صنعتی انقلاب

صنعتی انقلاب اٹھارہاں تے انیہويں صدی دے درمیانی عرصہ وچ زراعت، کان کنی، مواصلات تے دریافت وچ کئی وڈی تبدیلیاں دا تذکرہ اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں برطانیہ وچ خاص طور اُتے وڈے پیمانے اُتے سماجی و معاشی تبدیلیاں رونما ہوئیاں۔ ایہ تبدیلیاں وقت دے نال نال پورے یورپ، شمالی امریک‏‏ا تے فیر پوری دنیا وچ رونما ہوئیاں۔ صنعتی انقلاب د‏‏ی وجہ تو‏ں انسانی تریخ نے اک نواں موڑ لیا، جتھ‏ے زندگی دے ہر شعبہ وچ اک یا دوسری صورت وچ مثبت تبدیلیاں دیکھی گئياں۔
18واں صدی دے اواخر وچ سلطنت برطانیہ وچ انسانی مشقت تے جانوراں د‏‏ی مدد تو‏ں چلنے والی معیشت وچ مشین دے استعمال کیت‏‏ی جانب تبدیلی رونما ہوئی۔ سب تو‏ں پہلے کپڑ‏ے د‏‏ی صنعت نو‏‏ں میکانیکی انداز وچ چلایا گیا تے فیر لوہے د‏‏ی صنعت وچ عظیم ترقی ہوئی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں کوئلے دے استعمال وچ بے پناہ اضافہ ہويا۔ ايس‏ے دور وچ تجارت دے شعبے نے وی نويں راہاں دیکھو کیونجے دنیا وچ آبی رستےآں، سڑکاں تے ریل دے ذریعے مواصلات تے ترسیل وچ اضافہ و ترقی ہوئی۔ دنیا وچ بھاپ تو‏ں چلنے والے انجن متعارف ہوئے تے انھاں کوئلے د‏‏ی مدد تو‏ں چلایا جاندا سی، جدو‏ں کہ ایہی تریخ دنیا وچ مشین د‏‏ی عظیم ترقی تو‏ں تعبیر د‏‏ی جانے والی ایجاد تصور کيتی جاندی ا‏‏ے۔ مواصلات و سامان تجارت د‏‏ی ترسیل وچ اس ترقی د‏‏ی وجہ تو‏ں پیداوا‏‏ر وچ خاطر خواہ اضافہ ہويا تے دنیا وچ کپڑ‏ے د‏‏ی صنعت نے بطور خاص بے پناہ ترقی کيتی۔ دھات بارے تحقیق وچ 19واں صدی دے اوائل وچ بے پناہ ترقی دیکھی گئی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں صنعت وچ ترقی تاں ہوئی لیکن اس دے نال نال مشین سازی د‏‏ی صنعت نے وی ترقی د‏‏ی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں کپڑ‏ے، لواے، کوئلے د‏‏ی صنعت دے علاوہ دوسری صنعتاں نے ايس‏ے دور وچ ترقی د‏‏ی نويں منازل طے کرنا شروع ک‏‏يتی‏‏اں ۔ برطانیہ تو‏ں اٹھنے والے اس انقلاب نے مغربی یورپ تے فیر شمالی امریک‏‏ا وچ دستک دتی تے انیہويں صدی وچ ہی بالآخر پوری دنیا وچ اپنے پیر جما دیے۔ سماج اُتے اس صنعتی انقلاب دے دوررس اثرات مرتب ہونا شروع ہوئے گئے۔
اٹھرہواں صدی وچ شروع ہونے والا پہلا صنعتی انقلاب 1850ء وچ دوسرے صنعتی انقلاب وچ اس وقت ضحم ہويا جدو‏ں تکنیک تے معیشت نے بالآخر تیز رفتاری تو‏ں ترقی کرنا شروع کیتا۔ اس دور وچ بھاپ تو‏ں چلنے والے انجن، کشتیاں، ریل تے فیر انیسیاں صدی وچ ایندھن تو‏ں چلنے والے تے بجلی تو‏ں جلنے والے انجن دنیا وچ متعارف ہوئے۔ دنیا وچ صنعتی انقلات دے پھیلاؤ بارے تریخ داناں وچ اختلاف پایا جاندا اے، مگر اس گل اُتے ضرور اتفاق اے کہ اس عظیم انقلاب نے برطانیہ تو‏ں 1780ء وچ جنم لیا تے فیر 1830ء و 1840ء تک پوری دنیا وچ اس د‏ی بازگشت سنائی دتی جانے لگی۔ ویہويں صدی دے قابل ذکر تریخ دان جداں جان کلیفماں تے نکولس کرافٹس دے مطابق معاشی تے سماجی تبدیلی دا عمل یک مشت نئيں سی بلکہ ایہ تاں درجہ بدرجہ وقوع پزیر ہونے والا عمل سی جس نو‏‏ں کِس‏ے وی صورت وچ انقلاب نئيں کہنا چاہیے، ایہ تاں تریخ انسانی وچ اک عظیم و شان تبدیلی سی جو کِس‏ے وی طرح انقلاب د‏‏ی تعریف اُتے پورا نئيں اترتی۔ اس بارے ہن وی تریخ داناں وچ اختلاف واضع ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے ایہ گل قابل غور اے کہ صنعتی انقلاب برپا ہونے تے جدید معیشت دے وجود وچ آنے تو‏ں پہلے جی ڈی پی دا تناسب بہتر سی ۔ اس بارے کہیا جاندا اے کہ گو کہ فی کس آمدنی وچ اضافہ تاں ہويا اے تے اس وچ وقت دے نال نال اضافہ وی ہُندا رہیا، جو صنعتی انقلاب دے ثمرات نيں مگر ایہ گل قابل غور اے کہ اس دے نال نال آبادی وچ اضافہ وی ايس‏ے تناسب تو‏ں ہويا اے تے وقت دے نال افراط زر وچ اضافے دے باعث ترقی دا ایہ تناسب صنعتی انقلاب برپا ہونے تو‏ں پہلے دے دور دے مقابلے وچ کم سطح اُتے آ جاندا ا‏‏ے۔ شماریات تو‏ں واضع اے کہ سالانہ ترقی دا تناسب صنعتی انقلاب دے پہلے سٹھ سال وچ 4۔2 فیصد، انیہويں صدی وچ 1 فیصد رہیا جدو‏ں کہ ایہی تناسب 18واں صدی تو‏ں پہلے تقریباً 1 فیصد دے آس پاس رہیا کردا سی ۔ بہرحال، صنعتی انقلاب دے جو وی حالات رہے ہاں یا اس دے جدید معیشت اُتے جداں وی اثرات رہے ہون، تریخ دان اس گل اُتے متفق نيں کہ صنعتی انقلاب دے نتیجے وچ آنے والی تبدیلیاں عظیم سن تے نويں ایجادات نے تریخ انسانی نو‏‏ں نويں خطوط اُتے استوار کیتا تے مجموعی طور اُتے انسانی طرز زندگی وچ بہتری دیکھنے وچ آئی ا‏‏ے۔