यावानलः

“यावनालो यवनालः शिखरी वृत्ततण्डुलः ।
दीर्घनालो दीर्घशरः क्षेत्रेक्षुश्चेक्षुपत्रकः ।
जूर्णाह्वा योनला प्रोक्ता यावनालायुगन्धराः ॥“ (धन्वन्तरीकोषः)

अयं यावानलः पचनार्थं जडः । अयं रूक्षः, शीतगुणयुक्तः, रुचिकरः च । अयं यावानलः मधुररुचियुक्तः ।

“रूक्षः शीतो गुरुः स्वादु सरोविद्वातकृद्यवः ।
वृष्यः स्थैर्यकरो मूत्रमेदःपित्तकफान् जयेत् ॥
पीनसश्वासकासोरुस्तम्भकण्ठत्वगामयान् ॥“ (अष्टाङ्गहृदयम्)

“कफपित्तहरा वृष्या मृदवो गुरवो हिमाः ।
रूक्षा विष्टम्भिनश्चैव पथ्या गुदरोगिणाम् ॥“ (धन्वन्तरीकोषः)

१. श्वेतः यावानलः त्रिदोषहरः, रुचिकरः, पथ्यः, गुल्मनाशकः च ।
२. रक्तः यावानलः उष्णः, कषायरुचियुक्तः च ।
३. यावानलः अस्थिरोगं निवारयति ।
४. अयं यावानलः रक्तं शुद्धीकरोति ।
५. यावानलः त्वक्-सम्बद्धान् रोगान् अपि निवारयति ।
६. यावानलः शरीरं शुष्कीकरोति, व्रणान् अपि बहुशीघ्रं निवारयति ।
७. यावानलः मलस्तम्भकः इति कारणतः गुदरोगिणः मितरूपेण सेवितुम् अर्हन्ति ।
८. यावानलः कफं पित्तं च निवारयति, वातं वर्धयति च ।
९. यावानलः वीर्यवर्धकः, मृदु, पचनार्थं जडः च ।
१०. वृष्टिकाले वर्धितः यावानलः किञ्चित्प्रमाणेन कफकारकः, नैर्यासगुणयुक्तः च ।
११. शैत्यकाले वपनं कृत्वा वसन्ते प्राप्तः यावानलः मधुरः, त्रिदोषहरः, बलवर्धकः च ।
१२. यावानलः शरीरस्य भारं वर्धयति ।
१३. यावानलः शरीरे जलांशं न्यूनीकृत्य प्रमेहनाशकरूपेण कार्यं करोति ।
१४. यावानलः प्रमेहिणां नित्यपथ्यः आहारः ।
१५. यावानलेन निर्मिताः यवलाजाः पचनार्थं लघवः, पचनशक्तिम् अपि वर्धयन्ति ।
१६. यवलाजाः वमनम्, अतिसारः, उदरे ज्वलनं, रक्तदोषः, प्रमेहः, स्थूलकायत्वं, पिपासा इत्यादिभिः समस्याभिः पीडितानां निमित्तम् अत्युत्तमाः ।
१७. यवसक्तु अपि पचनार्थं लघु, वीर्यवर्धकं च ।
१८. यवसक्तु जलेन सह वा, रात्रौ वा, भोजनेन सह वा न सेवनीयम् ।