Kongregacjonalizm: Kierunek chrześcijaństwa protestanckiego

Kongregacjonalizm jest jednym z ważnych kierunków w protestantyzmie, przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii.

Teoretyczne podstawy kongregacjonalizmu stworzył teolog Robert Browne w 1592 (teoria unii), a przyjęli je dysydenci (początkowo głównie purytanie) w Wielkiej Brytanii w następnych stuleciach; byli oni często określani jako „niezależni” (Independents).

Kongregacjonalizm często powołuje się na Biblię wskazując, że pierwotne wspólnoty chrześcijańskie nie miały rozbudowanej struktury zarządzania i centralnej władzy. Innym źródłem tradycji są lollardzi, waldensi i anabaptyści. Kongregacjonaliści angielscy odcinali się od hierarchicznego anglikanizmu i państwowego prezbiterianizmu w Szkocji (Kościół Szkocji).

Wśród pierwszych 102 purytańskich osadników, tzw. Pielgrzymów na statku Mayflower, aż 35 było kongregacjonalistami, szukającymi schronienia w Ameryce. Przywódca amerykańskich purytanów John Cotton w latach 30. XVII wieku przekonał Johna Owena, teologa kalwińskiego, do zerwania z prezbiterianizmem. Pierwsze uczelnie w Stanach Zjednoczonych, m.in. Uniwersytet Harvarda i Uniwersytet Yale, założyli kongregacjonaliści. Stopniowo kongregacjonaliści zbliżyli się do doktryny unitariańskiej, którą wielu przyjęło.

W 1931 powstała Unia Kościołów Kongregacjonalistycznych, która podkreśla niezależność poszczególnych wspólnot.

Obecnie terytorium o największym odsetku kongregacjonalistów jest Walia w Wielkiej Brytanii. Większość z nich należy do Undeb yr Annibynwyr Cymraeg (Unii Walijskich Dysydentów). Największa liczba kongregacjonalistów żyje w Stanach Zjednoczonych, gdzie są to głównie wyznawcy Zjednoczonego Kościoła Chrystusa.

• Calvin Coolidge – 30. prezydent Stanów Zjednoczonych
• Oliver Cromwell – polityk i dyktator angielski
• Walt Disney – twórca filmów animowanych
• Hubert Humphrey – wiceprezydent Stanów Zjednoczonych (1965–1969)
• David Livingstone – odkrywca
• John Owen – teolog
• John Milton – poeta
• James Pierpont – założyciel Uniwersytetu Yale
• Harriet Beecher Stowe – pisarka i abolicjonistka
• Charles Taze Russell – badacz biblijny, kaznodzieja, inicjator ruchów badackich i uważany za ojca odłamu „Świadków Jehowy”.

• Witryna internetowa Congregational Federation, Wielka Brytaniia (ang.)
• Witryna internetowa United Church of Christ, Stany Zjednoczone (ang.)