Manga: Japoński komiks

Ten artykuł od 2013-06 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Ten artykuł dotyczy japońskiego komiksu. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Japońskie słowo wywodzące się ze sposobu ozdabiania rycin i innych form sztuki użytkowej. Współcześnie używane poza Japonią oznacza japoński komiks.

Manga wyewoluowała z połączenia drzeworytu ukiyo-e i wschodniego stylu rysowania z zachodnimi technikami, a swoją obecną formę przybrała krótko po II wojnie światowej. Manga jest drukowana głównie w czerni i bieli, nie licząc okładek i ewentualnie kilku pierwszych stron.

Popularne mangi są adaptowane na filmy animowane i seriale anime.

 

Słowo „manga” weszło do powszechnego obiegu po opublikowaniu w XIX w. Edehon Hokusai manga (Manga Hokusaia do nauki rysowania), zawierającej posortowane rysunki ze szkicowników znanego artysty ukiyo-e, Katsushiki Hokusaia, które miały służyć jego uczniom (i każdemu, kto chciał zgłębiać wiedzę w tej dziedzinie) za modele.

Termin „manga” odnosił się początkowo do karykatur i humorystycznych rysunków, później (końcem XIX w.) zaczął wychodzić z użycia i został zastąpiony starszymi określeniami jak „giga” czy „Tobae” (od imienia mnicha Tōby, autora Zwoju z humorystycznymi obrazami zwierząt i ludzi). W obecnej formie manga zaistniała dopiero po II wojnie światowej.

W drugiej połowie XIX w., kiedy Japonia dokonała otwarcia na świat (okres Meiji), do kraju zaczęli przyjeżdżać zachodni artyści, którzy przekazywali Japończykom wiedzę na temat europejskich metod i technik kreowania obrazu.

W XX w. słowo „manga” zaczęło odnosić się głównie do komiksu, który w kulturze japońskiej jest traktowany inaczej niż w kulturze amerykańskiej. W Japonii jest on formą sztuki i jednocześnie popularnej literatury. Podobnie jak jej amerykański odpowiednik, manga była i jest krytykowana – głównie przez zachodnich odbiorców – za zawartą w niej przemoc i podteksty seksualne (choć już w epoce Edo tworzono erotyczne drzeworyty shunga). Te nurty to jednak tylko część tego rodzaju twórczości. Wolność w doborze problematyki pozwala artystom rysować mangi dla każdej grupy wiekowej i na każdy temat.

W Japonii używa się kilku określeń japońskiego komiksu, ale słowo „manga” jest najczęściej używane wśród fanów gatunku. Z drugiej strony – ludzie związani z branżą wydawniczą, szukający bardziej prestiżowej nazwy dla swojej profesji, nierzadko używają formy komikkusu, która jest tłumaczeniem angielskiego comic book.

 

Większość mang publikowana jest w periodycznie ukazujących się magazynach. Każdy z nich prowadzi zwykle od kilku do kilkunastu serii w odcinkach. Zazwyczaj po 20–40 stron na odcinek. Wydawnictwa te są drukowane na papierze o niskiej jakości i mogą mieć od 200 do ponad 850 stron. Mogą też zawierać pojedyncze historyjki i yonkomy (paski komiksowe). Twórcy takich komiksów zaczynają od kilku obrazkowych opowiastek, pracując w ten sposób na uznanie. Jeśli te okażą się sukcesem, są kontynuowane, ale kiedy nie odniosą spodziewanego sukcesu – mogą zostać przerwane nawet w środku rozwijającej się historii.

Dla obniżenia kosztów produkcji większość mang jest drukowana w czarno-białej kolorystyce (oprócz okładek). Gdy seria publikowana jest przez dłuższy czas, jej rozdziały zostają zebrane razem i wydrukowane w oddzielnych tomikach zwanych tankōbon. Drukuje się je na papierze wyższej jakości, gdyż są przeznaczone do kolekcjonowania.

Japoński komiks charakteryzują: linia (tzw. kreska) górująca nad formą oraz rozkład paneli inny niż w zachodnim komiksie. Okienka i strony czyta się od prawej do lewej, tak jak w tradycyjnym japońskim piśmie, przez co mangę przegląda się od ostatniej kartki do pierwszej (z europejskiego punktu widzenia), czyli inaczej niż w krajach zachodnich. Niektórzy wydawcy tłumaczonej mangi trzymają się takiego układu, inni jednak odwracają kierunek, żeby ułatwić czytanie swoim czytelnikom.

Mimo że grafika waha się od realistycznej do prostej i komiksowej, postacie często posiadają „wschodnie” rysy i ogromne oczy. Stały się one charakterystycznym elementem mangi, odkąd w latach 50–60. XX wieku Osamu Tezuka, twórca Astro Boya(inne języki), uznawany za ojca współczesnej mangi, zaczął je w taki sposób rysować, inspirując się stylem kreskówek Disneya. Nie wszyscy artyści trzymają się jednak tej konwencji.

Gatunki większości mang zbieżne są z tymi obecnymi w komiksie zachodnim. Istnieją jednak również takie, które są charakterystyczne dla komiksu japońskiego i pojawiają się w nim znacznie częściej niż w innych:

• shōjo-manga (jap. 少女漫画) – rodzaj mangi przeznaczonej głównie dla dziewcząt;
• shōnen-manga (jap. 少年漫画) – rodzaj mangi przeznaczonej głównie dla chłopców;
• seinen-manga (jap. 青年漫画) – manga adresowana głównie do młodych mężczyzn w wieku pomiędzy 18 a 30 lat;
• josei-manga (jap. 女性漫画) – rodzaj mangi, który opowiada o codziennym życiu kobiet w Japonii i jest skierowany do starszych nastolatek i dojrzałej widowni żeńskiej;
• manga alternatywna:
  • gekiga (jap. 劇画, dosł. dramatyczne obrazy) – odpowiednik zachodniego określenia powieść graficzna, ukuty przez Yoshihiro Tatsumiego, dla odróżnienia od popularnych komiksów skierowanych do młodszego czytelnika. Są to komiksy, które „odmalowują najczęściej w czarnych barwach życie codzienne i problemy społeczne”;
  • la nouvelle manga – francusko-belgijsko-japoński ruch artystyczny, przypominający stylem mangę (np. Szpinak Yukiko);
• nurt erotyczny, czyli ecchi (lekko erotyczne, często widać bieliznę, nagie ciało bez szczegółów lub z przysłoniętymi częściami intymnymi), hentai (z jap. „zboczeniec”; sceny erotyczne i pornograficzne, szczególnie w anime), a także mniej dosłowne w pokazywaniu erotyki nurty komiksów o tematyce homoseksualnej, czyli shōjo-ai (dziewczęca miłość) lub yuri oraz shōnen-ai (chłopięca miłość) lub yaoi.

We Francji pojawiają się dramaty dla dorosłych i formy eksperymentalne prezentowane w formie mangi. Istnieje też ruch Nouvelle Manga zapoczątkowany przez Frédérica Boileta, dążący do połączenia dojrzałej, wyszukanej mangi ze stylem tradycyjnego komiksu francusko-belgijskiego^{[potrzebny przypis]}.

Wydawnictwo Chuang Yi publikuje mangę po angielsku i chińsku w Singapurze. Niektóre angielskojęzyczne tytuły tego wydawnictwa są importowane do Australii i Nowej Zelandii. W Indonezji rynek komiksu japońskiego w krótkim czasie stał się jednym z najszybciej rosnących poza Japonią. Manga w Indonezji jest publikowana przez Elex Media Komputindo, Acolyte, Gramedia. W Australii wiele popularnych japońsko- i chińskojęzycznych komiksów i anime jest wydawanych przez Madman Entertainment^{[potrzebny przypis]}.

Manga okazała się na tyle popularna, że wydawnictwa takie jak Antarctic Press, Oni Press, Seven Seas Entertainment, TOKYOPOP, a nawet Archie Comics zaczęły wydawać własne, inspirowane mangą zeszyty w podobnej stylizacji. Pierwsze z nich pojawiły się w 1985^{[potrzebny przypis]}.

Ze względu na znaczący wzrost popularności mangi poza Japonią, brytyjska pisarka Emma Hayley wraz z wydawnictwem SelfMadeHero postanowiła wydać mangi opowiadające dzieła Szekspirowskie w postaci japońskiego komiksu. Chciała w ten sposób przybliżyć twórczość poety i zachęcić czytelników mangi do czytania jego dramatów.

Manga w Polsce

Pierwszą mangą w polskim przekładzie opublikowano w 1986 roku; był to komiks Black Knight Batto (znany na Zachodzie jako Black Knight Bat) autorstwa Buichi Terasawy(inne języki), publikowany w odcinkach na łamach czasopisma „SFera". Po updadku komunizmu, pierwszą mangą oficjalnie wydaną w Polsce było Aż do nieba (jap. Ten-no hate made) autorstwa Riyoko Ikedy, wydana w latach 1996–1997 przez Japonica Polonica Fantastica. W tym okresie powstały też pierwsze polskie mangi; których kilkadziesiąt, a prawdopodobnie znacznie więcej, ukazało się w drugiej połowie lat 90. w fanzinach, czasopismach bądź wydaniach.(w większości amatorskich) Do pierwszych, z roku 1997. należą "Silver Eye" Piotra Kowalskiego i Droga miecza Krzysztofa Leśniaka . Do pierwszych sukcesów komercyjnych polskieh mangi można zaliczyć wydaną w 2007 pozycję Meago Saga autorstwa Magdaleny Kani.

Obecnie (2021), na polskim rynku działają wydawnictwa specjalizujące się w mandze, takie jak Japonica Polonica Fantastica, Waneko, Hanami czy Studio JG. Manga znajduje się także w ofercie wydawców komiksowych, takich jak Egmont czy Kultura Gniewu. Publikowane są zarówno pozycje jednotomowe, jak też serie.

W Polsce wychodziły i wychodzą również magazyny poświęcone mandze i anime. Najpopularniejsze z nich to „Kawaii”, „Otaku”, „Kyaa!” (nadal wychodzi w roku 2021) czy „Arigato”.

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wiki Commons

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

• lista czasopism o mandze
• manhua
• manhwa
• anime

• Tanuki: Manga – czasopismo elektroniczne recenzujące polskie i zagraniczne wydania mang.