Qullasuyu Estado Plurinacional de Bolivia, Qullasuyu Achka Kawsyallaqtayuq Mamallaqta | |
Wuliwyapa⠀wallqanqan | Wuliwyapa unanchan |
| |
Llaqta qayanqillqa | La Unión es la Fuerza |
---|---|
Llaqta taki | Buliwyap llaqta takin |
Kamachiy | |
Kamachina laya | república parlamentaria (es) |
Umalliq | Luis Arce |
Umalliq ministru | Luis Arce |
Parlamento | Buliwya Achka Nasyun Kamachi Quq Rimana Huñunakuy |
Simikuna | Qhichwa simi, Aymara simi Kastilla simi Wak simikunaaswan |
Uma llaqta | Chuqichaka |
Allpa-saywachiy | |
Arya | 1 098 581 km 2 |
Suyukuna | Beni suyu Chuqichaka suyu Quchapampa suyu Chuqiyapu suyu Uru Uru suyu Santa Krus suyu P'utuqsi suyu Tarija suyu Pando suyu aswan |
Hatunnin llaqta | Santa Kurus |
Hanaq-kay | Min. Parawayi mayu (90 m) Max. Sajama (6542 m) |
Yaku | % |
Pacha UTC | UTC−4 (es) America/La_Paz (es) America/Cochabamba (es) |
Runa-kaqnin | |
Runap-sutin | Wuliwya-runa |
Runakuna | 11 051 600 (2017) hab. |
Density | 10,06 hab./km2 |
Wiñaykawsay | |
Paqarisqan pacha | 1825 |
Piruw-Qullasuyu Huñunakuy | 1836-1839 |
Pasiphiku Maqanakuy | 1879-1884 |
Ekonomiya | |
Sutichasqa RLR | 37 508 642 112,88 $ (2017) 3 567 515 918,958 (2016) |
RLR (RKK) | 83 723 406 644 dólar internacional (es) (2017) 4 869 781 146 (2016) |
Sutichasqa RLR per cápita | 3393 $ (2017) 276 (2016) |
RLR (RKK) per cápita | 7575,682 dólar internacional (es) (2017) 333,353 (2016) |
Llamkanaqkaq indisi | 3 % |
RPI | 0,692 (2021) |
Inflasyun | 4 % (2016) |
Llaqtaqullqi | boliviano (es) |
Aswanraq | |
ISO tuyru | BO |
Internet tuyru | .bo (es) |
Karurimana tuyru | +591 |
Kaypi wankurisqa | Asociación Internacional de Fomento (es) Awya Yala Mama Llaqtakunap TantanakuyninBanco Internacional de Reconstrucción y Fomento (es) Comunidad AndinaCorporación Financiera Internacional (es) aswan |
Wuliwya, Puliwya icha Qullasuyu (Kastilla simipi: Bolivia) nisqaqa Urin Apya Yalapi mama llaqtam. Uma llaqtakuna Chuqichaka Chuqiyapupas. Puliwyap umalliqnin 2006 watamanta 2019 watakamam Evo Morales karqan. Kunanqa umalliq manam kachkanchu, chaywanpas, Luwis Allwirtu Arsi Qataqura umallinatam kamachichkan.
Wuliwiya suyupiqa hisq'un suyum, 112 puruwinsiya, 339 munisipyu.
Suyu | km² | Runakuna | Runakuna/km² | Uma llaqta | |
---|---|---|---|---|---|
Wini | 213.564 | 362.521 | 1,70 | Kimsantin llaqta | |
Chuqichaka | 51.524 | 531.522 | 10,32 | Chuqichaka | |
Quchapampa | 55.631 | 1.455.711 | 26,17 | Quchapampa | |
Chuqiyapu | 133.985 | 2.350.466 | 18,04 | Chuqiyapu | |
Uru Uru | 53.588 | 391.870 | 7,31 | Uru Uru | |
Pando nisqa | 63.827 | 52.525 | 0,82 | Cobija | |
P'utuqsi | 118.218 | 709.013 | 6,00 | P'utuqsi | |
Santa Kurus | 370.621 | 2.029.471 | 5,48 | Santa Kurus | |
Tariha | 37.623 | 391.226 | 10,40 | Tariha | |
llapan | 1.098.581 | 8.274.325 | 7,56 | . |
2006 watapi Puliwya suyupi 9.627.269 runa kawsasqan (8,76 runa/km²).
Puliwya suyupiqa achka runa llaqtam, inrihina ayllu llaqtam.
Tukuy Puliwya suyu runakunamanta 4.133.138 inrihina kanku (ine. 2001), paykunaqa 36 qutupi llaqtachakunku. Suyupi tukuy 4.141.187 mana inrihina kawsan.
Suyu | Llapan | Llaqta kiti | Chakrapura kiti |
Beni | 50.630 | 23.174 | 27.456 |
Chuqichaka | 345.010 | 114.889 | 230.121 |
Quchapampa | 999.963 | 446.960 | 553.003 |
Chuqiyapu | 1.402.184 | 709.445 | 692.739 |
Uru Uru | 238.829 | 106.269 | 132.560 |
Pando | 6.039 | 2.895 | 3.144 |
P'utuqsi | 572.592 | 134.518 | 438.074 |
Santa Kurus | 447.955 | 276.559 | 171.396 |
Tarija | 69.936 | 42.633 | 27.303 |
llapan | 4.133.138 | 1.857.342 | 2.275.796 |
Uma runa llaqtakuna
Pukyu: Wigberto Rivero Pinto (2006) [1]
Suyu | Llapan | Llaqta kiti | Chakrapura kiti |
Beni | 311.891 | 225.978 | 85.913 |
Chuqichaka | 186.512 | 103.237 | 83.275 |
Quchapampa | 455.748 | 409.449 | 46.299 |
Chuqiyapu | 948.282 | 842.701 | 105.581 |
Uru Uru | 153.041 | 129.841 | 23.200 |
Pando | 46.486 | 17.925 | 28.561 |
P'utuqsi | 136.421 | 104.565 | 31.856 |
Santa Kurus | 1.581.516 | 1.269.089 | 312.427 |
Tarija | 321.290 | 205.103 | 116.187 |
llapan | 4.141.187 | 3.307.888 | 833.299 |
Puliwya suyupiqa kastilla, qhichwa, aymara, waraniyi simikunatam lliwmanta astawan rimanku.
Simi | Rimaqkuna |
---|---|
Qhichwa simi | 2.281.198 |
Aymara simi | 1.525.321 |
Waraniyi simi | 62.575 |
Huk pachan simi | 49.432 |
Kastilla simi | 6.821.626 |
Hawa simi | 250.754 |
Pachan similla | 960.491 |
Kastilla simi pachan simipas | 2.739.407 |
Kastilla simi hawa simipas | 4.115.751 |
Llaqta | Runakuna (2001) | Runakuna (~ 2009) | Llaqta | Runakuna (2001) | Runakuna (~ 2009) |
---|---|---|---|---|---|
Santa Krus | 1.113.582 | 1.614.618 | Wiyacha | 29.108 | 35.968 |
Chuqiyapu | 789.585 | 887.512 | Villazón | 28.045 | 34.787 |
Altu llaqta | 647.350 | 949.912 | Tikipaya | 26.732 | 30.480 |
Quchapampa | 516.683 | 616.943 | Kamiri | 26.505 | 33.216 |
Uru Uru | 201.230 | 232.114 | Panti llaqta (Bermejo) | 26.059 | 32.992 |
Chuqichaka | 193.876 | 295.455 | Tupisa | 21.707 | 24.842 |
Tarija | 135.783 | 204.423 | Kuwiha | 20.820 | 43.813 |
P'utuqsi | 132.966 | 164.600 | Llallawa | 20.065 | 18.340 |
Sakawa | 92.581 | 105.105 | San Inasyu | 19.401 | 27.657 |
Montero | 78.294 | 100.911 | Warnes | 17.872 | 26.888 |
Kimsantin llaqta (Trinidad) | 75.987 | 94.348 | San Borja | 16.891 | 23.664 |
Killaqullu | 74.980 | 85.224 | Villamontes | 16.113 | 23.732 |
Yakuywa | 64.611 | 87.914 | Qutuqa | 15.181 | 22.842 |
Riberalta | 64.511 | 88.059 | Wanuni | 15.106 | 17.172 |
Qullqapirwa | 41.637 | 47.430 | Punata | 14.742 | 17.336 |
Wayaramirin | 33.095 | 37.612 | Yapakani | 14.589 | 22.569 |
Puliwyaqa 1825yuq watamantapacha chunka isqunniyuq hatun kamachi riqsin.
Iskay waranqa pichqayuq watapi qhapaq intiraymi killapi Evo Morales Susyalismuman Rikch'arimuy partidumanta Movimiento al Socialismo (MAS) nisqa, huk ñiqin umalliq inrihina Puliwya suyumanta, Puliwya suyu runakunamanta 54 % akllanasqa karqan. Iskay waranqa suqtayuq watapi, qhulla puquy killa iskay chunka iskayniyuq p'unchawmantam Buliwyap umalliqnin kachkan.
Suti (Kamaqkuna)
Pachakuti inrihina Rikch'arimuy (Movimiento Indígena Pachakuti (MIP)) nisqaqa huk buliwyanu partiduman rikch'akuq inrihina tantanakuymi, 2000 watapi Felipe Quispep kamarisqan.
Saywakuna | |||
Mama llaqta | Pacha | Mayu / Qucha | Llapan |
---|---|---|---|
Arhintina | 471 | 302 | 773 |
Parasil | 750 | 2.673¹ | 3.423 |
Chirisuyu | 830 | 20 | 850 |
Parawayi | 691 | 50 | 741 |
Piruw | 513 | 534² | 1.047 |
Pacha | 3.469 | ||
Mayu / Qucha | 3.579 | ||
Llapan | 6.834 | ||
1 = 95 km quchakuna2 = 150 km Titiqaqa qucha. |
Buliwya suyuqa ima munay rikukuyniyuq, imaymananiray kawsayniyuq, raymikunayuq, takikunayuq. Kay suyuqa hamuqkunapaq imaymana kawsaykunata kicharin. Kanqan: qaqa siqaykuna, mayupi wamp'upi tuytuykuna, puriykuna, pisqukuna, sallqa kawsay qhawaykunapas, q'uñi unu wayt'aykuna, ñawpa willakuykuna, wasichakuy, ñawpa wasichakuyninkuna qhawaykunapis.
Santa Krus suyupi tarikullantaq Noel Kempff Mercado mamallaqta parki. 2000 watapi UNESCO nisqa Tukuy runakunap qhapaq kaynin rimarirqan. Suqta llaqtaqa Santa Krus suyupi tukuy runakunap qhapaq kaynin kan, Misiones jesuíticas de Bolivia nisqa. Chuqiyapu suyupitaq Titiqaqa qucha Titiqaqa wat'a wan Killawat'a wan, hinaspa Tiwanaku kan. P'utuqsi suyupitaq askha sumaq quchakuna kachi quchakunapas (Uyuni kachi qucha, Pukaqucha, Q'umirqucha, Yuraqqucha, Uru-Uru qucha), hatun urqukuna (Aqutanku, Likankawur, Lipis, Uturunku) hinaspapis ch'in pacha tarikullantaq. Chuqichaka llaqtapitaq ima munay ñawpa wasikuna kan. Quchapampa suyutaq unay pacha mawk'a Inkallaqta llaqtayuq, askha sumaq quchakunapas.
Buliwya suyupi tarikuq kaqkuna:
Caporales, Diablada, Cueca, Llamerada, Macheteros, Morenada, Saya, Suri Sikuri, Takirari, Tobas
|
|
|
Buliwyapi amachasqa sallqa suyukuna | ||
---|---|---|
Mamallaqta parkikuna: Amboró · Awarawi · Carrasco · Isiboro Secure · Iñao · Kaa Iya · Madidi · Noel Kempff Mercado · Qutapata · Sajama · San Matías · Tunari · Turu Turu · Utukis | ||
Mamallaqta risirwakuna: Eduardo Abaroa · Manuripi-Heath Amarumayu · Tarikiya | ||
Risirwakuna: Apulupampa · Beni · Palmar · Pilón Lajas · Sama urqukuna · Tukawaka · Ulla Ulla | ||
Ramsar k'itikuna: Kunsipsyun qucha · Pantanal · Pukaqucha · Puwpu qucha · San José · Titiqaqa qucha · Uru-Uru qucha |
Buliwya suyupi runa llaqtakuna | ||
---|---|---|
Antikuna, Qullaw: Aymara runa · Chipaya runa · Qhichwa runa · Uru runa | ||
Amarumayu sach'a-sach'a suyu: Aphru-buliwiyanu · Araona · Ayoreo · Baure · Kanichana · Kawiña · Kayuwawa · Chaqubu · Chiman · Chikitus · Ese'eqha · Warasuqwe · Warayu · Itonama · Huwakinyanu · Leqos · Machineri · Maropa · Moré · Moseten · Mowima · Musu · Yura (Nawa) · Pakawara · Siryono · Takana · Toromona · Yaminawa · Yuki · Yurakari | ||
Hatun Chaku: Tapiete runa · Waraniyi runa (Chiriwanu, Simba) · Weenhayek runa | ||
Hukkuna indihina runa llaqtakuna: Qumlik | ||
Mawk'a runa llaqtakuna: Inka | ||
Urin Awya Yalapi mama llaqtam |
---|
Arhintina · Parasil · Qullasuyu · Chirisuyu · Ikwayur · Kulunsuyu · Parawayi · Piruw · Surinam · Uruwayi · Wayana · Winisuyla · Ransis Wayana ( Ransiya ) · Malwina wat'akuna |
This article uses material from the Wikipedia Qichwa simi article Wuliwya, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Samiqwanqa llamk'ankiman CC BY-SA 4.0 nisqa ruraq hayñikama, mana wakin hina willaptinqa. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Qichwa simi (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.