Lew Tołstoj: Rosyjski powieściopisarz, dramaturg i krytyk literacki (1828–1910)

Lew Nikołajewicz Tołstoj, hrabia (ros. Лев Николаевич Толстой ⓘ /lʲev nʲɪkɐˈlaɪvʲɪtɕ tɐlˈstoj/; ur.

28 sierpnia?/9 września 1828 w Jasnej Polanie, zm. 7 listopada?/20 listopada 1910 w Astapowie) – rosyjski intelektualista: powieściopisarz, dramaturg, krytyk literacki, myśliciel, pedagog. Jeden z przedstawicieli realizmu w literaturze europejskiej. Klasyk literatury rosyjskiej i światowej.

Lew Tołstoj
L.N., L.N.T.
Ilustracja
Lew Tołstoj (1908)
Imię i nazwisko

Lew Nikołajewicz Tołstoj

Data i miejsce urodzenia

9 września 1828
Jasna Polana

Data i miejsce śmierci

20 listopada 1910
Astapowo

Narodowość

rosyjska

Język

rosyjski, francuski

Alma Mater

Uniwersytet Kazański

Dziedzina sztuki

proza, publicystyka, filozofia

Muzeum artysty

Muzeum-dom w Jasnej Polanie

Ważne dzieła
Faksymile
Odznaczenia
Order Świętej Anny IV klasy (Imperium Rosyjskie) Medal „Za Obronę Sewastopola w latach 1854–1855”
Strona internetowa
Lew Tołstoj: Życiorys, Przekonania polityczne i religijne, Charakterystyka twórczości
Tołstoj w 1897

Uchodził za najwyższy autorytet moralny w Rosji na przełomie XIX–XX w. Jego idee „nieprzeciwstawiania się złu przemocą” miały znaczący wpływ na poglądy Mahatmy Gandhiego i Martina Luthera Kinga. Ponadto twórca koncepcji samodoskonalenia moralnego jednostki oraz programowego antyestetyzmu i postulowania sztuki moralistycznej. Pod wpływem jego religijnych i moralnych idei powstała nowa doktryna społeczno-religijna: tołstoizm.

Życiorys

Lew Tołstoj urodził się w Jasnej Polanie jako potomek dwóch znanych w Rosji rodzin arystokratycznych: Tołstojów i Wołkońskich. Wcześnie stracił matkę, która zmarła w 1830 roku, a siedem lat później zmarł jego ojciec. Wraz z czwórką rodzeństwa był wychowywany przez krewne ze strony ojca, a kształcony przez francuskiego, a potem niemieckiego guwernera. W 1844 roku zaczął studiować orientalistykę, a następnie prawo na Uniwersytecie Kazańskim, lecz po trzech latach zrezygnował ze studiów. W Kazaniu zaczęły się rozwijać jego zainteresowania filozoficzne, szczególnie pod wpływem twórczości Jeana-Jacques’a Rousseau. Wrócił do Jasnej Polany, gdzie poświęcił się nauce języka angielskiego, zajęciom z muzyki i samodzielnemu studiowaniu prawa. W 1849 roku otworzył w Jasnej Polanie szkołę dla dzieci chłopskich. Młody Tołstoj spędzał również wiele czasu w Petersburgu i Moskwie, głównie oddając się hazardowi.

W 1851 r. zaciągnął się do wojska i służył dwa lata na Kaukazie. Następnie w czasie wojny krymskiej walczył na Bałkanach oraz w oblężonym Sewastopolu. W latach służby wojskowej opublikował swoje pierwsze utwory literackie: pierwszą część trylogii autobiograficznej Dzieciństwo oraz Opowiadania sewastopolskie. Po wojnie, w 1856 roku, uznawany już za przedstawiciela nowego pokolenia literackiego Rosji, zrezygnował z kariery wojskowej i zamieszkał na przemian w Jasnej Polanie, Sankt Petersburgu i Moskwie.

Odbył dwie podróże po Europie Zachodniej (w 1857 roku i w latach 1860–1861). Podczas pierwszej z nich był w Paryżu, a następnie w rejonie Jeziora Genewskiego – w Szwajcarii i Włoszech. Wrażenia z wojaży znalazły swe odbicie w opowiadaniu Lucerna. Podczas drugiej podróży Tołstoj interesował się głównie problemami oświaty i działaniem instytucji oświatowych w Niemczech i Francji. Duże wrażenie zrobiły na nim poglądy i działalność Bertholda Auerbacha, z którym zaprzyjaźnił się, oraz pedagoga Adolfa Diesterwega. W Brukseli spotkał się z P.-J. Proudhonem i z Joachimem Lelewelem.

Pełen entuzjazmu wrócił do Jasnej Polany wkrótce po zniesieniu pańszczyzny w Rosji i zajął się działalnością pedagogiczną. Założył 13 szkół dla dzieci chłopskich w Jasnej Polanie i okolicach, wydawał periodyk pedagogiczny „Jasna Polana”, napisał i wydał podręczniki, opowiadania i bajki dla dzieci, był jednym z nauczycieli w założonych przez siebie szkołach.

W 1862 roku ożenił się z Zofią Bers (córką lekarza), poświęcił się obowiązkom i gospodarstwu wiejskiemu oraz swej twórczości.

Lata siedemdziesiąte XIX wieku były ważnym okresem w procesie kształtowania się jego poglądów. Naukę Chrystusa pojmował racjonalistycznie, jako system etyczny, odrzucał wszelką przemoc (w tym państwo i Kościół, lecz głosił hasło „niesprzeciwiania się złu przemocą”). Nawoływał do powrotu do natury (tylko praca chłopska jest bogobojna, ziemia i rola należą do wszystkich) i przejawiania czynnej miłości bliźniego. Uważał, że wiele zdobyczy cywilizacji jest złem, ponieważ, jako dostępne tylko dla niektórych, pogłębiają przepaść pomiędzy bogatymi a biednymi. Występował również przeciw „czystej sztuce” uprawianej z potrzeby estetycznej. Popadł w zatarg z rządem (zakaz rozpowszechniania jego pism) i z Cerkwią (został ekskomunikowany i wydalony z niej w 1901). W tym czasie nominowany był do Literackiej Nagrody Nobla (mówiono o nim jako o najważniejszym kandydacie), której ostatecznie nie otrzymał.

Lew Tołstoj: Życiorys, Przekonania polityczne i religijne, Charakterystyka twórczości 
Portret Tołstoja autorstwa Ilji Riepina, 1887
Lew Tołstoj: Życiorys, Przekonania polityczne i religijne, Charakterystyka twórczości 
Lew Tołstoj na ostatnim zdjęciu

Pod koniec życia popadł w konflikt z rodziną z powodów majątkowych (chciał rozdzielić swój majątek pomiędzy chłopów). Opór rodziny i rozterki pisarza uniemożliwiały realizację zamierzeń. Od 1909 roku w osobistych dziennikach Tołstoja coraz częściej pojawiały się zapisy o zamiarze opuszczenia domu. Jesienią 1910 opuścił potajemnie Jasną Polanę, by przeżyć resztę życia zgodnie ze swymi poglądami. W pociągu zachorował na zapalenie płuc i musiał przerwać podróż. Zmarł 20 listopada na małej stacji kolejowej Astapowo.

Przekonania polityczne i religijne

W latach siedemdziesiątych powstała religijno-społeczno-etyczna koncepcja autorstwa Tołstoja, oparta na dwóch głównych tezach: ciągłym doskonaleniu moralnym jednostki i nieprzeciwstawianiu się złu przemocą. W konsekwencji Tołstoj odrzucił oficjalną, prawosławną religię oraz zanegował prawomocność władzy państwowej, co zbliżyło go do chrześcijańskiego anarchizmu, chociaż do końca życia Tołstoj odżegnywał się od idei Proudhona i jego następców. Z czasem jego idee, zwane tołstoizmem, zyskały wielu zwolenników zarówno w Rosji, jak i na Zachodzie (tołstoiści). W 1901 Świątobliwy Synod Rządzący Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego odłączył prozaika od Cerkwi.

Tołstoj uznawany jest za twórcę wolnościowego chrześcijaństwa anarchistycznego.

Tołstoj sam nauczył się w krótkim czasie języka esperanto. Za jeden z jego artykułów do „La Esperantisto”, w którym nauczenie się esperanta nazwał „obowiązkiem każdego chrześcijanina”, zabroniono propagowania pism esperanckich na ziemiach podlegających Rosji.

Był wegetarianinem.

Charakterystyka twórczości

Wielkością hrabiego Tołstoja jako pisarza i człowieka jest cechujące go nieugięte dążenie do prawdy bezwzględnie stosowanej w życiu oraz niezwykła siła twórcza, łącząca obiektywną obserwację rzeczywistości z postawą własnego poglądu na świat.

We wczesnej twórczości i koncepcjach określających funkcje literatury (...) oparł się na tradycji oświeceniowo-sentymentalnej oraz prozie psychologicznej Lermontowa i Hercena oraz scjentyzmie lat czterdziestych. Przeszedł (...) ponad romantyzmem i klasyczną idealistyczną filozofią niemiecką.

Z. Barański, A. Semczuk, Literatura rosyjska w zarysie

Tołstoj naprzemiennie angażował się bardziej bądź w beletrystykę, bądź w działalność publicystyczną. Ostatni etap twórczości Tołstoj rozpoczął moralistyczną rozprawą Spowiedź. Potępił w niej oficjalną religię prawosławną, swoją postawę życiową oraz ogłosił konieczność powstania nowej religii. Zaatakował wówczas władzę państwową, sądy i aparat biurokratyczny.

W Polsce jego książki tłumaczyli m.in.: Jadwiga Dmochowska, Paweł Hertz, Czesław Jastrzębiec-Kozłowski, Maria Leśniewska, Tadeusz Łopalewski, Wacław Rogowicz, Eleonora Słobodnikowa, Kazimierz Truchanowski, Kazimiera Iłłakowiczówna i Zbigniew Zamorski.

Wybrana twórczość

Powieści

Dramaty

  • 1886 – Ciemna potęga lub Potęga ciemnoty (ros. Власть тьмы) – tragedia chłopska
  • 1890 – Owoce oświaty lub Płody edukacji (ros. Плоды просвещения) – komedia satyryczna
  • 1900 – A światło świeci w ciemności (ros. И свет во тьме светит) – dzieło niedokończone
  • 1900 – Żywy trup (ros. Живой труп)

Nowele

  • trylogia autobiograficzna:
    • 1852 – Dzieciństwo (ros. Детство) – debiut
    • 1854 – Lata chłopięce (ros. Отрочество)
    • 1857 – Młodość (ros. Юность)
  • 1856 – Dwaj huzarzy (ros. Два гусара)
  • 1856 – Poranek ziemianina (ros. Утро помещика)
  • 1862 – Polikuszka (ros. Поликушка)
  • 1863 – Kozacy (ros. Казаки)
  • 1886 – Śmierć Iwana Ilicza (ros. Смерть Ивана Ильича) – polskie tłumaczenie Jarosław Iwaszkiewicz
  • 1889 – Sonata Kreutzerowska (ros. Крейцерова соната) – paradoksalne ujęcie zagadnienia małżeństwa i życia płciowego
  • 1895 – Pan i parobek lub Gospodarz i robotnik (ros. Хозяин и работник)
  • 1911 – Diabeł lub Szatan (ros. Дьявол)
  • 1911 – Ojciec Sergiusz (ros. Отец Сергий) – wydanie pośmiertne, polskie tłumaczenie Ryszard Przybylski
  • 1912 – Hadżi-Murat (ros. Хаджи-Мурат) – polskie tłumaczenie Jan Dąbrowa

Opowiadania

  • cykl kaukaski:
    • 1853 – Wybieg (ros. Набег)
    • 1855 – Wyrąb lasu (ros. Рубка леса)
  • 1855 – Z zapisek księcia D. Niechludowa (ros. Записки маркёра)
  • 1855–1856 – Opowiadania sewastopolskie (ros. Севастопольские рассказы)
  • 1857 – Lucerna (ros. Люцерн)
  • 1858 – Albert (ros. Альберт)
  • 1859 – Trzy śmierci (ros. Три смерти)
  • 1872 – Jeniec kaukaski (ros. Кавказский пленник) – polskie tłumaczenie Kazimierz Truchanowski
  • 1885 – Dzieci mądrzejsze są od starych (ros. Девчонки умнее стариков)
  • 1885 – Pan Bóg nierychliwy ale sprawiedliwy (ros. Вражье лепко, а божье крепко)
  • 1885 – Dwaj starcy (opowiadanie) (ros. Два старика)
  • 1885 – Nie igraj z ogniem, bo się sparzysz (ros. Упустишь огонь – не потушишь)
  • 1886 – Parobek Emilian i pusty bęben (ros. Работник Емельян и пустой барабан)
  • 1886 – Trzej starcy (ros. Три старца)
  • 1886 – Czy dużo człowiekowi trzeba ziemi? (ros. Много ли человеку земли нужно)
  • 1903 – Odbudowanie piekła (ros. Разрушение ада и восстановление его)
  • 1905 – Biedni ludzie (opowiadanie Tołstoja) (ros. Бедные люди)
  • 1906 – Korniej Wasiljew (ros. Корней Васильев)
  • 1906 – Za co? (ros. За что?) – opowiadanie poświęcone tragicznym losom polskiego powstańca listopadowego Wincentego Migurskiego
  • 1906 – Boskie i ludzkie (ros. Божеское и человеческое)
  • 1906 – Poziomki (ros. Ягоды)
  • 1910 – Rozmowa z podróżnym (ros. Разговор с прохожим)
  • 1910 – Pieśń na wsi (ros. Песни на деревне)
  • 1910 – Trzy dni na wsi (ros. Три дня в деревне)
  • 1910 – Wdzięczna gleba (ros. Благодарная почва)
  • 1911 – Po balu (ros. После бала)
  • 1911 – Alosza Garnek (ros. Алёша Горшок)
  • 1911 – Co widziałem we śnie (ros. Что я видел во сне)
  • 1912 – Pośmiertne zapiski starca Fiodora Kuźmicza (ros. Посмертные записки старца Федора Кузьмича…)
  • 1912 – Zapiski wariata (ros. Записки сумасшедшего)
  • 1912 – Siła dzieciństwa (ros. Сила детства)
  • 1912 – Chodynka (ros. Ходынка)

Traktaty i publicystyka

  • 1882 – Spowiedź (ros. Исповедь) – rozprawa; wyznanie nowej wiary
  • 1884 – Na czym polega moja wiara? – rozprawa; w Europie wydana pod tytułem Moja wiara lub Moja religia, wersja skrócona
  • 1885 – Co mamy robić? (ros. Так что же нам делать?)
  • 1890–1893 – Królestwo Boga jest w tobie (ros. Царство Божие внутри вас) – rozprawa
  • 1897 – Co to jest sztuka? (ros. Что такое искусство?)
  • 1908 – Nie mogę milczeć (ros. Не могу молчать!)
  • 1907 – Shakespeare, studium krytyczne (ros. О Шекспире и о драме)
  • 1900 – Nie zabijaj (ros. Не убий)
  • O życiu (ros. О жизни) – polskie tłumaczenie Anna Kunicka
  • Droga życia (Tyt. oryg.: Put’ žizni). Tłum. Anna Kunicka. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 2014. ISBN 978-83-62858-67-5.

Wydania zbiorowe

Pierwsze wyd. zbiór. 1889, wyd. zupełne rozpoczęto w 1928. Jedyne zbiorowe wyd. „Dzieł” w przekładzie polskim (ze słowem wstępnym Wacława Lednickiego, pod redakcją Juliana Tuwima) ukazało się nakładem Wydawnictwa Gutenberga w 14 t., 1928–1930. Studia pol. o T.: Leo Belmont (1904), Walery Gostomski (1904), Władysław Jabłonowski (1908), Marian Zdziechowski (1912 i 1915), Wacław Lednicki (1928); przekład polskiej książki Mereżkowskiego (1904).

Ekranizacje

Upamiętnienie

  • Podczas ceremonii zamknięcia XXII Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Soczi, w spektaklu „Literatura rosyjska”, w którym na scenie pojawili się aktorzy przebrani i ucharakteryzowani na największych pisarzy rosyjskich wraz z ich gigantycznymi portretami lub fotografiami, jeden z aktorów grał rolę Lwa Tołstoja, deklamując cytat z Anny Kareniny.
  • Najstarszym zapisem dźwiękowym w zasobach Polskiego Radia jest nagranie wypowiedzi Lwa Tołstoja z 1908 r., który po rosyjsku czyta swój artykuł ''Nie mogę milczeć''.
  • W 2009 powstał film biograficzny Ostatnia stacja w reżyserii Michaela Hoffmana, w którym w rolę Lwa Tołstoja wcielił się Christopher Plummer, zaś postać jego żony grała Helen Mirren. Oboje za swoje kreacje zdobyli nominacje do Oscarów.

Upamiętnienie w Polsce

Lew Tołstoj: Życiorys, Przekonania polityczne i religijne, Charakterystyka twórczości 
Mural w Warszawie z 2011 r. przedstawiający Tołstoja z cytatem w esperanto i po polsku, fot. Ivonna Nowicka

Od 1973 na terenie obecnej dzielnicy Bielany w Warszawie znajduje się ulica Lwa Tołstoja. Lew Tołstoj jest także patronem ulicy w Łodzi na Widzewie. Ulica Lwa Tołstoja znajduje się także w Oleśnicy i Świdnicy w województwie dolnośląskim oraz w Tychach i Rudzie Śląskiej w województwie śląskim.

W listopadzie 2011 roku w bramie kamienicy znajdującej się na rogu ulic Nowolipki i Zamenhofa w Warszawie odsłonięty został mural autorstwa Adama Walasa i Anny Koźbiel poświęcony językowi esperanto. Wśród wyobrażonych luminarzy znajduje się również Lew Tołstoj i maksyma od niego przejęta w esperanto: Ami, signifas fari bonon i to samo po polsku: Kochać znaczy czynić dobro.

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Źródła w języku polskim

Źródła w języku angielskim

Źródła w języku rosyjskim

Linki zewnętrzne

Tags:

Lew Tołstoj ŻyciorysLew Tołstoj Przekonania polityczne i religijneLew Tołstoj Charakterystyka twórczościLew Tołstoj Wybrana twórczość[7]Lew Tołstoj EkranizacjeLew Tołstoj UpamiętnienieLew Tołstoj Zobacz teżLew Tołstoj PrzypisyLew Tołstoj BibliografiaLew Tołstoj Linki zewnętrzneLew Tołstoj1828191020 listopada9 wrześniaAkcent wyrazowyDaty nowego i starego porządkuHrabiaJasna PolanaJęzyk rosyjskiLew Tołstoj (obwód lipiecki)Literatura rosyjskaPalatalizacjaPlik:Ru-Lev Nikolayevich Tolstoy.oggRealizm (literatura)RosjanieSamogłoska otwarta przednia niezaokrąglonaSamogłoska prawie otwarta centralnaSamogłoska prawie przymknięta przednia scentralizowana niezaokrąglonaSamogłoska półprzymknięta przednia niezaokrąglonaSamogłoska półprzymknięta tylna zaokrąglonaSpółgłoska boczna dziąsłowa dźwięcznaSpółgłoska nosowa dziąsłowa dźwięcznaSpółgłoska półotwarta podniebienna dźwięcznaSpółgłoska szczelinowa dziąsłowa bezdźwięcznaSpółgłoska szczelinowa dziąsłowo-podniebienna bezdźwięcznaSpółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa dźwięcznaSpółgłoska zwarta dziąsłowa bezdźwięcznaSpółgłoska zwarta miękkopodniebienna bezdźwięczna

🔥 Trending searches on Wiki Polski:

FilipinyCollegium Humanum – Szkoła Główna Menedżerska z siedzibą w WarszawieMaciej SzczęsnyNikita ChruszczowPokolenie AlfaUniwersum DiunyMia KhalifaMichał PazdanFrancis Scott Key BridgeRocco SiffrediKeanu ReevesIndieDunajFryderyk ChopinDroga krzyżowaWładysław GomułkaRTV Euro AGDEswatiniRepublika ChińskaBocian białyReprezentacja Polski U-21 w piłce nożnej mężczyznWielki postNacjonalizm integralnyMaderaDonald TrumpLiderki rankingu WTANinja Warrior PolskaPolskie Linie Lotnicze LOTCyceronWybory samorządowe w Polsce w 2024 rokuMike TysonSłowacjaAlbaniaKaliszKrzysztof KolbergerAlfabetPaul AtrydaMalagaMistrzostwa Świata w Piłce Nożnej 2018Lockheed SR-71 BlackbirdKotek cętkowanyGrzegorz BraunMateusz MorawieckiJacek KiełbStan wojenny w Polsce (1981–1983)Jeden z dziesięciuKarol ŚwiderskiFaszyzmKoło Fortuny (teleturniej)CynizmWołyńDubajVito BambinoNorwegiaLech JanerkaLech WałęsaPetersburgVolkswagen GolfRadosław SikorskiRobert OppenheimerBarcelonaDragon BallXHamsterLiu CixinMarek Balawajder26 marcaChrześcijaństwoInwazja Rosji na UkrainęDzień MatkiPortugaliaHubert HurkaczRudzik (ptak)Real MadrytPaństwo IslamskieKrztusiecJakub ModerIeyasu Tokugawa🡆 More