Uburezi mu Rwanda ntabwo bwari busanzwe kandi bwatangwaga ahanini binyuze mumuryango .
Amasomo yatangwaga kandi binyuze mu matorero. aho bigaga ibya gisirikare, ibijyanye n'intambara, gucura ibyuma, ibisigo, kuboha ibitebo, n'ibindi
Ubumenyi bwabo mubuzima.
Nyuma y'ubwigenge, hibanzwe ku kuvugurura gahunda y'uburezi no guteza imbere integanyanyigisho z'igihugu. Intego nyamukuru kwari ukugera ku bana benshi bo mu Rwanda cyane cyane kunoza uburyo bwo kwiga mu cyaro. Gahunda yigihugu no guhinduranya igitondo n'ikigorobabyatangijwe mu mwaka 1966. Kuva mu mwaka 1977 ,amashuri abanza yari imyaka 8 mu Kinyarwanda, mugihe amashuli yisumbuye yigishijwaga mugifaransa.
Imyaka ya jenoside yakorewe abatutsi yibanze ku gushora imari kwabantu no kongera umubare w’abanyeshuri.mu mwaka 1996 hashyizweho amashuri abanza yimyaka 6, ikiciro rusange cyayisumbuye cyimyaka 3, nayisumbuye yimyaka 3, aho Kinyarwanda yari ururimi rwo kwigisha kugeza kumyaka 6 y'ibanze, mugihe ayisumbuye , yahindutse igifaransa nicyongereza .
Mu mwaka wa 2006, Gahunda ya 4 y’Ingamba z’Uburezi (ESSP 2006–2010) yashyizeho amashuri atishyurwa -9 Yibanze - harimo abanza na tatu yisumbuye. Mugihe igipimo cyo kwiyandikisha cyazamutse, ibiciro bijyanye nishuri byakomeje kuba inzitizi kuri benshi.
Mu mwaka wa 2008, mu rwego rwo gushimangira kwinjira ku Rwanda m'umuryango w’ibihugu by’Afurika y’iburasirazuba (EAC), icyongereza cyemejwe nkururimi rw’igihugu rwigisha, imyaka 3 gusa yambere y’amashuli abanza niyo yigishwa mu Kinyarwanda.
Hashyizweho abayobozi benshi bashya:
Kuva mu mwaka wa 2012, muri gahunda nshya y’ingamba z’uburezi (ESSP 2013-2015), intego yavuye mu kongera umubare w'abinjira n'abiyandikisha mu myaka 9 y'ibanze igera ku kuzamura ireme n’akamaro k’ishuri ndetse no kongera amahirwe yo kwiga amashuri yisumbuye hatangijwe imyaka 12 y’ibanze. Politiki yuburezi (12YBE), ituma amafaranga yishuri atishyurwa kugeza mumashuri yisumbuye.
Minisitiri w’uburezi Dr. Valentine Uwamariya yasimbuye Dr Eugene Mutimura mu mwaka 2020 aba minisitiri w’uburezi
"Kurwanya ubujiji no kutamenya gusoma."
"Gutanga abakozi bafite akamaro mu iterambere ry'ubukungu n'umuryango by'u Rwanda binyuze mu burezi n'amahugurwa"
Uburezi bufite 15% byingengo yigihugu muriyo 9.5% ahabwa HE
Mu 2003 amafaranga leta yakoresheje mu burezi yari Miliyari 48 z'amafaranga y'u Rwanda (nukuvuga miliyoni 48.6 z'amapound cyangwa miliyoni 86 z'Amanyamerika).
Hagati ya 1996 na 2001 amafaranga rusange yakoreshejwe ava kuri 3.2% agera kuri 5.5%. Icyakora ibyinshi muribi byakoreshejwe mumashuri yisumbuye.
Inzego zikurikira zigenzura ibipimo byuburezi
- Urwego rw'ubwubatsi n'ibikoresho
- Inama y’igihugu ishinzwe ibizamini
Ishami rishinzwe igenamigambi
- Ubugenzuzi Bukuru bw’Uburezi
Guverinoma y'u Rwanda yashyizeho ingamba z'igihugu mu ikoranabuhanga n'itumanaho (ICT). Ibi bihuzwa n’ikigo cy’ikoranabuhanga mu itumanaho ry’u Rwanda (RITA) cyari kigamije kuba urwego rw’igihugu mu rwego rwo gushyigikira iterambere no gushyira mu bikorwa ibikorwa remezo by’itangazamakuru n’itumanaho mu nzego za Leta n’abikorera.
Minisiteri y’Uburezi (MINEDUC) [1] igira uruhare runini mu guteza imbere ikoreshwa rya ICT mu mashuri kandi ikaba iyobora umushinga umwe wa mudasobwa igendanwa ku mwana [2] mu gihugu.
Nubwo muri iki gihe hari ubumenyi buke bwa ICT n’inkunga ya tekiniki, uburezi bwa ICT bwigishwa mu mashuri makuru kugeza mu mashuri abanza n'ayisumbuye. Kwigisha ICT byatangiye gutanga umusaruro , aho abanyeshuri benshi ubu babona ibiraka bagahabwa umushahara mwiza (ukurikije ibipimo byaho). U Rwanda kandi rushobora gukurura ubucuruzi binyuze mu ndimi ebyiri Igifaransa n'Icyongereza zikoreshwa n'abaturage benshi.
Rwanda Education Commons (REC) ni gahunda yimyaka ine iterwa inkunga na USAID mu rwego rwo guteza imbere ikoreshwa rya ICT mu burezi. Kuva REC yafungura ibiro byayo muri MINEDUC muri Mutarama mu mwaka 2009, yakoze mu rwego rwo kwagura ubumenyi bw'abarimu, guhuza abarezi hagati yabo, ndetse no gushishikariza no guha ubushobozi abarimu. REC yesheje umuhigo wo kugera ku ntego zayo no kumenyekana nk'umufatanyabikorwa ufatika kandi mwiza mu gufasha u Rwanda kugera kuri ICT mu ntego z'uburezi. REC yateguye urubuga rwuburezi kuri interineti www.educationcommons.rw Uyu muryango wa interineti urimo isomero riteye imbere ryujuje ubuziranenge ninteganyanyigisho, inama zungurana ibitekerezo, ibikoresho byimbuga rusange, hamwe namakuru. Abarimu barenga 1.630 biyandikishije kuri uru rubuga kandi bahora barukoresha.
Bamwe mu banyeshuri bagiye biga muri kaminuza nyafurika yemerera abanyeshuri kwiga kumurongo mugihe bigishwa nabarimu baturutse mubindi bihugu.
Mu Kwakira umwaka 2006, Komisiyo ya e-Africa ya NEPAD yatangije umushinga wo kurushaho guteza imbere ICT mu mashuri yo mu Rwanda. Umushinga uzahuza amashuri muri Afrika, harimo abanza n'ayisumbuye, kandi ugamije kwaguka; amaherezo izashyiramo amashuri yisumbuye yose yu Rwanda.
Ibigo bibiri nibyo bifite uruhare runini mu burezi bwa ICT - KIST (Ishuri Rikuru ry’Ubumenyi n’ikoranabuhanga rya Kigali) na KIE (Ikigo cy’uburezi cya Kigali .
Kuva mu mwaka 2005, KIE yagize uruhare muri ICT muri gahunda y’uburezi mu rwego rw’umushinga munini wa EdQual , uterwa inkunga n’ishami ry’Ubwongereza rishinzwe iterambere mpuzamahanga DfID kandi urimo ibihugu bine by’abafatanyabikorwa ba Afurika. Gahunda ya EdQual mu Rwanda yagiye ikorana n’abarimu bo mu mashuri 12 abanza nayisumbuye mu Rwanda. Binyuze muri gahunda y'amahugurwa n'ibikorwa mumashuri, abarimu bagiye batezimbere ubumenyi bwabo bwa ICT no gukoresha ICT kugirango bashyigikire kwigisha no kwiga siyanse n'imibare. Ubundi bushakashatsi buciriritse bwa EdQual bwagereranije umushinga wa NEPAD mu mashuri yo mu Rwanda na Kenya.
Igipimo cyo gusoma no kwandika mu gihugu, cyerekanye ko abafite imyaka 15 kuzamura bashobora gusoma no kwandika, cyari 71% mu mwaka 2009, 38% mu 1978 na 58% mu mwaka 1991.
Urwego rw'uburezi umuntu aba afite akenshi rubonwa nk'uburyo bwo gukusanya imari ifasha mu iterambere ry'ibihugu. Mu Rwanda, mu myaka yashize guverinoma yashyize mu bikorwa politiki yo kugira ngo habeho umubare munini w'abaturage bazi gusoma no kwandika. Mu mwka 2004–2008, 77% by'abagabo n'abagore bari bazi gusoma no kwandika, ibyo bikaba ari ijanisha ryinshi, nyamara, abakomeza amashuri yisumbuye bahagaze kuri 31%. Nubwo bimeze bityo ariko, Minisiteri y'Uburezi (MINEDUC) igaragara nkitarashobora kwesa umuhigo wo kugirango abana bato bose bajye ku ishuli.
Urwego rw'uburezi, mu Rwanda, rukomeje kuba ruto nubwo hashyizwe mu bikorwa politiki y'uburezi buteganijwe ku mashuri abanza (imyaka 6) ndetse n'ayisumbuye (imyaka 3 ) iyobowe n'amashuri ya Leta. Abana ntibasabwa kuriha amafaranga yishuri kuri ayo mashuri. Biteganijwe ko umunyarwanda arangiza impuzandengo yimyaka 10,6 yuburezi. Ariko, impuzandengo yimyaka u Rwanda ikoresha mumashuri ni imyaka 3.3, ibyo bikaba biri munsi yibyateganijwe. Bikaba biri no munsi yimyaka isanzwe yishuri mubihugu byateye imbere na Afrika yo munsi yubutayu bwa Sahara, kuko ho biga imyaka 10.0 nimyaka 4.5. Hashingiwe kuri raporo y’iterambere ry’abantu 2010 (HDI), u Rwanda ruri ku mwanya wa 152 mu bihugu 169 byose biri mu cyiciro cy’iterambere ry’abantu.
Umubare w’abanyarwanda binjira mu mashuri wiyongereye hagati yu mwaka 2001 na 2008, ariko ibikoresho n’umutungo ntibyiyongereye ku kigero kimwe. Kwiyandikisha mu mashuri abanza byikubye hafi kabiri mu myaka icumi ishize, ku mpuzandengo y’ubwiyongere buri mwaka ya 5.4 ku ijana hagati ya 1998 na 2009, igera ku banyeshuri bagera kuri miliyoni 2.2 muri 2008. Icyakora, ubwiyongere bw'abanyeshuri bwatinze mu 2007/08 hiyongereyeho abanyeshuri 40.000 gusa, ugereranije no kwiyongera kw'abanyeshuri 160.000 muri 2005/06. Igitangaje ni uko nta kwiyongera gukomeye kugaragara nyuma yo gushyira mu bikorwa politiki y’uburezi bwibanze ku buntu mu 2003/04, bivuze ko ibintu bitari amafaranga y’ishuri bigira uruhare mu cyemezo cyo kohereza umwana ku ishuri. Mu mwaka wa 2008, abanyeshuri bagera ku 71 bo mu mashuli abanza bigiraga mu cyumba kimwe, mu mashuri yisumbuye abanyeshuri bagera kuri 5 ugereranyije basangiye igitabo 1. Mu mashuli abanza umwarimu yigisha abanyeshuri bagera kuri 62 ugereranyije. Amashuri yo mucyaro cya kure cyane nayo abona ko bigoye gukurura abarimu. Inzitizi zindi n’uko ibikoresho by’inyongera byo gusoma bitari bihagije, cyane cyane ku byiciro by’amashuri abanza.
Izi ngingo zitera kunyuranya ibitabo kwabanyeshuri hagati y’ishuri no mu turere. Ibi bigenda byerekana ko hakiri imbogamizi mubijyanye no kubona n'ibitabo byujuje ubuziranenge mu Rwanda biteganijwe ko bizakemurwa muri gahunda zimirije.
Abagera kuri 40% by'abarimu mu Rwanda bafite uburambe bwimyaka 5 yo kwigisha. Umubare w’abarimu bujuje ibisabwa mu mashuri abanza wiyongereye kugera kuri 99% muri 2008, nyamara, umubare w’abarimu bujuje ibisabwa mu mashuri yisumbuye ikiciro cya mbere ni 36% na 33% gusa mu kiciro cya kabiri cy'amashuri yisumbuye. Ibi bivuze ko u Rwanda rudafite abakozi bafite ubumenyi buhanitse, cyane cyane iyo urebye umubare munini wabarimu badafite ubushobozi bwo kwigisha abanyeshuri bo mumashuri yisumbuye.
Abigisha benshi bumvaga ko bahembwa nabi. Kubera iyo mpamvu, 10% gusa by’abarimu babajijwe bose nibo bize kugira ngo babone impamyabumenyi ihanitse yo kwigisha mu Rwanda. Benshi mubarimu bigisha mumashuri yisumbuye bariga bashaka impamyabumenyi ihanitse itari iyo kwigisha. Ibi birerekana ko ubushake bwo gukomeza amashuri ari buke kandi hari n'indi mirimo ifite inyungu nyinshi ugereranije no kwigisha mu Rwanda. Muri rusange, kutagira ireme muri gahunda yuburezi, nkibipimo byabarimu, kubura ibikoresho nubutunzi bituma amashuri adashimishije.
Ururimi rukoreshwa mu kwigisha mu myaka itatu yambere yuburezi bwibanze ni Kinyarwanda . Mu mwaka wa kane kugeza mu wa gatandatu, ni Icyongereza.
Amasomo y’igifaransa yasubukuwe buri cyumweru mu mashuri abanza, guhera mu 2016.
Imibare kuva mu mwaka 2003:
Umwaka: | 2002-3 | 2007 | 2011 | 2015 |
---|---|---|---|---|
# y'Amashuri | 2.172 | 2.370 | 2,543 | 2.752 |
# y'abanyeshuri | 1.636.563 | 2.150.430 | 2,341.146 | 2,450.705 |
# y'abarimu | 26.024 | 31.037 | 40.299 | 42,005 |
% by'abarimu babishoboye | 85.2% | 98.1% | 98,6% | 93.9% |
Abanyeshuri kuri buri mwarimu | 62.9 | 69.3 | 58.1 | 58.3 |
Igipimo rusange cyo kwiyandikisha (GER) | 100.0% | 151.9% | 127.3% | 135.3% |
Igipimo cyo kwiyandikisha neza (NER) | 82.7% | 95.8% | 95.9% | 96.9% |
Nubwo hari byinshi byagezweho mu Rwanda rugerageza kugera ku burezi bw'ibanze ku isi yose, kuri ubu rufite kimwe mu bipimo byisubiramo cyane mu karere ka Sahara.
Amashuri abanza arangiye, abanyeshuri bafata icyemezo cyibanze cyuko barangije amashuli abanza (PLE).
Ururimi bigamo ni Icyongereza.
Imibare, kuva 2007:
Umwaka: | 2007 | 2011 | 2015 |
---|---|---|---|
# y'Amashuri | 643 | 1.362 | 1.543 |
# y'abanyeshuri | 266.518 | 486.437 | 543.936 |
# y'abarimu | 12,103 | 20.522 | 27,644 |
% by'abarimu babishoboye | 53.4% | 64.4% | 67.9% |
Abanyeshuri kuri buri mwarimu | 22.0 | 23.7 | 19.7 |
Igipimo rusange cyo kwiyandikisha (GER) | 20.5% | 35.5% | 38.0% |
Igipimo cyo kwiyandikisha neza (NER) | 13.1% | 25.7% | 28.3% |
Amashuri yisumbuye agabanijwe mu cyiciro cya mbere n'icyiciro cya kabiri, byombi bimara imyaka 3. Amashuri Yisumbuye, kimwe n'abanza yibanda ku kunguka ubumenyi nubuhanga. Hamwe na 6 abanza ukongeraho 3 yisumbuye ikiciro cya mbere nibyo bikora -9YBE - 9 yibanze. Iyo myaka 3 irangiye, abanyeshuri bakora Urwego-O,ibizamini byigihugu bibafasha gukomeza Amashuri Yisumbuye. Benshi kandi bakomeza muri sisitemu ya TVET - sisitemeTekiniki, imyuga n'amahugurwa.
Guhera mu kiciro cya kabiri cy'ayisumbuye, abanyeshuri batangira amasomo yihariye:
Umubare wabanyeshuri nuburinganire muri mwaka 2015:
# y'abanyeshuri | % Umugore | |
---|---|---|
Amashuri yisumbuye | 336.442 | 53.5% |
Amashuri Yisumbuye - Rusange (GSS) | 131.267 | 55.0% |
Amashuri Yisumbuye - Tekiniki (TSS) | 67,456 | 44.7% |
Amashuri Yisumbuye - Umwarimu (TTC) | 8,771 | 55.8% |
Kugeza mu mwaka 2015, mu Rwanda hari ibigo 44 by'amashuri makuru, 12 muri byo ni ibya Leta naho 32 byigenga. Kaminuza ya mbere mu Rwanda, kaminuza nkuru y’u Rwanda (NUR ubu iri muri kaminuza yu Rwanda ), yafunguwe na guverinoma mu mwaka 1963, ifite abanyeshuri 49. Umwaka w'amashuri wa 1999–2000, ibi byariyongereye bigera ku 4,550. Mu 1997-1998 u Rwanda rwari rufite abanyeshuri 5.571 biyandikishije mu mashuri makuru. Uyu munsi abanyeshuli babarirwa muri 26.796, 39% muri bo ni igitsina gore.
Muri sisitemu yo mumashuri makuru harakorwa PhD zigera ku 100, igice kinini cyazo zikorerwa muri NUR. Mu bice by'ubushakashatsi harimo ubuhinzi, ubworozi, n'amahugurwa y'abashinzwe imirima. Hashyizweho gahunda ya 'Universités du soir' (kaminuza zo mu ishuri rya nijoro) kugira ngo yongere kaminuza. Ariko, habaye impaka zijyanye nubwiza bwamasomo yatanzwe.
Ishami rishinzwe amashuri makuru mu Rwanda riracyafite byinshi mu guteza imbere imyigishirize. Muri 2000–1, umwaka wanyuma abanyeshuri barangije bafite amanota ari hagati ya 11 na 50%. Mu myaka yose, iki gipimo cyo gutsinda ni 53-76%.
Amashuri makuru mu Rwanda ni:
Kaminuza y'u Rwanda, nayo igizwe na kaminuza 6:
Kaminuza Nyafurika y'Ubuyobozi
Tumba College of Technology (TCT)
Umutara Polytechnic (UP)
Ikigo cya Polytechnic Regional Centre Centre Kicukiro Campus (IPRC)
Ikigo cy’amategeko n’iterambere (ILPD)
Amashuri Makuru Yigenga
Ikigo Gatolika cya Kabgayi (ICK)
Kaminuza yigenga ya Kigali (ULK)
Ikigo cy'Ubuhinzi, ikoranabuhanga n'Uburezi ya Kibungo (INATEK)
Institut Laique adventiste de Kigali (INILAK)
Kaminuza y'Abadiventisti bo muri Afurika yo Hagati n'Uburasirazuba (AUCA)
Institut d'Enseignement Supérieur de Ruhengeri (INES)
Kaminuza Gatolika y'u Rwanda (CUR)
Kaminuza ya KIM (yahoze ari ikigo gishinzwe imiyoborere ya Kigali): www.kimuniversity.ac.rw
Byumba Polytechnic (IPB) - Kibogora Polytechnic (KP)
- Ikigo cy'Abaporotesitanti cy'Ubuhanzi n'Ubumenyi bw'Imibereho (PIASS)
- Kaminuza y'Ubukerarugendo, Ikoranabuhanga n'Ubucuruzi (UTB)
Kaminuza ya Mount Kenya Kigali (MKU Kigali)
Ikigo Nderabuzima cya Kigali, ikigo cy’ubuhinzi n’ubworozi (ISAE)
This article uses material from the Wikipedia Ikinyarwanda article Uburezi mu Rwanda, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Ibirimo birahari kuri CC BY-SA 4.0 keretse bivuzwe ukundi. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Ikinyarwanda (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.