بندے ماترم

اے گیت درگا دیوی تے اے۔ تے ایناں مسلماناں تے ہور لوکاں نے پسند ناں کیتا۔

وندے ماترم دا جم کدوں، کہڑی ککھّ وچوں، تے کہڑی دائی دے ہتھوں ہویا سی اتے اس دی پرورش کیہو جاے تہذیبی تے سیاسی ماحول وچ ہوئی سی، دی جانکاری وغیر پورا سچ سمجھیا نہیں جا سکدا۔ ایہہ گیت 1870 وچ بنگالی دے مشہور لکھاری بنکم چندر چیٹرجی ولوں لکھیا گیا سی اتے بعد وچ اوہناں نے اس نوں اپنے ناول 'انند مٹھّ' وچ وی شامل کیتا سی۔ ہندو قوم پرستاں ولوں بنکم چندر نوں جدید ہندو قوم پرستی دا باپ منیا جاندا اے۔ اوہ تمام عمر اپنیاں رچناواں وچ گروہ مسلم بھائیچارے متعلق گھور نفرت پھیلاؤندا رہا سی تے ہندو ماضی نوں سرجیت کرن دا پرچار کردا رہا سی۔ اس دے ایہناں وچاردھاری جھکاواں بارے بنگال دے سارے دانشور اکمتّ ہن۔ بنکم چندر دے من وچ مسلماناں متعلق کنی نفرت بھری ہوئی سی، اس دا اندازہ نراد چودھری دے ہیٹھ لکھے کتھن توں لایا جا سکدا اے : 'بنکم چیٹرجی اتے رمیش چندرا دتّ نے اپنے تریخی رومانس وچ مسلمان حکمرانی خلاف ہندو بغاوت دی جےَ-جیکار کیتی اے اتے مسلماناں نوں نیچ دکھایا اے۔ چیٹرجی تاں ضدی تے کرودھی ڈھنگ نال مسلم مخالف سی۔' بنکم چندر چاہندا سی کہ جیکر یورپیئن سائنس اتے مکینیکل شلپ دا بھارت دی فلسفی وچاردھارا نال میل ہو جاوے تاں انسان ربّ بن جاویگا۔ اس دی اسے فلاسفی وچوں ہی انگریزاں نال دوستی تے مسلماناں متعلق نفرت نکلدی سی۔ اپنے ناول 'انند مٹھ' وچ اوہ اسے فلاسفی دا پرچار کردا اے۔ اروندو گھوش نے بنکم چندر نوں بھارتی قوم پرستی دا رشی کیہا اے۔

بنکم چیٹرجی دے ناول 'انند مٹھّ' دی خیالی کہانی سال 1769 توں شروع ہندی اے، جد بنگال پریزیڈینسی اتے نواب محمد ریزا خان دا راج اے پر لوکاں توں ٹیکس اگراہن دا کم انگریزاں دی جوہن کمپنی (ایسٹ انڈیا کمپنی دا بدلواں ناں) کردی اے۔ اک رات ہندو سنیاسی اکتر ہو کے 'وندے ماترم' دے نعرے ماردے ہوئے عامَ مسلماناں دا قتل عام شروع کر دندے ہن تے اوہ نواب دا راج ختم کرکے راج انگریزاں دے ہتھ سونپ دندے ہن۔ اس ویلے توں ہی 'وندے ماترم' دا نعرہ مسلمان بھائیچارے لئی توہین دا موضوع بنیا ہویا اے تے ہندو راشٹروادیاں لئی طاقت اتے پریرنا دا سروت۔ 'وندے ماترم' اصل وچ درگا ماں دی تعریف وچ گائی گئی بھیٹا اے، جس دا مطلب اے ماں تینوں پرنام۔ ایہہ گنجھل اتے اڑاؤنی وی کوئی گھٹ دلچسپ نہیں اے کہ جیکر ایہہ ناول انگریزاں دا راج قائم کرن دی گل کردا اے تاں انگریزاں نوں کڈھن لئی جدوجہد کر راے بنگال دے ہتھیاربند ہندو راشٹروادیاں ولوں اس ناول اتے 'وندے ماترم' گیت نوں اپنا رستہ درشک کیوں تے کس لئی بنایا گیا؟ بنگال وچ 1905 وچ ہندو راشٹروادیاں دے دو گروپ کم کر راے سن۔ 'انشیلن سمتی' اتے 'وپلوی اتھوا یگانتر' گروپ والے۔ دوواں دا ہی نعرہ 'وندے ماترم' سی تے دوواں دا ہی رستہ درشک 'انند مٹھّ' سی۔ 'وپلوی' گروپ دے مکھ پرچے دا ناں ہی 'وندے ماترم' سی، جس نوں ارنقطہ گھوش ولوں سمپادت کیتا جاندا سی۔ 1907 وچ جد سرکار ولوں 'وندے ماترم' نوں 'دیش دھروہ' دے الزام وچ ضبط کر لیا گیا تاں ارنقطہ گھوش ولوں نواں پرچہ 'سندھیا' کڈھیا گیا، جس وچ اس نے پاٹھکاں نوں اپیل کیتی کہ 'اوہ 'وندے ماترم' نوں اپنا قومی گیت سمجھن تے 'انند مٹھّ' وچ درسائے گئے آدرشاں دا پالن کرن۔' اس پرچے وچ ہی پاٹھکاں نوں کیہا گیا سی کہ 'ہر شہر اتے ہر پنڈ وچ 'انند مٹھّ' دی قیام کیتی جاوے۔.۔ تاں ماں دا ناں سپتکوٹی کنٹھ نال گونجیگا تے ہر پاسیوں 'وندے ماترم' دی آواز آویگی۔' اس گیت نوں حرمن پیارتا اس وقت 1905 وچ ملنی شروع ہوئی، جد وائسرائے لارڈ قرضن ولوں کیتی گئی بنگال دی ونڈ دے خلاف وجوں سغیرملکی اندولنکاریاں نے اس گیت دے مکھڑے 'وندے ماترم' نوں اک نعرے دے طور اُتے اپنا لیا۔ 1905 وچ ہی 'وندے ماترم سمپردا' دا گٹھن کیتا گیا۔ اسے دوران ہی 'سودیش سیوک سمپردا' دیاں ٹولیاں اس گیت نوں پنڈاں وچ گھم پھر کے گاؤن لگیاں۔ اکتوبر 1905 وچ 'راکھی بندھن' دے تہوار اُتے روندر ناتھ ٹیگور دی اگوائی وچ جو جلوس نکلیا، اس وچ ایہہ گیت گایا گیا، جس نال اس دی حرمن پیارتا وچ ڈھیر وادھا ہویا۔ ٹیگور نے 1880 وچ ہی اس گیت دی طرز بنا لئی سی، جو بنکم چندر دی حاضری وچ گائی گئی سی۔ 1905 وچ جد کانگرس دی بنارس کانفرنس ہوئی تاں اس گیت نوں گوکھلے دی سفارش اُتے ٹیگور دی بھتیجی سرلا دیوی چودھرانی نے گایا، تاں اس نے انتلے شبداں وچوں ستّ کروڑ بھارتی ہٹاء کے تیہہ کروڑ کر دتا، جس نال سارا بھارت اس گیت دے گھیرے وچ آ گیا، جد کہ بنکم چندر نے اس نوں صرف بنگال پریجیڈینشی تک ہی محدود رکھیا سی۔

1906 وچ پیتھافون نامی گراموفون کمپنی نے 'وندے ماترم 'دا ریکارڈ کڈھیا، جس اُتے سرکار نے پابندی لگا دتی۔ 1906 وچ ہی رابندر ناتھ ٹیگور دے بھتیجے اونیندر ناتھ ٹیگور ولوں بھارت ماں دا چتر بنایا گیا، جس دے وکھ-وکھ ہتھاں وچ کھان-پین والیاں چیزاں دکھائیاں گئیاں سن۔ بعد وچ کسے نے اس دے اک ہتھ وچ تلوار وی پھڑا دتی سی۔ بتّ پوج بنگالی بھائیچارے نے درگا ماں نوں بھارت ماں دے روپ وچ پرورعنصر کر لیا۔ ادوں توں ہی 'وندے ماترم' اتے 'بھارت ماں' دا تجزیہ اک-دوجے نال انتر متعلق ہو گئے ہن۔ وکھ-وکھ بولیاں وچ اناختلاف ہون کرکے 1920 تک 'وندے ماترم' قومی گیت وجوں قائم ہو گیا سی۔ پنجابی وچ اس دا اناختلاف منشا سنگھ دکھی نے کیتا سی، جو 1927 دے 'پھلواڑی' وچ چھپیا۔ دکھی نے ہی 'انند مٹھّ' دا ترجمہ کیتا سی، جو 'دیش بھگتی' دے انوان تحت چھپیا سی۔ پر شروع توں ہی 'وندے ماترم' دا نعرہ مسلماناں تے ہندو قوم پرستاں درمیان ٹکراء دا کارن بن گیا سی۔ 1906 وچ مشرقی بنگال دے باریسال ضلعے وچ اس وقت جھڑپاں ہوئیاں جد کجھ ہندواں نے مسجد اگے کھڑ کے 'وندے ماترم' دے نعرے لگائے۔ جد 1907 وچ کانگرس نے انگریزاں خلاف بائیکاٹ تحریک چلایا تاں مسلماناں نے اس وچ حصہ نہ لیا۔ 30 دسمبر، 1908 نوں جد امرتسر وچ آل انڈیا مسلم لیگ دا اجلاس ہویا تاں اپنے پردھانگی بھاشن وچ سعید علی امام نے راکھی بندھن اتے 'وندے ماترم' نوں ہندو قوم پرست دے چنہ دسیا۔ اکو ربّ نوں منن والے مسلماناں نوں اس گیت وچلی بتّ پرستی پروان نہیں سی۔ بھارتی کمیونسٹ پارٹی دے بانیاں 'چوں اک کامریڈ مظفر احمد نے اپنی آتم کہانی وچ لکھیا اے کہ 'انند مٹھّ شروع توں انت تک فرقو دویش نال بھریا ہویا اے۔ اک مسلمان لڑکا جو پالن پوشن دی وجا کارن اک ایشوروادی ہندا اے نوں 'وندے ماترم' پروان نہیں ہو سکدا۔' محمد علی جناح اتے ہور مسلم آگوآں نے وی اس نعرے دا خلاف جاری رکھیا سی۔ 1937 وچ جد مدھ پردیش وچ کانگرس دی سرکار بنی تاں اس نے 'تعلیم مندر' دے ناں اُتے جو سکول کھولھے اوہناں وچ 'وندے ماترم' گیت گاؤن نوں مُتحرک کیتا گیا پر جناح نے اس دا کرڑا خلاف کیتا، جس دے سٹے وجوں کانگرس نے 1937 وچ جواہر لال نہرو دی اگوائی ہیٹھ اک کمیٹی دا گٹھن کیتا، تاں کمیٹی نے اس گیت دے بتّ پرستی والے حصے چھانٹ کے سنپادت حصے نوں قومی گیت دے طور اُتے پروان کر لیا۔ نہرو نے 20 اکتوبر، 1937 نوں کانگرس کم کارنی دی میٹنگ توں چھ دن پہلاں 'انند مٹھّ' دا انگریزی اناختلاف پڑھ کے محسوس کیتا کہ ایہہ ناول واقعہ ہی مسلماناں نوں چڑاؤن والا اے۔ پر اس دے باو جود ہندو راشٹروادیاں نے نہ ہی 'انند مٹھّ' دا تے نہ ہی 'وندے ماترم' دا موہ تیاگیا سی۔ ہندو مہاں سبھا اتے ڈیموکریٹک آزادی پارٹی نے 26 اکتوبر، 1937 نوں پونے اتے بمبئی وچ 'وندے ماترم' دن منائے۔ 1938 وچ جد ہندو مہاں سبھا دا سماگم ناگپور وچ ہویا تاں ویر ساورکر نے اپنے بھاشن دا انت 'وندے ماترم' نال کیتا۔ ایم۔ایس۔ گوولکر نے اپنی کتاب 'bunch of thou{hts' وچ بنکم چندر اتے 'وندے ماترم' دی بھرپور تعریف کیتی اے۔ میڈم کاما نے 1910 وچ جینیوا توں، ورندر چٹوپادھیا نے برلن توں اتے لالا لاجپت رائے نیے پنجاب توں 'وندے ماترم' ناں دے پرچے کڈھے سن۔

1950 وچ بھارتی آئین سبھا نے راجندر پرساد دے کہن اُتے سودھے ہوئے 'وندے ماترم' نوں قومی گیت وجوں اتے جن گن من نوں قومی ترانے وجوں پروان کر لیا اتے 24 جنوری، 1950 نوں آئین سبھا دی احتتام اُتے دوویں گائے گئے۔ آزادی توں دہاکیاں بعد وی 'وندے ماترم' دا موہ اتے خلاف جاری چلدا آ رہا اے۔ ٹیگور توں لے کے اے۔آر۔ رحمٰن تک درجناں سنگیتکار اس دیاں طرزاں بنا چکے ہن۔ بنگالی راشٹروادیاں توں لے کے انھا ہزارے تے عامَ آدمی پارٹی تک اس نوں نعرے دے طور اُتے اپنا چکے ہن۔ ہن بہکومی، بہدھرمی بھارت نوں ہندو دیس وچ تبدیل کرن والیاں طاقتاں 'وندے ماترم' نوں اک سند دے طور اُتے ورتنا چاہندیاں ہن۔ 25 اپریل، 1998 نوں اتر پردیش دی بھاجپا سرکار نے 'کلپ سکیم' دے ناں ہیٹھ اعلان کیتا سی کہ سکولاں وچ لازمی طور 'تے 'وندے ماترم' گایا جاوے۔ پر مسلماناں ولوں ورودھ کرن 'تے ایہہ فیصلہ واپس لینا پیا سی۔ ہن وی اوہی طاقتاں 'وندے ماترم' نوں اک ہتھیار دے طور 'تے ورت کے اپنے منصوبیاں وچ سفل ہونا چاہندیاں ہن۔

• جن من گن