Tim Burton: Amerykański reżyser filmowy

Timothy Walter Burton (ur. 25 sierpnia 1958 w Burbank) – amerykański reżyser, scenarzysta, producent filmowy i animator. Wyreżyserował takie filmy jak: Edward Nożycoręki, Jeździec bez głowy czy Batman.

Tim Burton

Tim Burton (2012)
Prawdziwe imię i nazwisko	Timothy Walter Burton
Data i miejsce urodzenia	25 sierpnia 1958 Burbank
Zawód	reżyser, producent, scenarzysta, animator
Współmałżonek	Lena Gieseke (1989–1991; rozwód)
Lata aktywności	od 1971
Odznaczenia
Multimedia w Wiki Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Wczesne lata

Urodził się w Burbank w Kalifornii jako syn Jean Burton (z domu Erickson), późniejszej właścicielki sklepu z pamiątkami o tematyce kotów, oraz Williama „Billa” Burtona, byłego piłkarza ligi małoletniej, który pracował dla Departamentu Parków i Rekreacji Burbank. Jako nastolatek Burton kręcił krótkometrażowe filmy na swoim podwórku przy Evergreen Street przy użyciu prymitywnych technik animacji poklatkowej lub kręcił je na filmie 8 mm bez dźwięku. W wieku 13 lat nakręcił Wyspę Doktora Agora (The Island of Doctor Agor). Burton uczęszczał do Providencia Elementary School w Burbank. Naukę kontynuował w Burbank High School, ale nie był szczególnie dobrym uczniem. Grał w drużynie piłki wodnej w Burbank High. Czerpał przyjemność z malowania, rysowania i oglądania filmów, a także czytając dzieła Edgara Allana Poego. Na jego przyszłe prace duży wpływ miały prace takich bohaterów z dzieciństwa, jak dr. Seuss i Roald Dahl. W 1981 ukończył studia na wydziale animacji w California Institute of the Arts w Walencji w Kalifornii. Jako student CalArts Burton wykonał krótkometrażowe filmy – Spodenki z łodyg selera potwora (Stalk of the Celery Monster) i Król i ośmiornica (King and Octopus).

Kariera

Po studiach, w latach 70. rozpoczął pracę w jako animator w studiu Walta Disneya, współpracując przy animacji kilku kreskówek, w tym Rox i Rouky. Po tym doświadczeniu zrealizował dwa filmy krótkometrażowe – animowany Vincent (1982) i Frankenweenie (1984).

Stał się znany ze swoich mrocznych, gotyckich, makabrycznych i dziwacznych filmów grozy i fantasy, takich jak Sok z żuka (1988), Edward Nożycoręki (1990), Miasteczko Halloween (1993), Ed Wood (1994), Jeździec bez głowy (1999), Gnijąca panna młoda (2005), Sweeney Todd: Demoniczny golibroda z Fleet Street (2007), Mroczne cienie (2012) i Frankenweenie (2012). Jest także znany z takich przebojów kasowych, jak komedia przygodowa Wielka przygoda Pee Wee Hermana (1985), filmy o superbohaterach – Batman (1989) i kontynuacja Powrót Batmana (1992), filmie fantastycznonaukowym Planeta małp (2001), muzycznym filmie przygodowym Charlie i fabryka czekolady (2005) oraz filmie fantastycznym Alicja w krainie czarów (2010), który zarobił na całym świecie ponad 1 miliard dolarów.

W 1989 artysta otworzył własną firmę produkcyjną Tim Burton Productions. W 1997 wydał książkę The Melancholy Death of Oyster Boy & Other Stories, będącą zbiorem 23 historii pełnych czarnego humoru.

Zasiadał w jury konkursu głównego na 50. MFF w Cannes (1997) oraz w jury sekcji „Cinéfondation” na 59. MFF w Cannes (2006). Przewodniczył obradom jury na 63. MFF w Cannes (2010).

Cechy charakterystyczne twórczości^{[potrzebny przypis]}

• Często pracuje z aktorami Johnnym Deppem i Heleną Bonham Carter oraz twórcą muzyki filmowej Dannym Elfmanem.
• Często pokazuje w filmach martwe psy, klaunów, owce, poskręcane drzewa, latarnie z wydrążonej dyni i strachy na wróble.
• W większości filmów umieszcza scenę przy stole.
• Jego filmy najczęściej mają gotycki podtekst.
• Indywidualizuje logo początkowe filmu.
• W jego filmach można zauważyć wpływ grafik Edwarda Goreya.
• Często używa cieni, by stworzyć straszny, złowieszczy klimat filmu.
• Jego dzieła zawierają dość dużo czarno-białych pasków, krętych spiral i zakręconych krawędzi.
• Postacie z jego filmów często mają długie nogi i małe stopy oraz bladą skórę. Często w jego filmach pojawiają się bohaterowie z podkrążonymi oczami (Miasteczko Halloween, Sweeney Todd: Demoniczny golibroda z Fleet Street, Gnijąca panna młoda Tima Burtona, Edward Nożycoręki, Alicja w krainie czarów, Mroczne cienie).
• W swoich filmach pokazuje często głównych bohaterów jako postacie, które nie radzą sobie z otaczającą ich rzeczywistością i z problemami dotyczącymi normalnego życia. Z tego powodu są oni odrzucani i nieakceptowani. Burton potrafi w ten sposób pokazać problemy dręczące też jego.
• Jego filmy zazwyczaj mają morał lub pouczenie, które można wywnioskować z treści, np.: Edward Nożycoręki – „inność” Edwarda powoduje lęk u ludzi i strach oraz nieakceptowanie takim jakim jest.

24 lutego 1989 poślubił Lenę Gieseke, jednak 31 grudnia 1991 doszło do rozwodu. W latach 1993–2001 był związany z Lisą Marie Smith. W 2001 związał się z aktorką Heleną Bonham Carter, z którą ma syna Billy’ego Raya (ur. 4 października 2003) oraz córkę Nell (ur. 15 grudnia 2007). Po 13 latach para rozstała się pod koniec 2014.

Rok	Tytuł	Reżyser	Scenarzysta	Producent	Obsada aktorska (rola)
1971	Wyspa Doktora Agora (The Island of Doctor Agor, film krótkometrażowy)				doktor Agor
	Prehistoric Caveman (film krótkometrażowy)
	Houdini: The Untold Story (film krótkometrażowy)
1972	Tim’s Dreams (film krótkometrażowy)
1974	1997 (film krótkometrażowy)
1976	Houdini: The Untold Story				Harry Houdini
1979	Wielka wyprawa muppetów (The Muppet Movie)				Muppet
	Doctor of Doom (film krótkometrażowy)				Don Carlo
	Stalk of the Celery Monster (film krótkometrażowy)				dr Maxwell Payne
	King and Octopus Animation (film krótkometrażowy)
1982	Vincent (film krótkometrażowy)
	Luau (film krótkometrażowy)				Najwyższa Istota / Mortie
1983	Hansel and Gretel (TV)
1984	Frankenweenie
1985	Wielka przygoda Pee Wee Hermana				bandyta w zaułku
	Nowa seria Alfred Hitchcock przedstawia (serial TV) odc.: „The Jar”
	Faerie Tale Theatre (serial TV) odc.: „Aladyn i jego cudowna lampa”
1988	Sok z żuka
1989–1991	Żukosoczek (serial TV)
1989	Batman
1990	Edward Nożycoręki
1992	Powrót Batmana
	Hoffa				trup leżący w trumnie
	Samotnicy (Singles)				Brian
1993	Miasteczko Halloween
	Pies Binfordów (serial TV)
1994	Ed Wood
	Chłopiec okrętowy
1995	Batman Forever
1996	Marsjanie atakują!
	Jakubek i brzoskwinia olbrzymka
1999	Jeździec bez głowy
2001	Planeta Małp
2003	Duża ryba
2005	Charlie i fabryka czekolady
	Gnijąca panna młoda
2007	Sweeney Todd: Demoniczny golibroda z Fleet Street
2009 –	9
2010	Alicja w Krainie Czarów
2012	Abraham Lincoln: Łowca wampirów
	Faceci w czerni III				kosmita na ekranie telewizora
	Frankenweenie
	Mroczne cienie
2014	Wielkie oczy (Big Eyes)
2016	Osobliwy dom pani Peregrine				pasażer na atrakcję
	Alicja po drugiej stronie lustra
2019	Dumbo
2022	Wednesday (serial)

Teledyski

• Nagroda na MFF w Wenecji
  • 2005: Nagroda Festiwalu Przyszłości Kina za Gnijąca panna młoda Tima Burtona
  • 2007: Honorowy Złoty Lew za całokształt twórczości

• Tim Burton w bazie IMDb (ang.)
• Tim Burton w bazie Notable Names Database (ang.)
• Tim Burton w bazie Filmweb