттан биирдэстэрэ. (XVII үйэҕэ Кытай уонна Индия муора суолун көрдүүр историятыгар) / Сергей Федорович Ольденбург. Биэс уон сыл научнай- общественнай үлэҕэ. 1882—1932. — Л., 1934. — С. 58-59.
• Андреев А. И. Сибиир источниктарынан очеркалар. Вып. бастакыта. XVII үйэ. Иккис изд., испр. и доп. — М. - Л.: Изд. АН СССР, 1960. — С. 87-95. — 1500 экз.
• Булатов А. М. Николаев Витсен, Семен Ульянович Ремезов, Андрей Андреевич Виниус уонна кинилэр Россия картографиятыгар кылааттарын киллэрдилэр // Антиквариат, искусство уонна коллекция предметтэрэ. — № 6 (107), 2013. — С. 70-83. ISSN 1683-7665.
• Из книге витзена о сношении сибирским инородцами, первым. муоста. ХVI В. // Введенскэй А. А. Xvi- XVII үйэлэргэ эргиэн дьиэтэ. Россия социальнай- экономическай историятын пааматынньыктара. Ред. А. И.Засерскай уонна В. Н. — Л.: билии суолун, 1924. — С. 160-163. — 3000 экз.
• Кирпииччэ А. Н. Россия XVII үйэ ойуутунан уонна Голландия айанньыта Николай Витсен суруйуутунан суруллубут. — СПб: Славия, 1995.
• Миллер Г. Ф. Россия государствотыгар кыраныысса сирдээх сирэйдээх ландкарт туһунан иһитиннэрии, ону сэргэ муоралар карталарын туһунан ахтыы // Сочинениялар уонна үлэһиттэр үөрдүүлэрэ- көтүүлэрэ. — 1761. — Сэтинньи. — С. 414-419.
• Максимова Р. И., Тренер В. Г. Тыл-өс // Николаев Витсен. Москваҕа айан 1664-1665сс. Дневник. Пер. В. Г.Трисман. — СПб.: Симпозиум, 1996. — С. 5-12. — 1000 экз. ISBN 5-89091-002-7.
• Наврот М. И. Н. Витсен 1687 Г.как свидетельствует использование невежного русского чертежа Сибири // топонимических исследований методы. — М.: Наука, 1970. — С. 105-111.
• Полевой Б. П. Гипотеза м. П. Алексеев (нуучча источнига) 1674 с. Лондон уобалаһын үлэтин туһунан докумуон бигэргэтиитэ // литератураны тэҥнээһин. — Л.: Наука, 1976. — С. 74-81.
• Полевой Б. П. Хотугу Азия карталарын туһунан Н. К. Витсен / / Изв. ССРС Наукаларын академията. Серия географическай. — М., 1973. — № 2. — С. 125-140.
• Полевой Б. П. Петр Первый, Николай Витсен и проблема «Америка с Азии» // дойду и народы Востока. Вып. XVII. — М.: Наука, 1975. — С. 19-33. — 2500 экз.
• Полевой Б. П. XVIII В. Сибиир картографията. уонна улахан чертеж кыһалҕата // дойду уонна Дальнай Восток норуоттара. Вып. XVIII. — М.: Наука, 1976. — С. 213-227. — 2000 экз.
• Зинер Э. П. Сибиир биллиилээх айанньыттара уонна XVIII үйэ учуонайдара бааллара. — Иркутскай: Илин Сибиирдээҕи кинигэ издательствота, 1968. — С. 10-35. — 10000 экз.
• Юркин И. Н. Андрей Андреевич Винокуров. 1641—1716. — М.: Наука, 2007.
• Keuning J. Nicolaas Witsen as a cartographer // Imago Mundi. XI. — Stockholm Leiden, 1954. — P. 95—110.

• Витсен, Николаас (неопр.). Восточная литература. Дата обращения: 19 февраля 2011.