Алтынньы 25: күнэ-дьыла

Сыл бүтүө 66 күн баар.

• ХНТ  ХНТ — Дьахталлар эйэ иһин туруулаһыыларын дойдулар ыккардыларынааҕы күнэ
• ЮНЕСКО  ЮНЕСКО — Аан дойдуга оскуола бибилэтиэкэлэрин күнэ (сыл ахсын алтынньы төрдүс бэнидиэнньигэр бэлиэтэнэр)
• Арассыыйа  Арассыыйа — Таможенник күнэ
• Арассыыйа  Арассыыйа — Хаабыл бырамыысыланнаһын үлэһитин (кабельщик) күнэ
• Баскония  Баскония — Баскония (Эускади) күнэ (баск. Euskadi, нууч. Страна Басков, исп. País Vasco)
• Беларусь  Беларусь — Миэлиҥсэһиттэр бырааһынньыктара
• Гренада  Гренада — Махтал күнэ
• Литва  Литва — Көнөстүүссүйэ күнэ
• Казахстаан  Казахстаан — Өрөспүүбүлүкэ күнэ
• Румыния  Румыния — Сэбилэниилээх күүстэр күннэрэ
• Словения  Словения — Сүбэрэнитиэт күнэ
• Кытай Өрөспүүбүлүкэтэ  Кытай Өрөспүүбүлүкэтэ (Тайвань) — Ретроцессия (атын дойду былааһыттан бэйэ былааһыгар төннүү) күнэ. 1945 сыллаахха Потсдам кэмпириэнсийэтин түмүгүнэн Тайбаан арыыга Япония былааһа сууллубута, ол туһунан докумуоҥҥа Тайбэйга бу күн илии баттаммыта. Ретроцессия диэн мөккүөрдээх тиэрмин, сорох устуоруктар уонна бэлиитиктэр этэллэринэн бу күн оккупаассыйа эрэ тохтообут, Кытай Тайбааны баһылаабытын туһунан этиллибэт.

• 1147 — туурактар 20 тыһыынчалаах ньиэмэс крестоносецтарын аармыйаларын Дорилей куорат аттыгар үлтү сыспыттар. Конрад III хоруол тыыннаах хаалбыт 2 тыһыынча кэриҥэ киһитин кытта Никея куоракка чугуйбута.
• 1415 — Англия уонна Франция ыккардыларынааҕы Сүүс сыллаах сэрии кэмигэр улахан Азенкур кыргыһыыта буолбут. Кыргыһыыга Англия уһун саалаах охчуттара бадарааҥҥа батыллыбыт Франция аттаах рыцардарын кэйгэллээбиттэр.
• 1616 — Нидерланды байҕал хапытаана Дирк Хартог Европа дьонуттан бастакынан Австралия буоругар үктэммит.
• 1653 — Алексей Михайлович ыраахтааҕылыыр кэмигэр Арассыыйа сиригэр барытыгар кыраныыссаҕа биир сыананы төлүүр туһунан Таможня устааба тахсыбыт.
• 1922 — Иероним Уборевич хамандыырдаах Уһук илин өрөспүүбүлүкэтин аармыйата Владивостокка киирбит, манан Арассыыйаҕа Гражданскай сэрии сүрүн кыргыһыылара түмүктэммиттэр.
• 1925 — Дьокуускайга тыа хаһаайыстыбатын техникума аһыллыбыт. Техникумҥа маҥнай соҕотох зоотехника салаата эрэ баар эбит, 1927 сыллаахха ветеринарнай салаа эбиллибит. Онтон 1941 сыллаахха хонуу культуураларын көрүү салаата үөскээбит.
• 1945 — Тайвань арыыта 50 сыллаах Дьоппуон импиэрийэтин былааһыттан Кытай Өрөспүүбүлүкэтигэр төннөрүллүбүт.
• 1967 — Улуу Өктөөп 50 сыла туолуутугар, ирбэт тоҥҥо ыарахан ыйааһыннаах мэҥэни туруорууну чинчийии кэнниттэн Дьокуускайга В.И. Ленин мэҥэтэ аһыллыбыт.
• 1971 — ХНТ-га Кытай Дьон Өрөспүүбүлүкэтэ Кытай Өрөспүүбүлүкэтин (Тайваны) солбуйбут.
• 1990
  • ССРС-ка итэҕэли көҥүл талыы туһунан сокуон ылыныллыбыт.
  • Хайалаах Алтаай автономиялаах уобалаһа бэйэтин РСФСР иһинэн өрөспүүбүлүкэнэн биллэрбит.
  • Казахстан сүбэринитиэтин декларацията ылыллыбыт.
• 2001 — Microsoft Windows XP тахсыбыт.
• 2020 — Азербайджан аармыйата Нагорнай Карабах Губадлы куоратын ылбыт.

• 1858 — Эдуард Пекарскай — лингвист, этнограф, фольклорист, ССРС наукаларын Академиятын бочуоттаах чилиэнэ (1931). Нуучча географияны чинчийэр уопастыбатын этнография отделениетын сэкиритээрэ, сахалар уонна эбэҥкилэр этнографияларын тустарынан үлэлэр ааптарадара, бастакы фундаментальнай саха тылын тылдьытын оҥорбут киһи.
• 1914 — Александра Овчинникова — 1963—1980 сыллардаахха Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин бэрэстээтэлэ. Марха улууһун (билигин Ньурба улууһун) Тыалыкы нэһилиэгэр (билигин Өктөөбүр нэһилиэгэ диэн ааттаах, киинэ Антоновка сэлиэнньэ) төрөөбүтэ.
• 1917 — Бүөтүр Тобуруокап — Саха народнай бэйиэтэ, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ (1957), Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа. Бүөтүр Тобуруокап хоһоонноругар мелодистар дьон-сэргэ уостан туһэрбэт үгүс ырыаларын айбыттара.
• 1930 — Мария Варламова — П. А. Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырын артыыһа, Саха АССР үтүөлээх артыыһа (1978).
• 1946 — Павел Бородин — 1992—1993 сыллардаахха Дьокуускай куоратын баһылыга, Бүлүү улууһун Ытык олохтооҕо (Бүлүүгэ горисполком бэрэстээтэлинэн үлэлии сылдьыбыта). Ельцин кэмигэр бэрэсидьиэн дьаһалтатын салайбыта, кэлин Арассыыйа уонна Беларусь холбоһуктаах судаарыстыбаларыгар өр сылларга госсэкиритээрдээбитэ.

• 1943 — Степан Васильев — уопсастыба уонна ил диэйэтэлэ, саха биллиилээх революционера, Саха Өрөспүүбүлүкэтин автономиятын төрүттэспит дьонтон биирдэстэрэ. Иркутскайга хомсомуолу тэрийсибит дьонтон биирдэстэрэ, Саха сиригэр хомсомуол бастакы тэрийэр мунньаҕын эмиэ кини оҥорбута. Ону кытары «Алданзолото» треһи төрүттэспитэ. Ньурба улууһугар кини аатынан сопхуос ааттаммыта.