Stanisław Lem

A l'era nassù ël 12 dë dzèmber dël 1921 a Lviv, n'Ucrain-a, e a l'é mòrt a Cracòvia ij 27 ëd mars dël 2006 .

Soe euvre a son ëstàite virà an pì che 40 lenghe e a l'é venduss-ne pì che 27 milion d'esemplar. Ëd sò lìber Solàriss a l'é stàita fàita na version cinematogràfica da Andrej Tarkovskij.

Biografìa

Stanisław Lem a l'era nassù ël 12 dë dzèmber dël 1921 a Lviv, an Polònia (al dì d'ancheuj la sità a la resta an Ucrain-a) ant la famija ëd n'otorinolaringojatra motobin arnomà an sità.

A l'era antramentr ch'a studiava për ëvnì dotor a l'Università dë Lviv, quand a l'é anandiasse la Sconda guèra mondial. Combin ch'a fusso d'origin ebrea ant j'agn dla guèra la famija a l'ha fàila a evité d'esse sërà ant al ghet mersì ën dovrand ëd document fàoss[1]. Ai temp dl'ocupassion fassista Lem a fasìa ël mecànich e 'l saldeur, e a fasìa part ëd la resistensa. Dël 1946 Lem a l'é tramudasse an lòn ch'a-i restava dla Polònia, che Lviv a l'era vnùita part ëd l'URSS, andand a sté a Cracòvia andova a l'é anandiasse a studié da dotor ant l'università dij Jaglon (Uniwersytet Jagielloński).

Na vira ch'a l'avìa finì dë studié, Stanisław Lem a l'é arfudasse dë dé j'esam ëd làurea, nen vorend andé a fé 'l mèdich militar, e a l'ha arseivù mach un papé ch'a sertificava ch'a l'avìa finì sò cors dë studi. A l'ha travajà coma assistent ant n'istitut d'arsërca e a l'é anandiasse a scrive dle conte ant sò temp lìber për vagné chèich dzorapì ch'a-j giutèissa a vive ant ij temp ëd fam ch'a l'ero vnuje dapress a la guèra. Sò travaj a son ëstàit publicà la prima vira dël 1946. Pì tard ës passatemp dë scritor a l'é peui ëvnùit a esse sò travaj prinsipal.

Dël 1973 a l'é stàit armerità con la tèssera onoraria dl'organisassion american-a djë scritor ëd fantassiensa SFWA (cola ch'a dà ij premi Nebula), dont a l'é peui stàit mandà via dël 1976 për avej criticà la literatura ëd fantassiensa american-a, ch'a l'avìa dit ch'a fussa sensa nì sust, nì gust, ch'a fussa mal pensà, pòvra coma stil dë scritura e tròp anteressà a fé 'd sòld për podèj dé dj'idèje e dle forme literarie neuve. Pì tard la SFWA a l'ha smonuje na partecipassion normal, che chiel a l'ha nen acetà.

A l'é stàit marià con Barbara Lesnjak, dont a l'é na-ie sò fieul Lukash.

Dël 1977 Lem a l'han falo sitadin onorari ëd Cracòvia.

Dël 1981 a l'ha arseivù na làurea honoris causa dël Politécnich ëd Wroklaw (Politechnika Wrocławska), e pì tard da l'Università d'Opol, da cola dë Lviv e da cola dij Jaglon.

A l'é mòrt ij 27 ëd mars dël 2006 a Cracòvia, a l'età d'84 agn, apress a na longa maladìa ëd cheur.

La stòria ëd soa vita e ëd sò përcors artìstich as peul lese ant sò travaj autobiogràfich "Mia vita" (Mein Leben, dël 1983) e ant ël romanz ch'a parla ëd soa gioventura a Lviv «La ròca àuta».

Travaj artìstich

Stanisław Lem a l'ha dzortut ëscrivù ansima a l'ampossibilità dë capisse antra gent dla tèra e siviltà d'àutri mond, e ëdcò dl'avnì tecnològich dël mond. Pì tard sò travaj a son virasse ëdcò anvers a na sossietà idealìstica e utopìstica e ai sagrin dla gent ant na sitoassion andova 'l progress técnich a lassa tuti sensa travaj. Antra j'esempi ëd vita extra-terestr anventà da Lem a-i son vàire bòje mecàniche («Anvinsìbil»), un mar anteligent («Solàriss») e via fòrt. Ij problema dl'utopìa tecnològica a son analisà an «Pas ant ël mond», «Osservassion ant sël pòst» e na frisa ëdcò an «Ciberìade».

Ij travaj ëd Lem a son coj ëd n'umorista anteletual, con vàire gieugh ëd paròle e mila alusion.

Da 'nt ël romanz «Solàriss» a son stàit girà vàire film

• 1972 («Solàriss», Mosfilm, regista Andrej Tarkovskij)
• 2002 («Solàriss», Stat Unì, regista Steven Soderberg).

Conforma a lòn ch'a l'ha scrivù Lem, an sò travaj a l'é sentusse l'anfluensa dzortut ëd:

• Saul Bellow (1915—2005), scritor american, premi Nòbel për la literatura dël 1976.
• Herbert George Wells (1866—1946), scritor e publicista anglèis, anandiator dla fantassiensa dël sécol ch'a fa XX.
• Norbert Wiener (1894—1964), filòsof e matemàtich american, anandiator dla sibernètica.
• Claude Elwood Shannon (1916—2001), un dij matemàtich ch'a l'han formulà la Teorìa dl'anformassion.
• Jules Gabriel Verne (1828—1905), scritor fantàstich fransèis.
• William Olaf Stapledon (1886—1950), filòsof e scritor fantàstich anglèis.