Nieśwież: Miasto na Białorusi

Nieśwież

Нясвіж

Nieśwież – zespół zamkowo-pałacowy, dawna rezydencja Radziwiłłów
Herb Flaga
Państwo	Białoruś
Obwód	miński
Prawa miejskie	1586
Populacja (2018) • liczba ludności	15 808
Nr kierunkowy	+375 1770
Kod pocztowy	222603, 222620
Tablice rejestracyjne	5
Położenie na mapie obwodu mińskiego Nieśwież
Położenie na mapie Białorusi Nieśwież
53°13′N 26°40′E/53,216667 26,666667
Multimedia w Wiki Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Miasto magnackie Księstwa Nieświeskiego położone było w końcu XVIII wieku w powiecie nowogródzkim województwa nowogródzkiego. Prawo magdeburskie nadał król Stefan Batory w 1586 roku na prośbę Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła (Sierotki).

 

• 1223 – wzmiankowany podczas bitwy nad rzeką Kałką, stoczoną między wojskami rusko-połowieckimi a armią mongolską; ale nie jest jasne, czy chodzi o Nieśwież lub Nieświcz.
• 17 września 1445 – król Kazimierz Jagiellończyk przekazał Nieśwież Mikołajowi Niemirowiczowi, bojarowi litewskiemu, który wybitnie przysłużył się wyniesieniu Kazimierza Jagiellończyka na tron. Rok ten uważa się za właściwą datę założenia Nieświeża, którą potwierdzają źródła historyczne.
• Mikołaj Niemirowicz funduje kościół w Nieświeżu. W dokumencie z 1492 roku król zatwierdza uposażenie kościoła dokonane przez Mikołaja Niemirowicza
• Po śmierci Mikołaja Niemirowicza Nieśwież wraca do hospodara
• 10 listopada 1492 – Aleksander Jagiellończyk nadaje Nieśwież Piotrowi Montygierdowiczowi, wojewodzie trockiemu
• wraz ze ślubem wojewodzianki trockiej Zofii Montygerdowicz i Stanisława Kiszki, hetmana w. lit., Nieśwież przechodzi w posiadanie litewskiego rodu Kiszków
• 1533 – po Annie z Kiszków, żonie Jana Radziwiłła, Nieśwież dziedziczą jej synowie Mikołaj zwany Czarnym i Jan
• Mikołaj Krzysztof Radziwiłł Sierotka (1549–1616) – marszałek wielki litewski ufortyfikował miasto, zbudował zamek i kościół z klasztorem jezuitów
• 1561-1562 – Maciej Kawęczyński założył drukarnie braci polskich, którzy założyli tu swój zbór
• 1571 – Szymon Budny zakończył tłumaczenie Biblii nieświeskiej
• 1580 – prawa miejskie
• 1587 – rozpoczęcie budowy kościoła jezuitów wraz z klasztorem
• 1590 – założony został, z fundacji Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła „Sierotki”, podległy kongregacji chełmińskiej klasztor benedyktynek w Nieświeżu;
• 1623–1624 – św. Andrzej Bobola rektorem kościoła w Nieświeżu
• 1625 – Maciej Kazimierz Sarbiewski, poeta, przebywał w tutejszym klasztorze
• 26 października 1768 – w czasie konfederacji barskiej kapitulacja Nieświeża
• 1793-1918 – wskutek II rozbioru Polski w zaborze rosyjskim
• 21 grudnia 1906 – zarejestrowane zostało Polskie Towarzystwo „Oświata” w Nieświeżu, zajmujące się wspieraniem polskiej edukacji; władze rosyjskie ponownie zdelegalizowały je w 1909 lub 1910 roku.
• 1909 – w czasie wyborów samorządowych, do rady miejskiej zostało wybranych 11 Polaków, 3 Rosjan i 1 Żyd
• styczeń 1912 – władze rosyjskie zlikwidowały Rzymskokatolickie Towarzystwo Dobroczynności w Nieświeżu, gdyż nie pozwalały mu na działalność, która, według jego założycieli, miała polegać na organizowaniu szkół rzemieślniczych i ochron.
• 1918 – podczas I wojny światowej pod okupacją niemiecką
• grudzień 1918 – po wycofaniu się Niemców miejscowość została zajęta bez walki przez bolszewików.

Nieśwież w II Rzeczypospolitej:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

• 14 marca 1919 – wybuchło powstanie nieświeskie, mieszkańcy wyzwolili miasto od bolszewików; 5 dni później zostało stłumione, a 24 marca organizatorzy rozstrzelani.
• 1919–1945 – w Polsce (w latach 1919–1921 pod polską administracją), województwo nowogródzkie, siedziba powiatu nieświeskiego
• 1921-1939 – stacjonował tu 27 pułk ułanów im. Króla Stefana Batorego
• 1926 – nieformalny zjazd arystokracji polskiej i jej spotkanie z marszałkiem Józefem Piłsudskim, który złożył Order Virtuti Militari na trumnie swego adiutanta, majora Stanisława Radziwiłła w podziemiach nieświeskiego kościoła Bożego Ciała
• 1939–1941 – okupacja sowiecka
• 1941–1944 – okupacja niemiecka. Na terenie miasta i okolic działa Obwód Nieśwież Armii Krajowej, którego komendantem był por. Stanisław Winter ps. „Stanley”, cichociemny
• 30 października 1941 – Niemcy mordują ok. 4000 Żydów
• 1 listopada 1941 – utworzenie getta (ok. 600 osób)
• 1941 – zniszczenie synagogi pod okupacją niemiecką
• 21 lipca 1942 – zbrojna likwidacja getta, zamordowanie ok. 600 Żydów
• 1944–1945 – okupacja sowiecka
• 1945–1991 – w Białoruskiej SRR

 

 

 

 

 

 

• zamek w Nieświeżu, wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 2005, do 1939 gniazdo rodowe Radziwiłłów
• kościół Bożego Ciała w Nieświeżu, jeden z pierwszych jezuickich i barokowych kościołów w Rzeczypospolitej, wzniesiony w latach 1587–1593 według projektu Jana Marii Bernardoniego na wzór rzymskiego kościoła Il Gesù. W podziemiach fary spoczywają zwłoki 102 Radziwiłłów, najczęściej w trumnach brzozowych zamknięte plombami z radziwiłłowskim herbem. Fundator kościoła Mikołaj Krzysztof Radziwiłł, znany także z licznych podróży po świecie, przebywając w Egipcie miał poznać tajemnicę balsamowania zwłok. Dlatego zapewne po śmierci Włodzimierza Lenina kilka trumien w Nieświeżu uległo dewastacji podczas prób odkrycia tajemnic mumifikacji przez sowieckich naukowców. Obok kościoła znajdują się przebudowane budynki kolegium jezuitów oraz przed fasadą kościelną kaplica z 1747 roku
• plebania kościelna z przełomie XVI i XVII wieku, przebudowana w XVIII z efektowną elewacją ogrodową
• Wieża ceglana z połowy XVI wieku stanowiąca dawniej wzmocnienie bramy prowadzącej z zamku do miasta. W późniejszym okresie przebudowana na kościelną dzwonnicę.
• Brama Słucka z 1690 r. Po rozebraniu umocnień miejskich przebudowana w 1760 roku w stylu barokowym. We wnętrzu ołtarz i tablica w języku polskim z 1760 roku ku czci Maryi Panny.
• Ratusz z 1752 w stylu barokowym, przebudowany w 1836 r. Wieża ratuszowa została obniżona o dwie kondygnacje w XIX w. i odbudowana po 1930 roku.
• Hale targowe (sukiennice) rozbudowane w 1752 roku poprzez dodanie trzeciego rzędu kramów od strony ratusza
• Dom Gdański z 1721 roku, przy rynku
• Kolonia urzędnicza w stylu dworkowym z 1925 roku, proj. Teodor Bursze i Jerzy Beill.
• Kościół benedyktynek pw. św. Eufemii z klasztorem w stylu barokowym ufundowane przez księcia Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła „Sierotkę” wybudowane w latach 1590–1596 prawdopodobnie według projektu jezuickiego architekta Giovanniego Marii Bernardoniego. W 1866 roku władze rosyjskie przekazały kościół cerkwi prawosławnej i wtedy też rozebrano wieżę, a klasztor w 1878 roku zamieniono na koszary. Po 1918 roku w budynkach klasztornych mieściło się seminarium nauczycielskie. Obok kościoła barokowa wieża-brama z 1763 roku. We wnętrzu kościoła pw. Przemienienia Pańskiego we wsi Nowa Mysz z 1825 znajduje się bogate wyposażenie przeniesione z kościoła benedyktynek w Nieświeżu, w tym trzy barokowe ołtarze z XVII wieku, rokokowa ambona z 1757 roku i rokokowe organy z 1762 roku.
• Klasztor bernardynów w stylu barokowym, obecnie z zatarciem cech stylowych. Kościół barokowy pw. św. Katarzyny rozebrano po 1950 roku.
• Kwatera cmentarna z 1926 roku dla poległych i zmarłych funkcjonariuszy Policji Państwowej.
• Kwatera cmentarna poległych żołnierzy polskich z 1920 roku
• Zajazd z XIX w.
• Domy z XIX w.
• Budynek z XIX w., mieszczący ob. muzeum lokalne

 

• Adam Abramowicz – polski jezuita, po podziale prowincji litewskiej jezuitów działał w Nieświeżu jako rektor kolegium
• Jolanta Bohdal – polska aktorka
• Szymon Budny – działacz reformacji, pastor kalwiński, a następnie ariański, hebraista, biblista, tłumacz Biblii, pisał w języku białoruskim
• Waleria Fegler – polska nauczycielka, w latach 1937–1939 pracownik naukowy gimnazjum i liceum w Nieświeżu
• Alfred Henrici – polski ziemianin, carski wojskowy, samorządowiec II Rzeczypospolitej, w dwudziestoleciu międzywojennym burmistrz Nieświeża (do 1939)
• Henryk Jankowski – polski filozof i etyk, profesor
• Adolf Januszkiewicz – polski poeta, powstaniec listopadowy
• Olgierd Jeleński – polski działacz społeczny, polityk i samorządowiec, w latach 1922–1932 działał w samorządzie miasta i powiatu Nieśwież
• Dźmitryj Kasmowicz – białoruski emigracyjny publicysta, pisarz i działacz narodowy oraz antykomunistyczny, w okresie II wojny światowej inspektor kolaboracyjnej z Niemcami BOK
• Maciej Kawęczyński – polski i białoruski wydawca i drukarz, działacz reformacji na Litwie, uznawany za założyciela pierwszej drukarni na obszarze północno-wschodnich terenów Rzeczypospolitej, wydawca dzieł kalwińskich w językach: polskim i starobiałoruskim
• Marcin Kurzeniecki – polski jezuita, zarządzał m.in. kolegium w Nieświeżu
• Marian Massonius – polski filozof i pedagog, działacz oświatowy i dziennikarz, wieloletni wykładowca Uniwersytetu Stefana Batorego
• Wital Mikuła – białoruski wojskowy
• Mikołaj Niemirowicz herbu Jastrzębiec – właściciel Nieświeża w XV wieku, namiestnik witebski, smoleński, lubecki, mceński, marszałek królewski
• Hieronim Wincenty Radziwiłł – polski poseł, podkomorzy wielki litewski, ordynat na Klecku, starosta miński
• Mikołaj Radziwiłł Czarny – litewski książę, marszałek wielki litewski, kanclerz wielki litewski, wojewoda wileński.
• Stanisław Wilhelm Radziwiłł – ziemianin, oficer pruski, rosyjski oraz polski, adiutant Józefa Piłsudskiego
• Wojciech Slaski – polski ksiądz pochodzący z Mazowsza, rektor kolegiów w Nieświeżu i Połocku, spowiednik i kapelan króla Jana Kazimierza
• Władysław Syrokomla – polski poeta i tłumacz epoki romantyzmu, w latach 1833–1837 kształcił się w prowadzonej przez dominikanów szkole w Nieświeżu, zawarł tu też związek małżeński
• Michał Wituszka – białoruski narodowy i emigracyjny działacz polityczny i wojskowy, generał Białoruskiej Republiki Ludowej, urodzony w Nieświeżu, w latach 1939–1940 pełnił tu funkcję komendanta milicji
• Piotr Jaroszewicz – polski polityk komunistyczny, generał dywizji Wojska Polskiego, premier PRL w latach 1970–1980

•   Puławy
•   Złotów
•   Odolanów
•   Bojarka

• Biblia nieświeska
• Kolegium jezuitów w Nieświeżu

• Dariusz Tarasiuk: Między nadzieją a niepokojem. Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905–1918. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 211. ISBN 978-83-227-2629-7.
• Pod red. Anny Kaminsky: Miescy pamiaci achwiarau kamunizmu u Biełarusi. Lipsk: Fundacja Badań nad Dyktaturą SED, 2011, s. 278. [dostęp 2011-07-27]. (biał.).
• Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. Wyd. 1. T. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 696. ISBN 978-83-11-11934-5.

• Jurkau kutoczak – Юркаў куточак – Yury’s Corner. Старажытнае дойлідства Нясьвіжа. szlachta.io.ua. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-24)].
• Otwarty Przewodnik Krajoznawczy
• Zabytki na Radzima.org
• zapala.pl. zapala.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-11)].
• Święty Krzyż k. Nieświeża, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 699 .
• Nieśwież, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 118 .
• Strona parafii pw. Bożego Ciała w Nieświeżu
• Archiwalne widoki miasta w bibliotece Polona