Danubie

Cu 2.902 km jè 'u seconne corse d'acque cchiù longhe d'u continende (nnande 'u Volga), e 'u cchiù longhe jume navigabbele de l'Aunìone europèe. Le suve fonde sonde jndr'à Foreste Gnure jndr'à Germanie, addò doje piccele jume, 'u Brigach e 'u Breg, se reauniscène a Donaueschingen. Jè accumenzanne da quiste punde ca 'u jume pigghie 'u nome de Danubie, pure ce se tende a penzà ca 'u Brigach sije a sove vôte 'nu affluende d'u Breg, accussì quiste urtme ha ddà esse già 'u Danubie. Da le sorgende scorre verse est, e attraverse varie capitale de l'Europe cendrale e oriendale (Vienne, Bratislave, Budapest e Belgrade). Ad 'a fine d'u corse suve se scette jndr'à 'u Mar Gnure attraverse 'nu granne delte sus a 'u confine 'mbrà Romanie e Ucraine. 'U delte d'u Danubie jè 'ngluse jndr'à liste d'u patrimonie mondiale de l'UNESCO.

Danubie
'U Danubie a Budapest
State	Germanie Austrie Slovacchie Ungherie Croazie Serbie Bulgarie  Romanie  Moldavie Ucraine
Longhezze	2 858 km
Purtate medie	30 km apprìme de Passavia: 580 m³/s Vienne: 1 900 m³/s Budapest: 2 350 m³/s apprìme d'u Delte: 6 500 m³/s
Bacine idrografeche	817 000 km²
Nasce	Donaueschingen
Sfoce	Mar Gnure

Bbene prutette da l'UNESCO
Delte d'u jume Danubie
Tipe	Naturale
Criterio	(vii) (x)
Perichele	Non in perichele
Ricanusciute da 'u	1991
Schede UNESCO

'U Danubie ha state pe' sèchele 'na 'mbortande vije navegabbele. Canosciute jndr'à storie cumme une de le frondiere de le 'Mbere romane, 'u jume corre longhe le confine de dice pajèsere: Germanie (7,5% d'u bacine idrografeche), Austrie (10,3%), Slovacchie (5,8%), Ungherie (11,7%), Croazie (4,5%), Serbie, Bulgarie (5,2%), Romanie (28,9%), Moldavie (1,7%) e Ucraine (3,8%). 'U suve bacine idrografeche combrende pure 'na vannde de otre nôve pajèsere: Itaglie (0,15%), Pulonie (0,09%), Svizzere (0,32%), Repubbleche Ceche (2,6%), Slovenie (2,2%), Bosnie-Erzegovine (4,8%), Mondegnure, Repubbleche de Macidonie e Albanie (0,03%).

'U nome d'u Danubie jndr'à 'u rumene jè Dunarea; jndr'à 'u croate jè Dunav; jndr'à 'u bulgare e serbe jè Дунав/Dunav; jndr'à l'ungherese jè Duna; jndr'à 'u ceche, polacche, slovacche e sorabe superiore jè Dunaj; jndr'à 'u russe e ucraine jè Дунай; jndr'à 'u tedesche jè Donau; jndr'à 'u bavarese jè Doana; jndr'à 'u slesiane jè Dōnaj; jndr'à 'u frangese e l''nglese jè Danube; jndr'à 'u spagnole e tagliàne jè Danubio; jndr'à 'u turche jè Tuna; jndr'à 'u latine jève Danubius o Danuvius; jndr'à 'u greche jè Δούναβης; jndr'à 'u romene e moldave Dunărea; jndr'à 'u romancie jè Danubi.

Se penze ca quiste termine avènene da 'na andìche radice indoeuropee, ce jè state requagghiate cumme dānus (o dƒ-) e segnefecave "jume"; otre 'mportande jumi europee sonde nnúmenate accumenzanne d'a stesse radice, pe' esembie 'u Donec, 'u Dnepr, 'u Dnestr, 'u Don jndr'â Russie e assaje affluende chiamate Don jndr'â Inghilterre e jndr'â Frange.

L'origgenarije radice indoeuropee ha ddà esse avenute a 'u latine tramite le lènghe celtiche, jndr'à 'u forme (requagghiate) *danu(w)-yo- , oppure, seconne quaccheddune, attraverse le lènghe de le Scite e de le Sarmate, appartenènde a 'u ceppe iraneche (p'u quale jè documendate l'avestiche dānu proprije jndr'à 'u segnefecate de "jume").

jndr'à 'u greche andìche 'u Danubie tenève 'u nome de Ἴστρος Istros, ca se pòte acchijà pure jndr'à 'u latine jndr'â forme Ister.

'Ô stesse Danubie, innecate c'u nome suve tedesche Donau, e quàtte suve affluende Günz, Mindel, Riss e Würm sonde ausate jndr'â paleoclimatologgije pe' innecà le cinghe ere glaciale.

'U Danubie jè l'uneche granne jume europee ca scorre da ovest verse est. Raggiunge 'a reggione d'u Mar Gnure nnande a 'nu viagge de cchiù de 2.850 km, sveluppannose jndre 'nu delte de cirche 4.300 km² 'mbrà Romanie e Ucraine. A differenze de otre jume, 'a lunghezze d'u Danubie jè reggestrate accumenzanne d'a foce 'nvece ca d'a sorgende. 'U punde zere ufficiale jè acchijate jndr'â cetata de Sulina ca se affacce sus a 'u Mar Gnure (addò sfocie une de le vrazze prengepále d'u delte). 'U bacine idrografeche d'u jume se spànne sus a 'na grannèzze de cchiù o mène 805.000 km².

D'a sorgede ad 'a foce, le prengepále affluende sonde:

 

• Iller cu 70 m³/s
• Lech cu 200 m³/s
• Naab cu 49 m³/s
• Brigach
• Altmühl cu 22 m³/s
• Regen (se immette a Ratisbone)
• Isar cu 174 m³/s
• Inn cu 735 m³/s (se immette a Passavie)
• Traun cu 150 m³/s
• Enns cu 195 m³/s
• Morava cu 110 m³/s
• Rába cu 63 m³/s
• Váh cu 161 m³/s
• Hron cu 55 m³/s
• Ipeľ cu 22 m³/s
• Sió, emissarije d'u Laghe Balaton, cu 39 m³/s
• Drava cu 577 m³/s (nàsce jnr'ô Ìrte Adige, Itaglie )
• Tibisco cu 794 m³/s
• Sava cu 1.564 m³/s (se immette a Belgrade)
• Timiş cu 47 m³/s
• Morava (Serbie) cu 232 m³/s
• Timok cu 31 m³/s
• Jiu cu 86 m³/s
• Iskar cu 54 m³/s
• Olt cu 174 m³/s
• Jantra cu 47 m³/s
• Argeş cu 71 m³/s
• Ialomiţa cu 45 m³/s
• Siret cu 240 m³/s
• Prut cu 110 m³/s

• Jume de l'Europe
• Jume d'a Germanie
• Jume d'a Serbie

•   Uicchimedie Commons tène files multimediale sus Danubie

• Mappe sàtte-sàtte d'u Danubie
• (EN) Schede UNESCO d'u delte d'u Danubie