Rużomberk: Miasto na Słowacji

Rużomberk

Ružomberok

Herb
Państwo	Słowacja
Kraj	żyliński
Powiat	Rużomberk
Burmistrz	Igor Čombor
Powierzchnia	126,71 km²
Wysokość	535 m n.p.m.
Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość	26 548 210,48 os./km²
Nr kierunkowy	+421 44
Kod pocztowy	034 01
Tablice rejestracyjne	RK
Położenie na mapie kraju żylińskiego Rużomberk
Położenie na mapie Słowacji Rużomberk
49°04′30″N 19°18′12″E/49,075000 19,303333
Multimedia w Wiki Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Rużomberk leży na wysokości 496 m n.p.m. w Kotlinie Liptowskiej, u ujścia Revúcy do Wagu, między pasmami górskimi Gór Choczańskich na północy, Wielkiej Fatry na południowym zachodzie i Niżnych Tatr na południowym wschodzie. W 2011 roku liczba mieszkańców miasta wynosiła 28 400 osób, powierzchnia miasta – 126,715 km². Składa się z dzielnic Vlkolínec, Biely Potok, Černová, Hrboltová i Rybárpole.

W Rużomberku krzyżują się dwie ważne słowackie drogi krajowe: nr 59 (R3 / międzynarodowa trasa E77) z przejścia granicznego Chyżne – Trzciana do Bańskiej Bystrzycy i nr 18 (przyszła autostrada D1 / E50) z Żyliny do Preszowa. Przez miasto przebiega linia kolejowa z Popradu do Żyliny. W mieście rozwinął się przemysł papierniczy, bawełniany, metalowy, poligraficzny oraz materiałów budowlanych.

Z wykopalisk wiadomo, że okolice Rużomberka są zamieszkane nieprzerwanie już od epoki brązu. Sam Rużomberk został założony w XIII wieku przez Słowian, po czym na początku XIV wieku osiedlili się tu koloniści niemieccy (od nich pochodzi nazwa miasta – niemiecki Rosenberg stał się słowackim Ružomberokiem). Prawa miejskie Rużomberk otrzymał w 1318 r. W XIV wieku miasto otrzymywało kolejne przywileje. Jego wzrost wynikał głównie z położenia miasta na skrzyżowaniu szlaków handlowych, którymi biegną dzisiejsze drogi. W 1433 r. miasto zostało spalone przez husytów. W 1729 r. powstało tu gimnazjum pijarskie. Od swego powstania aż do likwidacji feudalizmu w połowie XIX wieku Rużomberk należał do dominium zamku Likawa (słow. Likava).

Miasto było ośrodkiem zróżnicowanego rzemiosła. Od XVI w. funkcjonowało tu kilka młynów i tartaków, napędzanych kołami wodnymi. W 1721 r. w Rużomberku powstał pierwszy zakład przemysłowy – papiernia, a następnie w ciągu XVIII w. trzy browary i szereg manufaktur, m.in. folusze. Pod koniec XIX wieku zbudowano w Rybárpolu fabrykę płótna, a następnie dwie fabryki celulozy, nowoczesną papiernię, fabrykę zapałek, cegielnię, drukarnię i serowarnię. Powstało również wiele innych przedsiębiorstw przemysłowych i finansowych. W efekcie Rużomberk stał się największym ośrodkiem przemysłowym i finansowym ziem słowackich.

W XIX wieku Rużomberok stał się jednym z głównych ośrodków słowackiego odrodzenia narodowego – powstał tu Bank Słowacki (Slovenská banka), w latach 1898-1904 wychodziło tu słowackojęzyczne czasopismo Hlas. 27 października 1907 r. w Rużomberku doszło do rozruchów i interwencji węgierskiej policji przeciwko Słowakom, którzy chcieli, by nowo wybudowany kościół poświęcił ks. Andrej Hlinka, tutejszy proboszcz, pochodzący z Černovej – później słowacki polityk narodowy. Zastrzelono 15 demonstrujących, było wielu rannych, wiele osób skazano na więzienie. Zdarzenie to nabrało rozgłosu w świecie jako ilustracja konfliktów narodowościowych w ówczesnych Węgrzech. W początkach XX w. w tutejszych zakładach, zwłaszcza w tzw. textilce, zaczęły powstawać robotnicze organizacje związkowe. W latach 1907 i 1917 miały tu miejsce duże strajki. Od 1921 r. miasto było głównym ośrodkiem ruchu komunistycznego na Słowacji.

W 1910 r. miasto miało 12,2 tys. mieszkańców, z czego 8,3 tys. Słowaków, 1,7 tys. Węgrów, 1,0 tys. Niemców, 0,7 tys. Czechów, 0,2 tys. Cyganów i 0,1 tys. Polaków. W latach międzywojennych w mieście nadal rozwijał się przemysł, ale i tu dał się we znaki wielki kryzys przełomu lat 20. i 30. W marcu 1931 r. w mieście było 3271 zarejestrowanych bezrobotnych. W sierpniu 1944 r. Ružomberk objęło słowackie powstanie narodowe, podczas którego partyzanci na kilkanaście dni opanowali miasto. Wtedy też doszło do mordu na miejscowych Niemcach – zabito 146 osób.

Dzisiejszy Rużomberk to nadal ośrodek przemysłowy, choć w ostatnich dziesięcioleciach rośnie rola miasta jako ośrodka turystyki. Od 1 lipca 2000 r. w mieście istnieje Uniwersytet Katolicki, którego rektorem w latach 2008-2014 był Polak ks. prof. Tadeusz Zasępa. Działa tu Muzeum Liptowskie, założone w 1912 r., prezentujące dzieje i kulturę Liptowa. W Rużomberku działają klub koszykówki kobiet, MBK Ružomberok, uczestniczący w klubowych mistrzostwach Europy, oraz klub piłki nożnej MFK Ružomberok, grający w słowackiej I lidze.

Do najważniejszych zabytków Rużomberka należą:

• gotycko-renesansowy kościół pw. świętego Andrzeja z XVI wieku z mauzoleum ks. Andreja Hlinki z 1938,
• barokowy zespół klasztoru i gimnazjum pijarów z kościołem z 1806,
• wczesnogotycki kościół pw. Wszystkich Świętych w dzielnicy Kuť,
• wczesnorenesansowy kasztel świętej Zofii z XIV wieku, przebudowywany w XVI i w XVIII wieku, jeden z najstarszych na Słowacji,
• Vlkolínec, dawna samodzielna wioska, obecnie rezerwat architektury drewnianej, wpisany na listę dziedzictwa UNESCO,
• synagoga z 1880.

• MFK Rużomberk – klub piłkarski
  • Stadion MFK Ružomberok
• Skipark Ružomberok

•   Děčín
•   Hluczyn
•   Gospić
•   Bački Petrovac

• Oficjalna strona miasta
• Strona nieoficjalna
• Muzeum Liptowskie
• Skrótowo o mieście i okolicy
• Uniwersytet Katolicki
• Rożeń, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 553 .