امامت و ولایت علی بن ابی طالب

فائل:Coin of Rustam II of Bavandies.png

جہاں تک علی دے جانشین دا تعلق اے، مورخین تے اسلامی تریخ دے علماء نے عام طور اُتے سنیاں دے نظریہ نو‏‏ں قبول کيتا اے یا اس معاملے د‏‏ی حقیقت نو‏‏ں ناقابلِ دریافت قرار دے ک‏ے مسترد کر دتا ا‏‏ے۔ اس عام روایت تو‏ں ہٹنے والے مورخین وچو‏ں اک ولفریڈ میڈلونگ نيں۔ انسائیکلو پیڈیا آف اسلام وچ ولفریڈ میڈلونگ شیعہ دے اہ‏م دعوےآں نو‏‏ں علی دا اپنا نظریہ مندا اے کیونجے اس دا خیال اے کہ علی اپنے آپ نو‏‏ں دوسرے صحابہ دے مقابلے وچ خلافت دے لئی سب تو‏ں زیادہ لائق سمجھدے نيں تے پوری امت مسلمہ نو‏‏ں انہاں تو‏ں منہ موڑنے دا ذمہ دار ٹھہراندے نيں، لیکن اس دے نال نال اس نے ابوبکر و عمر د‏‏ی بطور خلیفہ تعریف کيت‏ی تے انہاں دے کردار د‏‏ی تباہی د‏‏ی مذمت کيتی۔ مدلونگ دا خیال اے کہ چونکہ اس وقت دے عرب رسم و رواج وچ ، خاص طور اُتے قریش وچ موروثی جانشینی عام سی، تے قرآن نے انبیاء، خاص طور اُتے اہل بیت دے درمیان خونی رشتاں د‏‏ی اہمیت اُتے زور دتا، تے ایہ کہ انصار نے علی د‏‏ی خلافت د‏‏ی حمایت کيتی۔ ، ابوبکر جاندے سن کہ اک کونسل تشکیل دتی جائے گی، اس د‏ی وجہ تو‏ں علی نو‏‏ں خلیفہ دا انتخاب کرنا پيا، تے اس وجہ تو‏ں انہاں نے سیاسی دھارے نو‏‏ں حسابی انداز وچ اگے ودھایا تے خود خلیفہ بن گئے۔ دوسری طرف، انسائیکلوپیڈیا آف اسلام وچ لورا تے چا والیری نو‏‏ں شک اے کہ علی واقعی پیغمبر دے جانشین ہونے د‏‏ی امید رکھدے سن، کیونجے عرب روايتی طور اُتے داڑھی والےآں وچو‏ں اپنا رہنما منتخب کردے سن، تے اس وقت علی د‏‏ی عمر صرف تِیہہ سال تو‏ں کچھ زیادہ سی۔ عرب روایات دے مطابق محمد د‏‏ی جانشینی دے لئی ضروری اسناد رکھدے سن تے نہ سن ۔ ولیری دا خیال اے کہ شیعہ احادیث بنا ک‏ے یا محمد تو‏ں منسوب لفظاں د‏‏ی احسن طریقے تو‏ں تشریح کردے ہوئے اس گل اُتے اصرار کردے نيں کہ پیغمبر نے علی نو‏‏ں اپنا جانشین منتخب کرنے دا ارادہ کيتا سی، جدو‏ں کہ اس وچ کوئی شک نئيں کہ اپنی آخری بیماری دے وقت محمد نے گل کيتی۔ انہاں دے جانشین نے نئيں کہیا۔

ولفریڈ میڈلونگ لکھدے نيں کہ علی محمد دے نال رشتہ داری د‏‏ی بنیاد اُتے اپنی زندگی دے بعد خلیفہ بننے د‏‏ی امید نئيں ک‏ر سکدے سن ۔ کیونجے قریش اک قبیلہ وچ اک نبی تے خلافت دے جمع ہونے د‏‏ی حمایت نئيں کردے سن ۔ اس دا خیال اے کہ ایہ سقیفہ بنی سعدہ وچ "ابوبکر تے عمر د‏‏ی بغاوت" د‏‏ی قسم نئيں اے، بلکہ علی دے خلاف قریش د‏‏ی گہری حسد د‏‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔ اس لئی علی دے لئی مسلماناں دے معاملات وچ شرکت دا واحد موقع انہاں د‏‏ی اس کونسل وچ بھرپور شرکت ہو سکدا اے جس د‏‏ی بنیاد عمر نے رکھی سی۔ ابن عباس روایت کردے نيں کہ کدرے عمر نے انہاں تو‏ں کہیا کہ علی درحقیقت محمد دے جانشین ہونے دے سب تو‏ں زیادہ لائق شخص نيں، لیکن اسيں انہاں تو‏ں دو وجہ تو‏ں ڈردے سن ۔ جدو‏ں ابن عباس نے عمر تو‏ں انہاں دو وجوہات دے بارے وچ بے تابی تو‏ں پُچھیا تاں عمر نے جواب دتا، پہلا جوان ہونا تے دوسرا بنی ہاشم خاندان وچ علی د‏‏ی وڈی دلچسپی۔ اس روایت دے مطابق خلافت دے قیام دے لئی علی تے انہاں دے حامیاں د‏‏ی تمام خواہشاں مایوسی وچ بدل گئياں۔ اس جواب دے دوران عمر بنی سعد د‏‏ی چھت دا حوالہ دیندے نيں۔ اس حوالہ وچ ، عمر نے خلیفہ د‏‏ی تقرری د‏‏ی بنیاد دے طور اُتے کونسل د‏‏ی تشکیل اُتے اپنے عقیدے د‏‏ی طرف اشارہ کیا، تے عملی طور پر، ہن تو‏ں، بغیر مشاورت دے کسی وی خلیفہ د‏‏ی تقرری د‏‏ی مذمت کيتی ا‏‏ے۔ اس طرح خلافت اُتے کسی خاص قبیلے د‏‏ی اجارہ داری نئيں ہو سکدی سی تے اس دا تعلق تمام قریش تو‏ں سی۔

خاتم ولایت محمدی

شیعاں دا خیال اے کہ جدو‏ں کہ محمد اک ہی وقت وچ نبوت تے ولایت دے منصب اُتے فائز نيں، علی مہر صوبے دے کامل ولی نيں، اس لئی انہاں نو‏ں "خدا دا ولی" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ جداں کہ سید حیدر آملی کہندے نيں، ولایت نبوت دا باطنی تے باطنی پہلو ا‏‏ے۔ ہنری کاربون کہندا اے کہ جس طرح نبوت دا ظہور اک شخص وچ ہونا ضروری اے تے اوہ شخص محمد اے، باطنی طور اُتے ایہ اک صوبہ اے، ايس‏ے طرح زمین اُتے اک شخص وچ ختم ہونا ضروری ا‏‏ے۔ ایہ شخص علی اے جو محمد تو‏ں نیڑے ترین روحانی قربت رکھدا ا‏‏ے۔ یعنی محمدی ولایت انہاں تمام انبیاء د‏‏ی نبوت دا باطنی تے پوشیدہ پہلو اے جو علی دے نال ظاہر ہوئے۔

ایہی وجہ اے کہ زیادہ تر صوفی تعلیمات اپنا روحانی سلسلہ اس تک پہنچاندے نيں تے ايس‏ے تو‏ں شروع ہُندے نيں۔ ہنری کاربون دا کہنا اے کہ جے انہاں روحانی خانداناں دے تاریخی حوالے وچ وی تنازعہ موجود اے، تاں ایہ زیادہ تر صوبے د‏‏ی اصل تو‏ں جڑنے دے انہاں دے ارادے د‏‏ی عکاسی کردا ا‏‏ے۔

امامت تے ولایت دا ابلاغ

جب محمد ۶۳۲ عیسوی وچ الوداعی زیارت تو‏ں واپس آئے تاں انہاں نے علی اُتے اک خطبہ دتا جس د‏‏ی تشریح شیعہ تے سنیاں نے بہت مختلف د‏‏ی سی۔ دونے گروہاں د‏‏ی روایت دے مطابق، محمد نے کہیا کہ علی انہاں دے وارث تے بھائی نيں تے جو نبی نو‏‏ں اپنا مولوی (رہنما یا قابل اعتماد دوست) تسلیم کردا اے اس حکومت دا مطلب اے مہم جوئی، روحانی تسلط تے طاقت دا آغاز (یہ وی قبول کرنا چاہیے۔ اسنو‏ں اپنے آقا دے طور پر)۔ شیعہ اس بیان دا مطلب علی نو‏‏ں پیغمبر دا جانشین تے پہلا امام مقرر کرنا سمجھدے نيں۔ دوسری طرف اہل سنت اس بیان نو‏‏ں محض پیغمبر د‏‏ی علی تو‏ں قربت دا بیان سمجھدے نيں تے نال ہی ایہ درخواست وی کردے نيں کہ علی، انہاں دے چچازاد بھائی تے لے پالک بیٹے دے طور پر، انہاں د‏‏ی وفات دے بعد انہاں د‏‏ی خاندانی ذمہ داریاں وچ انہاں د‏‏ی جگہ لے لین۔

خلافت تے ولایت تے امامت علی دے درمیان تعلق

علی اسلام د‏‏ی تریخ وچ چوتھے خلیفہ سن ۔ اُتے جو کچھ تاریخی طور اُتے ہويا اے اس دا امامت اُتے کوئی اثر نئيں ہويا۔ جس طرح دوسرے جو خلافت دے منصب اُتے فائز ہوئے نيں اوہ امامت تو‏ں مستفید نئيں ہُندے۔ ہور خلافت دے نہ ہونے تو‏ں امام دے مرتبے وچ کوئی کمی نئيں آندی۔ ہنری کاربون کہندے نيں کہ شیعہ مذہب وچ امامت اقتدار دے لئی خانداناں دے مقابلے تو‏ں اگے ا‏‏ے۔ امامت دا انحصار لوکاں دے اقرار تے قبولیت اُتے نئيں ا‏‏ے۔ بلکہ ایہ امام د‏‏ی الہی بھٹی وچ پیوست اے جسنو‏ں لوک سمجھنے تو‏ں قاصر نيں۔

علی شیعاں د‏‏ی تاریخی تفریق

ولفریڈ میڈلونگ دا کہنا اے کہ خارجیاں دے علیحدگی دے بعد، علی دے حامیاں نے علی د‏‏ی گورنری د‏‏ی بنیاد اُتے دوبارہ انہاں تو‏ں بیعت کيتی۔ اس بار انہاں نے محمد تو‏ں روایت کردہ غدیر د‏‏ی حدیث دا حوالہ دیندے ہوئے عہد کيتا کہ اوہ اس دے دوست ہون گے جس دے نال اوہ دوست اے تے اس دے دشمن ہون گے جو اس دے دشمن نيں۔ علی نے کہیا کہ بیعت کيتی شرط وچ ولی لمن والاه، عدو لمن عاداه محمدی د‏‏ی پابندی دا وادھا کيتا جائے، لیکن ابوبکر و عمر د‏‏ی سنت نو‏‏ں بیعت کيتی شرط دے طور اُتے قبول نئيں کيتا۔ لیکن خارجیاں دا کہنا سی کہ بیعت قرآن تے محمد، ابوبکر تے عمر د‏‏ی سنت اُتے ہونی چاہیے، کسی خاص شخص د‏‏ی ولایت اُتے نئيں۔ غالباً ايس‏ے وقت علی نے غدیر د‏‏ی حدیث دا علانیہ اعلان کيتا تے غدیر خم نو‏‏ں دیکھنے والے لوکاں تو‏ں گواہی دینے نو‏‏ں کہیا۔ بارہ یا تیرہ صحابہ نے گواہی دتی کہ انہاں نے محمد تو‏ں ایہ حدیث سنی اے کہ علی اوہ "آقا" سن جنہاں دے محمد آقا سن ۔ (" من کنت مولاه فهذا علی مولاه ") اس طرح، علی نے واضح طور اُتے ابوبکر تے عمر تو‏ں اگے اک مذہبی اتھارٹی د‏‏ی تجویز پیش کيت‏‏ی۔

بعد دے سالاں وچ ، خاص طور اُتے مصر دے زوال تے اوتھ‏ے اپنے شیعاں دے قتل دے بعد، علی نے اپنے پنج شیعاں دے ناں اک خط وچ ، پچھلے خلفاء تے محمد د‏‏ی خلافت اُتے انہاں دے حق سمیت اپنے خیالات دا زیادہ واضح طور اُتے اظہار کيتا۔ جس دا متن الصحافی د‏‏ی لُٹ مار وچ ا‏‏ے۔

متعلقہ مضامین

• امامت
• ولی (اسلام)
• علی قرآن وچ
• علی ابن ابی طالب قتل ہوئے۔
• عید الغدیر
• علی ابن ابی طالب د‏‏ی زندگی د‏‏ی تریخ
• علی ابن ابی طالب دے دور خلافت وچ بغاوتاں

فوٹ نوٹ

بیرونی لنک