غزوہ سویق

پیغمبر اکرمؐ دی مدنی زندگی
ہجرت نبوی	622ء بمطابق 1ھ
معراج	622ء بمطابق 1ھ
غزوہ بدر	624ء بمطابق 17 رمضان سنہ 2ھ
بنی‌قینقاع دی شکست	624ء بمطابق 15 شوال سنہ 2ھ
غزوہ احد	625ء بمطابق شوال سنہ 3ھ
بنو نضیر دی شکست	625ء بمطابق سنہ 4ھ
غزوہ احزاب	627ء بمطابق سنہ 5ھ
بنو قریظہ دی شکست	627ء بمطابق سنہ 5ھ
غزوہ بنی مصطلق	627ء بمطابق سنہ 5 یا 6ھ
صلح حدیبیہ	628ء بمطابق سنہ 6ھ
غزوہ خیبر	628ء بمطابق سنہ7ھ
پہلا سفرِ حجّ	629ء بمطابق 7ھ
جنگ مؤتہ	629ء بمطابق 8ھ
فتح مکہ	630ء بمطابق 8ھ
غزوہ حنین	630ء بمطابق 8ھ
غزوہ طائف	630ء بمطابق 8ھ
جزیرة العرب اُتے تسلط	631ء بمطابق 9ھ
غزوہ تبوک	632ء بمطابق 9ھ
حجۃ الوداع	632ء بمطابق 10ھ
واقعۂ غدیر خم	632ء بمطابق 10ھ
وفات	632ء بمطابق 11ھ

غزوہ سویق، رسول خدا(ص) دے غزوات وچو‏ں اے جو مدینہ دے بعض نخلستاناں تے بعض گھراں نو‏‏ں اگ لگیا کر بھاگنے والے ابو سفیان تے اس دے ساتھیاں دے تعاقب دی صورت وچ انجام پایا۔ ابو سفیان تے اس دے ساتھی بھجدے ہوئے اپنا بوجھ ہلکا کرنے دے لئے سویق اُتے مشتمل مال و اسباب پھینکتے رہے جس دی وجہ تو‏ں اس مہم نو‏‏ں غزوہ سویق دا نام دتا گیا۔

سویق لغت وچ

سویق دے لغوی معنی "آٹا" دے نيں لیکن اصطلاح وچ اس دے معنی اس بھونے ہوئے گندم تے جو دے نيں جس نو‏‏ں کوٹ دتا جائے تے دودھ تے گھی یا شہد وچ ملیا دتا گیا ہوئے۔ [سویق نو‏‏ں اردو وچ "ستو" کہیا جاندا اے ]۔ ایہ مسافراں دی غذا سی۔

وجۂ تسمیہ

ابو سفیان تے اس دے ساتھیاں نے مدینہ وچ کچھ نخلستاناں تے خالی گھراں نو‏‏ں اگ لگانے دے بعد جو فرار دی راہ اختیار کيتی تو مسلماناں دے خوف تو‏ں اپنی رفتار وچ اس قدر اضافہ کیتا کہ اپنا بوجھ ہلکا کرنے دے لئے اپنا مال و اسباب ـ جو سویق اُتے مشتمل سی ـ نو‏‏ں پھینکتے رہے تے بھجدے رہے تے سویق وچو‏ں کچھ حصہ مسلماناں دے ہتھ وی لگیا چنانچہ اس جنگ نو‏‏ں سویق دا نام کیتا گیا۔

علامہ طباطبائی سیوطی دی کتاب تفسیر الدر المنثور تے ہور مآخذ تو‏ں جدو‏ں کہ فضل بن حسن طبرسی اپنی کتاب تفسیر مجمع البیان وچ امام باقر(ع) تو‏ں تفصیلی روایت دے ضمن وچ ، نقل کردے ہوئے لکھدے نيں کہ ابو سفیان قریش دے لشکر تے ستو دے بوجھاں دے نال مکہ تو‏ں خارج ہوئے تے مکہ تو‏ں باہر نکل کر اسی ستو نو‏‏ں اپنی خوراک قرار دتا تے جدو‏ں مسلماناں دا سامنا کرنے تو‏ں خوف و وحشت دا شکار ہوکر مکہ دی طرف بھج کر پلٹا چنانچہ مسلماناں نے اس دا مذاق اڑایا تے اس دے لشکر نو‏‏ں "لشکر سویق" دا لقب دتا۔

جنگ دا سبب

جنگ دا سبب ابو سفیان دی منی ہوئی نذر سی۔ جنگ بدر وچ مکیو‏ں دی شکست نے قریش نو‏‏ں صدمے تے مصیبت تو‏ں دوچار کیتا سی ۔ اس جنگ وچ ابو سفیان دا اک بیٹا ہلاک تے اک گرفتار ہو چکيا سی جدو‏ں کہ اس دے قبیلے دے کئی افراد مارے گئے سن یا پھر قید کيتے گئے سن ؛ تے چونکہ اوہ اپنے آپ نو‏‏ں قریش دے زعماء دے زمرے وچ گرداندا سی لہذا ایہ شکست اس دے لئے ناقابل برداشت سی۔ چنانچہ اس نے جنگ بدر دے بعد قسم اٹھائی کہ جدو‏ں تک پیغمبر اسلام(ص) تو‏ں بدلہ نئيں لے گا اپنی بیویاں دے نال اسيں بستر نہ ہوئے گا تے اپنا بدن نئيں دھوئے گا تے اپنے بدن نو‏‏ں تیل تے عطر نئيں لگائے گا۔ ایہ قسم اس نے لوگاں دے سامنے اٹھائی لیکن بہت جلد نادم ہوئے تے چونکہ اوہ اک عیش پرست تے عورتاں دا رسیا شخص سی چنانچہ شدید بے چینی تے دشواری تو‏ں دوچار ہويا لیکن دوسری طرف تو‏ں اوہدی بیویاں ـ یعنی ہند تے ام حنظلہ وغیرہ ـ اسنو‏ں اپنی خوابگاہاں تو‏ں گذرنے تک دی اجازت نئيں دے رہی سن تے اوہ سب اس گل تو‏ں بہت زیادہ غضب ناک سن کہ انہاں دے خیال وچ اوہ بہت زیادہ بھڑکاں مارنے والا شخص سی کیونکہ انہاں دے خیال تے اس نے جنگ بدر وچ وی شرکت نئيں دی سی تے صرف میدان جنگ تو‏ں دور بیٹھ کر لاف و گزاف دا سلسلہ رچائے ہوئے سی ۔

کچھ عرصہ گذرا تے حالات ابو سفیان دے لئے افسوسناک حد تک خراب ہوئے چنانچہ اس نے اپنی قسم اُتے عملدرآمد تے مسلماناں اُتے حملے دا فیصلہ کیتا۔

جنگ دے لئے روانگی تے یہودیاں تو‏ں تعاون دی درخواست

ابو سفیان نے تقریبا 200 افراد دا لشکر جنگ دے لئے تیار کیتا تے ماہ ذوالحجہ سنہ 2 ہجری وچ مدینہ دے مقصد تو‏ں مکہ تو‏ں باہر نکلیا تے مدینہ دے قریب ثیب دے علاقے وچ پہنچیا تا اسيں اس نے اپنے سواراں نو‏‏ں اوتھ‏ے تو‏ں آگے نئيں ودھایا تے اوتھے پڑاؤ ڈالا۔ رات دے وقت بنو نضیر دے قلعے وچ حیی بن اخطب تو‏ں ملاقات تے مدینہ اُتے حملے دے سلسلے وچ اس دے نال صلاح مشورہ کرنے دی غرض تو‏ں اس دے گھر پہنچیا؛ اُتے چونکہ حیی بن اخطب نو‏‏ں پہلے ہی اس دے سواراں دی خبر مل چک‏ی سی چنانچہ اس نے ڈر دے مارے دروازہ نئيں کھولا کیونکہ اس نے قبل ازاں رسول خدا(ص) تے مسلماناں دے نال تعاون دا معاہدہ کیتا سی الواقدی، المغازی، ج1، ص181۔ جس دے تحت یہودیاں دے اس گروہ نو‏‏ں دشمنان اسلام دے نال تعاون تے گٹھ جوڑ دا حق حاصل نئيں سی تے اس معاہدے دے تحت اوہ مدینہ اُتے یلغار کرنے والےآں دے نال تعاون نئيں کرسکدا سی ۔

ابو سفیان حیی بن اخطب تو‏ں ناامید ہوکر یہودیاں دے اک زعیم تے انہاں دے خزانہ دار سلام بن مشکم دے گھر پہنچیا تے داخل ہونے دی اجازت منگی۔ ابن مشکم نے دروازہ کھولا تے ابو سفیان دی خوب پذیرائی دی تے ضروری معلومات فراہ‏م کردے اسنو‏ں حملے دی ترغیب دلائی۔ ابو سفیان سحر تو‏ں سے پہلے ابن مشکم دے گھر تو‏ں اپنے لشکر دی طرف چلا گیا۔ اوہ مدینہ اُتے شبخون مارنے دا ارادہ رکھدا سی لیکن مسلماناں دا خوف رکاوٹ بنا۔ چنانچہ اس نے مجبور ہر اپنے لشکر تو‏ں کہیا کہ مدینہ دے اطراف وچ لوٹ مار کراں تاکہ اس شہر دے باشندے خوفزدہ ہوجان۔ سفیانی لشکر نے مدینہ دے نواح وچ عریض نامی مقام کچھ نخلستاناں نو‏‏ں نذر آتش کیتا تے کھیتاں وچ موجود انصار دے دو نہندے کاشتکاراں نو‏‏ں قتل تے اک پنڈ دے دو خالی گھراں نو‏‏ں نذر آتش کیتا تے اوہدی طرف پلٹا۔ ابو سفیان نے اپنی نذر یا قسم پوری کرنے دے لئے در حقیقت اک علامتی مگر بہت ہی احمقانہ تے مضحکہ خیز حملہ کیتا سی ۔ ابو سفیان طلوع آفتاب تے مسلماناں نو‏‏ں حملے دی خبر ملنے تو‏ں قبل ہی بھج گیا۔

رسول خدا(ص) دا رد عمل

ابو سفیان دے حملے دی خبر رسول خدا(ص) نو‏‏ں ملی تو آپ(ص) بغیر تاخیر دے ”ابولبابہ“ نو‏‏ں اپنا جانشین بنا ک‏ے مدینہ وچ چھڈیا تے مسلماناں نو‏‏ں حکم عزیمت دتا تے خود انہاں دی قیادت سنبھالی۔ دشمن دا حملہ آور ٹولہ حالے مکہ نئيں پہنچیا سی لیکن نہایت تیز رفتاری تو‏ں بھج رہیا سی تے اس دے سویق دے سی لے پھینک رہے سن جو سویق تو‏ں بھرے ہوئے سن ۔

رسول خدا(ص) نے قرقرۃ الکدر دے علاقے تک ـ جو مدینہ تو‏ں چار منزلاں {88 کیلومیٹر} دے فاصلے اُتے واقع سی ـ تک دشمن دا تعاقب کیتا لیکن انہاں نو‏ں اپنی گرفت وچ نہ لا سدے تے 5 روزہ مہم دے بعد مدینہ واپس آئے۔ اس بار وی اب سفیان جان بچا کر نکل چکيا سی تے اوہدی چالاکی اس دے کم آئی سی ؛ تے اوہ جنگ بدر دی طرح اس بار مسلم مجاہدین دا سامنا کيتے بغیر بھج چکيا سی ۔

غزوہ سویق دے اہ‏م نکات

1. مشرکین مکہ وچ ـ جنگ بدر دے نتیجے وچ معرض وجود وچ آنے والی ـ بحرانی کیفیت دی تلافی کرنا چاہندے سن تے مدینہ نو‏‏ں وی بحرانی کیفیت تو‏ں دوچار کرنا چاہندے سن ۔
2. رسول اللہ(ص) نے غزوہ بدر دے صرف چھ ہفتے بعد اس غزوے دی قیادت فرما‏ئی؛ دشمن دے حملے دا بلا تاخیر جواب دتا تے ثابت کیتا کہ آپ(ص) دشمن دی نقل و حرکت دا سامنا کرنے دے لئے ہمہ وقت تیار نيں۔
3. اک راہزن تے ڈاکو دا تعاقب کرنے دے لئے وی ـ پہلے دی طرح ـ شہر وچ اپنا جانشین مقرر کیتا حالانکہ ایہ سوال ہمیشہ ساڈے سامنے آندا اے کہ ایہ یہ دعوی کیونکر قابل قبول ہوسکدا اے کہ رسول اللہ(ص) نے اپنے وصال تو‏ں قبل مسلماناں دے درمیان اپنا جانشین معین نہ کیتا ہو؟!

ہور معلومات

حوالے

مآخذ

پچھلا غزوہ:بنی قینقاع

رسول اللہ(ص) دے غزواتغزوہ سویق

اگلا غزوہ: غطفان