तिब्बतीलिपिः

तिब्बतीलिपिः
प्रकारः	अबुगिडा
भाषा(ः)	तिब्बती भुटानी लादाखी सिक्किमी बाल्टी तमाङ्ग शेरपा साङ्गलाभाषा गुरुङ्गभाषा
स्थितिकालः	क्रैस्तवीय ६५०–वर्तमानकालः
जननस्रोतः	प्रोटो-सिनेटिक् वर्णाः ध्वन्यात्मकवर्णाः अरमाइक् लिपिः ब्राह्मीलिपिः गुप्तलिपिः सिद्धम् तिब्बतीलिपिः
जन्यलिपयः	लिम्बुलिपिः लेप्चालिपिः फागस्पालिपिः
युनिकोड सूची	U+0F00–U+0FFF

तिब्बतीयसंस्कृते वाहिका लिपिरियं तिब्बतदेशान्तरेष्वपि प्रचारिता आसीत् यथा- भुटान्-देशः, नेपालदेशः, भारतदेशः, पाकिस्थानदेशः इत्यादि। लिम्बु-लेप्चालिपयोः जननी एषा तिब्बतीलिपिः ।

साम्प्रतिककाले तिब्बतीलिपेः रोमन्-लिप्यन्तरीकरणं बहुधाप्रकारेण कृतमस्ति ।

प्रायः क्रैस्तवीयसप्तमशताब्द्यी तिब्बतीलिपेः आविर्भावकालः । ऐतिहासिककथायं वर्णितमस्ति यत्, 'थोन्मि-सम्भोता' इति एकः राजाधिकारी लेखनशैलीं शिक्षणार्थं राज्ञैः प्रषितमासीत् (५६९-६४९)। तस्य प्रत्यागमनस्य अनन्तरं वर्णमाला तत्र रचिताऽसीत् । प्रारम्भिकस्तरे वर्णानाम् आकारः भारतीयलिपिसदृशः आसीत् । तिब्बतीलिपेः परिवर्तनस्य धारात्रयम् वर्तन्ते । तेषु प्रमुखधारा बौद्धपुस्तकानां सङ्कलनमासीत् (नवमशताब्द्यायाः प्रथमभागः) । लिपेः स्तरपरिवर्तनं नासीत् तदा किन्तु कथ्यभाषायां परिवर्तितासीत् । यथा संयुक्तोच्चारणस्य लोपः ।

तिब्बतीलिपेः वर्णमालायां त्रिंशतव्यञ्जनवर्णाः सन्ति ।

 

 

इतरभारतीयलिपिसदृशः तिब्बतीयव्यञ्जनवर्णाः स्वरयोजिताः भवन्ति । अस्याः लिपेर्वैशिष्ट्यम् यत् वर्णाः मूलरूपेण वा भिन्नथाऽपि लेखितुं शक्याः । तथा विशेषवर्णाः, उपवर्णाः सन्ति ।

स्वरवर्णाः

व्यञ्जनवर्णाः

देवनागरी वर्णमालायां मूर्धन्यवर्णाः 'ट ठ ड ण ष' (ṭa, ṭha, ḍa, ṇa, ṣa) तिब्बतीलिप्यां तालव्यवर्णैः द्योत्यन्ते 'त थ द ध न श'ཏ ཐ ད ན ཤ (ta, tha, da, na, sha)। तालव्यवर्णानां तिब्बतीय-अनुवादस्य प्राचीननियमानुसारं 'च छ ज झ' (ca cha ja jha) ཙ ཚ ཛ ཛྷ (tsa tsha dza dzha), वर्णैः परिवर्तते । परन्तु वर्तमानकाले ཅ ཆ ཇ ཇྷ (ca cha ja jha) प्रयोगोऽपि दृश्यते ।

यूनिकोड प्रथमसंस्करणेषु लिपिषु तिब्बती लिपिः एका (१९९१), यूनिकोडसूचिः U+1000–U+104F। यद्यपि १९९३ संवत्सरे सम्स्करणं १.१ परिवर्तितासीत् । तिब्बतीलिपिः पुनर्संयोजनम् १९९६ तमे सम्वत्सरे जुलै मासे अभवत् (यूनिकोड संस्करणम् २.०) ।

यूनिकोडसूच्यां तिब्बतीलिपिः U+0F00–U+0FFF मध्ये अस्ति । अत्र वर्णाः, संख्याः एवं उच्चारणचिह्नानि, धार्मिकग्रन्थेषु विद्यमानाः विशेषचिह्नानि च सन्ति ।

बह्वनुवादकतन्त्राणि तथा तिब्बतीलिप्यन्तीकरणतन्त्राणि वर्तमानकाले उपलभ्यन्ते । तेषु अधिकव्यवहृतम् तन्त्रमस्ति वैली लिप्यन्तरीकरणविधिः (Wylie transliteration)।

• Asher, R. E. ed. The Encyclopedia of Language and Linguistics. Tarrytown, NY: Pergamon Press, 1994. 10 vol.
• Beyer, Stephan V. (1993). The Classical Tibetan Language. Reprinted by Delhi: Sri Satguru.
• Chamberlain, Bradford Lynn. 2008. Script Selection for Tibetan-related Languages in Multiscriptal Environments. International Journal of the Sociology of Language 192:117–132.
• Csoma de Kőrös, Alexander. (1983). A Grammar of the Tibetan Language. Reprinted by Delhi: Sri Satguru.
• Csoma de Kőrös, Alexander (1980–1982). Sanskrit-Tibetan-English Vocabulary. 2 vols. Reprinted by Delhi: Sri Satguru.
• Daniels, Peter T. and William Bright. The World’s Writing Systems. New York: Oxford University Press, 1996.
• Das, Sarat Chandra: “The Sacred and Ornamental Characters of Tibet”. Journal of the Asiatic Society of Bengal, vol. 57 (1888), pp. 41–48 and 9 plates.
• Das, Sarat Chandra. (1996). An Introduction to the Grammar of the Tibetan Language. Reprinted by Delhi: Motilal Banarsidass.
• Jacques, Guillaume 2012. A new transcription system for Old and Classical Tibetan, Linguistics of the Tibeto-Burman Area, 35.3:89-96.
• Jäschke, Heinrich August. (1989). Tibetan Grammar. Corrected by Sunil Gupta. Reprinted by Delhi: Sri Satguru.

• Tibetan Calligraphy Archived २०१३-०१-२८ at the Wayback Machine—how to write the Tibetan script.
• Learning to Write Tibetan by Don-grub^{[clarification needed]} (PDF 14 MB / DjVu 6.11 MB)
• Unicode area U0F00-U0FFF, Tibetan script (162KB)
• Encoding Model of the Tibetan Script in the UCS
• An index of documents related to the encoding of Tibetan in the Unicode / ISO 10646 standards^{[नष्टसम्पर्कः]}
• Jomolhari Font—Unicode compatible. Download Archived २००८-१०-११ at the Wayback Machine
• Overview of Tibetan Unicode fonts Archived २०२०-१२-२१ at the Wayback Machine
• Tibetan scripts and conservation by Tashi Mannox
• 2 fonts Archived २००९-०२-०१ at the Wayback Machine—not Unicode compatible.
• 2 fonts Archived २००८-०९-२४ at the Wayback Machine: 1 Macintosh, not Unicode compatible.
• Origins of Tibetan Calligraphy: History and guide to Tibetan script.
• Omniglot's Guide to the Tibetan writing system
• Tibetan Scripts, Fonts & Related Issues—THDL articles on Unicode font issues; free cross-platform OpenType fonts—Unicode compatible.
• Elements of the Tibetan writing system.
• Introduction to Tibetan Orthography, at Kuro5hin
• Free Tibetan Fonts Project
• Ancient Scripts: Tibetan
• Daicing Alphabet of Tibetan Transliteration (DAO) & Daicing Tibetan Keyboard Archived २०१०-०८-०६ at the Wayback Machine