علی وال دی لڑائی

علی وال دی لڑائی
پہلی اینگلو سکھ جنگ دا حصہ
برٹش 16ویں لانسرز دا فوج عین تے حملہ کردے ہوئے
تریخ 28 جنوری 1846 تھاں/ٹکانہ ستلج دریا دے کنارے نتیجہ انگریزاں دی جت
لڑاکے
ایسٹ انڈیا کمپنی	سکھ سلطنت
آگو
سر ہیری سمتھ	رنجودھ سنگھ مجیٹھیا
طاقت
12،000 30-32 guns	20،000 69-70 guns
موتاں تے نقصان
673-850	2،000 – 3،000 67 guns

پس منظر

پہلی اینگلو سکھ جنگ مہاراجہ رنجیت سنگھ دی موت دے چھ سال بعد شروع ہوئی سی۔ رنجیت سنگھ دی موت توں بعد پنجاب وچ انتشار پھیل گئیا سی اتے انگریزاں نے اپنی سرحد تے فوج دی گنتی ودھاؤنی شروع کر دتی سی۔ جوسٹائل خالصہ فوج نوں حملے لئی اکسایا گیا اتے اوہناں نے اپنے بھروسیہین لیڈراں دی اگوائی وچ ستلج پار انگریزاں تے حملہ کر دتا۔

علی وال دی لڑائی

فروز شہر (پھیرو شہر) توں ہار کے سکھ فوج ستلج پار کرکے اپنے علاقے وچ پہنچی اتے اپنی ہار دا بدلہ لین لئی سبھراؤں دے نیڑے تیاری وچ جٹ گئی۔ ادھر انگریز فوج وی فیروزپور دی چھاؤنی وچ اپنی تیاری کرن لگی۔ اسے دوران لدھیانے دے نیڑے بدووال (21 جنوری 1846ء) اتے علی وال (28 جنوری 1846ء) وچ انگریز اتے سکھ فوجاں وچالے دو نکیاں نکیاں لڑائیاں ہوئیاں۔ سکھ فوج دے جرنیل رنجودھ سنگھ مجیٹھیا دے وساہ گھات کارن اتھے وی 28 جنوری 1846ء نوں انگریزاں دی جت ہوئی، بھاویں انگریزاں دے کافی فوجی مارے گئے۔

علی وال 28 جنوری 1846ء نوں انگریزاں تے سکھاں دیاں فوجاں وچکار بہت بھاری جنگ ہوئی سی جس وچ ہزاراں سکھ فوجیاں نے جاناں واریاں اتے انگریزاں دا وی تکڑا نقصان ہویا سی۔ ایہہ لڑائی پنجاب دیاں دو وڈیاں جنگاں دا حصہ ہن جو اگریزاں اتے سکھاں وچکار ہوئیاں۔ اس جنگ دا پہلا دور 1845–46 وچ ہویا اتے دوسرا دور 1848–49 دوران۔ مارچ 1849ء نوں آخری لڑائی چلیانوالے ہوئی جتھے اگریزاں نے سکھاں نوں ہرا کے پنجاب وچوں سکھ راج دا باقائدہ انت کر دتا اتے پنجاب نوں اپنے ہندوستان دے راج وچ ملا لیا۔ ایہہ لڑائی انگریزاں ولوں ہیری سمتھّ دی اگوائی وچ لڑی گئی سی۔

لڑائی دا مختصر اتہاس

1845 دے شروع توں سارے پنجاب دا ماحول اجیہا سی کہ بہت سارے سکھ فوجیاں وچ لاہور دے سکھ سرداراں خلاف وی عنہ ہی غصہ سی، جنہاں نے اگریزاں نال اندرو-کھاتیو سازشاں کرنیاں شروع کر دتیاں سن جس نال پنجاب وچ سکھاں دے راج نوں خطرہ پیدا ہو گیا سی۔ سکھ فوجیاں دیاں کئی پلٹناں انگریزاں نال ٹکر لین دے روں وچ سن۔ علیوال دی لڑائی توں اک مہینہ پہلاں 24 دسمبر 1845 نوں انگریزاں اتے سکھاں وچالے مدکی اتے پھروجشاہ وچ وڈی جنگ ہو چکی سی۔ ایہناں جنگاں وچ سکھاں تے انگریزاں دا دوہیں پاسیں بہت نقصان ہویا سی پر لڑائی فیصلہ کن نہیں سی۔ کوئی دھر ہاری نہیں سی۔ مدکی پچھوں سکھ فوجیاں دی کمانڈ کھنڈ گئی سی، فوج دا اک حصہ انگریزاں نال ٹکر لے کے ستلج توں پرے دھکنا چاہندا سی۔ سکھ فوجاں دا وڈا حصہ سبھراواں پنڈ کول ستلج دریا اتے بیڑیاں دا پل بناؤن لگا۔

سکھ فوجیاں دا اک دستا ہور پنجاہ کو میل اگے ستلج نوں پار کرکے انگریزی راج وچ داخل ہو گیا سی۔ ایہناں فوجاں دی اگوائی رنجودھ سنگھ مجیٹھیا کر رہا سی۔ ایہناں نے 21 جنوری نوں بدووال وچ اگریزاں دا کجھ اصلا کھوہ لیا اتے انگریزاں دا اک افسر اتے کجھ فوجی مار دتے سن۔ سکھ فوجیاں نے بدووال توں پچھوں اگریزاں دی لدھیانے والی چھاؤنی اتے سدھا حملہ کرن دی وجائے پھلور کولوں ستلج تو پل پار کر گئے۔

اتھے رنجودھ سنگھ مجیٹھیا دی فوج وچ ہور ودھیا سکھ لڑاکو وی آ رلے سن۔ پر کمزوری ایہہ سی کہ مجیٹھیا دا ناں تاں ساری فوج تے حکم چلدا سی ناں ہی اسدا انا رعب سی۔ کل ملا کے سکھ پھوجیاں پاس 65 توپاں سن اتے ساری فوج گھوڑ سوار اتے پیادہ سمیت 18,000 دے قریب تے ایہہ سکھ فوجاں تلون گھاٹ دیاں بیڑیاں راہیں علیوال برابر ستلج پار کرکے مورچے بناؤن لگیاں۔

ادھر انگریزی پلٹناں وچ 11,000 فوجی ہیری سمتھ دی کمانڈ تھلے 28 جنوری نوں سویرے پڑین پہنچ گئیاں۔ ایہناں وچ ہندوستانی تے گرکھے وی سن جہناں نوں ادوں پوربیے کیہا جاندا سی جو پنجابیاں نال لڑن لئی اگریزاں نے اپنے سپاہی وجوں لیاندے سن۔ پڑین دا پنڈ اچے تھیہ تے بنیا اے جس توں بیٹ دا سارا علاقہ خوب دسدا اے، اگریز فوجاں نے اتھے پوجیشناں لے لئیاں۔ ادھر سکھ فوجیاں نے دریا توں اگے بھوندڑی توں علیوال تک 18,000 سکھ فوجاں تن گئیاں۔

28 جنوری دے سویر دے 10 وجے ہیری سمتھ نے اپنے فوجیاں نوں لڑائی دا حکم دتا۔ پہلاں حملہ کھبے توں شروع کیتا، جو سکھ پلٹناں نے گورے اتے ہندوستانی فوجیاں دے کئی حملے پچھاڑے پر لگاتار حملے کرکے اگریز پلٹناں نے سکھ گھوڑ سواراں سی گولائی توڑ دتی، سکھ فوجاں نے انگریزاں نال ہتھو ہتھی لڑائی شروع کر دتی اتے جاناں واریاں۔ ہزاراں سکھ سپاہی شہید ہو گئے۔ اگریزاں دے 151 فوجی مارے گئے اتے کل 413 فوجی پھٹڑ ہوئے۔ لڑائی وچ انگریز افسر لیفٹینینٹ سویٹنبم، سمالپیج اتے ولیئمز وی مارے گئے سن۔ سکھاں دے پورے نقصان دے ویروے کس نے اکٹھے کرنے سن؟

انجھ علیوال دی لڑائی انگریزاں دے پلے پئی پر سکھ ہارے نہیں سن۔ اوہ اگلی لڑائی لئی تیاری وچ سن، علیوال وکھے انگریزاں دا ہتھ اپر رہا۔ اتھے اوہناں نے سکھاں دیاں بہت ساریاں توپاں نوں وی قبضے وچ کیتا پر سکھ کمانڈر لال سنگھ تے تیجا سنگھ تاں مدکی اتے پھروجشاہ دی لڑائی توں پچھوں ہی اگریزاں نال خفیہ سندھی کرن لئی انگریزاں پاس ایلچی بھیج چکے سن۔ انگریز وی اگلے پڑائ دی لڑائی جو سبھراواں ہونی سی اس دی تیاری وچ جٹ گئے جو 10 فروری نوں ہوئی۔

ایہہ لڑائی سکھ جتے سن، پر ایہہ گل اتہاس وچ لکائی گئی اے، کیونکہ نیپولیئن نال لڑن والے فوجیاں نوں سکھاں نے ہرایا سی۔

جنگ دی یادگاری سیخ

یادگاری سیخ جو علیوال اتے گوراہور پنڈ دے مدھ وچّ کھیتاں وچکار کھڑی ہے، ایہہ انگریزاں اتے سکھاں وچالے ہوئی وڈی لڑائی دی نشانی ہے۔ اس جگہ انگریز سرکار ولوں بہت اچی یادگار اساری گئی سی جسنوں علاقہ واسی 'گورے دی سیخ' کیہا کردے سن۔ پر ایہہ لڑائی ادوں علیوال پنڈ نیڑے لڑی گئی سی جس کرکے اتہاس وچّ ایہہ علیوال دی لڑائی وجوں جانی جاندی ہے۔ اس یادگار نیڑلے کئی پنڈ لیہاں، گوراہور، بھرووال کلاں، بھرووال خورد، لڑائی توں پچھوں بجھے ہن، ادوں بھوندڑی، آلیوال، پڑین، گورسیاں اتے کوٹلی ہی مکھ پنڈ سن۔

ایہہ یادگار سیخ 28 جنوری 1846ء نوں ہوئی انگریزاں تے سکھاں دی جنگ وچ شہید ہوئے سکھاں دی یاد وچ پنڈ علیوال سٹیڈیم دے نال بنائی جا رہی اے | اس وچ 40 فٹ اچی مینار، جس اپر کھنڈا صاحب ششوبھت ہووےگا، بچیاں دے کتاباں پڑن لئی اک لائبریری تے جنگ دیاں تصویراں دی پردرشنی لئی وی جگا بنائی گئی اے | اس دی دیکھ ریکھ پنڈ دی کمیٹی بنا کے کیتی جا رہی اے، اس کمیٹی دا نام "سکھ شہیداں" دی یاد رکھیا گیا اے | اس کمیٹی دے پردھان سرپنچ ظاہر سنگھ، خزانچی ہردیو سنگھ تے سرجیت سنگھ، میت پردھان پریتم سنگھ تے بلبیر سنگھ، سیکٹری بگا سنگھ تے صوبیدار جوگندر سنگھ ہن

حوالے

• Perrett, Bryan (2007). British Military History for Dummies. John Wiley & Sons. ISBN 978-0-470-03213-8. 
• (1864) Cassell's Illustrated history of England 8. W. Kent and Co.. 
• Hernon, Ian (2003). Britain's forgotten wars. Sutton Publishing. ISBN 0-7509-3162-0. 
• Farwell, Byron (1999). Queen Victoria's little wars. Wordsworth Military Library. ISBN 1-84022-216-6. 

باہرلے جوڑ

• BritishBattles.com Archived 2007-02-25 at the وے بیک مشین
• SikhPhilosophy.Net – History of Sikhism