कुम्भोत्सवः

कुम्भोत्सवः कुम्भ मेला
पैलगर्भ अन्तः हरिद्वारकुम्भोत्सवः
आवृत्तिः	सर्व 12 वर्ष:
स्थानम्	हरिद्वार, प्रयाग (आल्लहबद्), नाशिक-त्रिम्बक and उज्जैन
पूर्वोत्सवः	2016
अन्वोत्सवः	2022
प्रतिभागी	पैलगर्भ, अखरस, वणिग्जन
शैली	गौर

चत्वारि कुम्भस्थानानि चतसृण् प्रमुखाणां नदीनां तटेषु अवस्थितानि सन्ति ।

प्रयागः उत्तरप्रदेशे तिसृणां पवित्राणां नदीनां सङ्गमस्थाने अवस्थितः अस्ति । अतः एव त्रिवेणीसङ्गमः कथ्यते । तासु तिसृषु नदीषु गङ्गा यमुना च प्रयागे परस्परम् मिलतः । तृतीया नदी सरस्वती उपरि न दृश्यते । सा भूगर्भे प्रवहति, भूगर्भे एव एताभ्यां द्वाभ्यां सह मिलति । अन्यानि नगराणि तीर्थक्षेत्राणि भवन्ति, किन्तु प्रयागः त्रिवेणीसङ्गमस्य कारणतः 'तीर्थराजः' कथ्यते । प्रयागं निकषा एव हिन्दूनां प्रसिद्धं तीर्थस्थानं 'काशी' अपि अस्ति । काश्यां द्वादशज्योतिर्लिङ्गेषु अन्यतमः विश्वनाथः अस्ति । समीपे एव भगवतः रामस्य जन्मभूमिः अयोध्या अपि अस्ति ।

 

हरिद्वारम् उत्तराञ्चले गङ्गानद्याः तटे स्थितम् अस्ति । हरिद्वारपर्यन्तं गङ्गा नदी पर्वतीयप्रदेशेषु एव प्रवहति । अतः एव तस्याः जलं निर्मलं भवति । समीपे ऋषिकेशतीर्थस्थलम् अस्ति । अत्र प्रसिद्धं शिवमन्दिरम् अस्ति ।

उज्जयिन्यां शिवः 'महाकालः' इति नाम्ना विराजते । महाकालः अपि द्वादशज्योतिर्लिङेषु एकः अस्ति । उज्जयिनी विक्रमादित्यस्य राजधानी आसीत् । अत्र एव विक्रमस्य सभायां कालिदासः अपि आसीत् । उज्जयिन्याः किञ्चित् अग्रे नर्मदानद्याः तटे 'ओङ्कारेश्वरः' इति नाम्ना प्रसिद्धः ज्योतिर्लिङ्गः अपि अस्ति ।

नासिकं महाराष्ट्रप्रान्ते गोदावरीनद्याः तटे स्थितिम् अस्ति । अत्रैव पञ्चवटीस्थानम् अपि अस्ति । वनवासकाले रामः सीतालक्ष्मणाभ्यां सह पञ्चवट्याम् एव निवासं कृतवान् । समीपे एव गोदावरीनद्याः उद्गमस्थलम् अस्ति । तत्र 'त्र्यम्बकेश्वरः' इति नाम्ना प्रसिद्धः ज्योतिर्लिङ्गः अस्ति । अस्य स्थानस्य नाम अपि 'त्र्यम्बकेश्वर' एव अस्ति । भारतवर्षे कुम्भोत्सवानां कुम्भनगराणां च सांस्कृतिकं महत्त्वम् अस्ति ।