Mateusz Pretoriusz
Mateusz Pretoriusz (Matthäus Prätorius, Matthaeus Praetorius, ur.
w 1635 w Kłajpedzie, zm. 3 października 1704 w Wejherowie) – prusko-polski duchowny ewangelicki i katolicki, historyk, etnograf, poeta i teolog nawołujący do ekumenizmu.
| prezbiter | |
 strona tytułowa książki Trąba Pokoju o zjednoczeniu Kościoła | |
| Kraj działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | 1635 |
| Data i miejsce śmierci | 3 października 1704 |
| Proboszcz ewangelicki w Niebudziu | |
| Okres sprawowania | 1664-1685 |
| Proboszcz katolicki w Wejherowie | |
| Okres sprawowania | 1687-1704 |
| Wyznanie | luteranizm, katolicyzm |
| Kościół | ewangelicki, katolicki |
| Ordynacja | 1661 |
| Prezbiterat | 1685 |
Życie
Mateusz Pretoriusz urodził się w 1635 roku w Kłajpedzie, był synem Krzysztofa, tamtejszego ministra luterańskiego. Studiował filozofię na Uniwersytecie Królewieckim, gdzie uzyskał tytuł magistra, oraz teologię na Uniwersytecie w Rostocku. W latach 1661–1665 był adiunktem litewskiej parafii ewangelickiej w Kłajpedzie, a następnie, do roku 1685 proboszczem ewangelickiej parafii we wsi Niebudzie (niem. Niebudszen) koło Wystruci.
W okresie pobytu na Małej Litwie badał tamtejszą historię, kulturę i język. Wraz z historykiem Krzysztofem Hartknochem odbył wyprawę naukową do Sambii, badając kulturę Prusów.
W 1681 roku nawiązał kontakty z Joachimem Pastoriusem, a rok później z jezuitami. W 1684 roku przebywał w Opactwie Cystersów w Oliwie. Po roku przeszedł na katolicyzm i przyjął tam sakrament święceń. W 1685 roku otrzymał też tytuł historiografa i sekretarza króla Jana III Sobieskiego. Następnie został proboszczem w Brodnicy, potem w Starogardzie Gdańskim, a od 1687 roku ostatecznie w parafii Świętej Trójcy w Wejherowie. Zmarł w 1704 roku Wejherowie.
Twórczość
Mateusz Pretoriusz jest autorem 18 prac z zakresu historii i etnografii Prus Książęcych oraz języka i historii Prusów. Jednak najbardziej obszerna z nich, Deliciae Prussicae oder Preussische Schaubühne, ukazała się dopiero w 1871 w skrócie, a w pełnej wersji w języku niemieckim w 1999 roku oraz w tłumaczeniu litewskim w 4 tomach w latach 1999–2011. Dwie opublikowane książki historyczne zadedykował Janowi III Sobieskiemu: Orbis Gothicus i Mars Gothicus. Część artykułów opublikowały czasopisma Acta Borrusica i Erleutertes Preußen. Ludy bałtyjskie wywodził od Gotów. Twierdził też, że Waregowie, którzy podbili Ruś Kijowską, pochodzili od Prusów, co uzasadnia późniejsze utożsamienie Litwy i Rusi.
Jako poeta manifestował wiernopoddańcze uczucia wobec Polski i króla. Napisał kilka panegiryków na cześć Jana III Sobieskiego, m.in. Regium Scutum i Classicum Triuphale. Z okazji ślubu królewicza Jakuba Ludwika Sobieskiego z Jadwigą Elżbietą Amalią von Pfalz-Neuburg w 1691 roku stworzył poemat panegiryczny Aplausus Sarmatiae in Nuptiis Principis Jacobi Ludovici, opublikowany w Gdańsku. Opisuje w nim przede wszystkim radość, jaka zapanowała z tej okazji wśród mieszkańców Rzeczypospolitej, stwierdzając: Cała Sarmacja się raduje.
W 1682 roku napisał traktat teologiczny Tuba Pacis ad Universas Dissidentes in Occidente Ecclesias seu Discursus Theologicus De Unione Ecclesiarum Romanae & Protestantium, w którym nawoływał do pokojowego pojednania między katolikami i protestantami w Pełnym Kościele Jezusa Chrystusa. Tekst wysłał do luterańskiego teologa Melchiora Zeidlera (1630–1686), dla uzyskania recenzji, lecz ten odesłał go po dwóch latach, z opinią negatywną. Pretoriusz opublikował książkę dopiero w 1685 roku, bezpośrednio po swym przejściu na katolicyzm, dedykując ją papieżowi Innocentemu XI, cesarzowi Leopoldowi I, królowi Janowi III Sobieskiemu i władcom protestanckim Anglii, Szwecji i Danii. Praca odbiła się szerokim echem w Europie, wywołując liczne polemiki z obu stron. Uznana za irenistyczną, w 1687 roku została umieszczona w Indeksie ksiąg zakazanych. Ponownie wydana w 1711 i 1820 roku.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Tadeusz Oracki: Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i Ziemi Malborskiej od połowy XV do końca XVIII wieku. L-Ż. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, 1988. ISSN 0239—7854.
- Allgemeine Deutsche Biographie, herausgegeben von der Historischen Kommission bei der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, Band 26. autor biogramu: Franz Heinrich Reusch. Leipzig: Duncker & Humblot, 1888.
Linki zewnętrzne
- Publikacje Mateusza Pretoriusza w bibliotece Polona
- Matthaeus Praetorius, Tuba Pacis, Coloniae 1685
- Matthaeus Praetorius, Orbis Gothicus, Monasterii Olivensis 1688
This article uses material from the Wikipedia Polski article Mateusz Pretoriusz, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Treść udostępniana na licencji CC BY-SA 4.0, jeśli nie podano inaczej. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Polski (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.