Abstand- I Ausbausprachen

Ausbau) , wykształconej zwykle przez praktykę społeczną lub w wyniku manipulacji politycznych.

Zgodnie z tą teorią dwa lekty (byty językowe) tworzą odrębne języki, jeśli dostatecznie różnią się od siebie pod względem strukturalnym (nawet przy braku ugruntowanej tradycji literackiej) lub w sytuacji, gdy są dostatecznie wypracowane funkcjonalnie i używane w największym spektrum domen komunikacyjnych. Na przykład baskijski jest uznawany za samodzielny język, ponieważ wykazuje oczywistą odrębność strukturalną od innych lektów (Abstand)    – nie stwierdzono, by był spokrewniony z pobliskimi językami Europy, toteż nie da się go pod żadnym względem klasyfikować jako dialekt. Języki czeski i słowacki, oparte na podobnych podstawach dialektalnych, są natomiast na tyle sobie bliskie, że w przypadku nieuwzględnienia czynnika elaboracji (Ausbau) mogłyby być klasyfikowane jako odmiany jednego języka . Zgodnie z koncepcją Klossa serbski i chorwacki stanowią zaś jeden język policentryczny (serbsko-chorwacki), gdyż na poziomie języka standardowego opierają się na tym samym fundamencie strukturalnym (dialekt sztokawski).

Języki typu Abstand wyróżnia się ze względów czysto językoznawczych, na podstawie ich wyraźnej odrębności (niezależnie od czynnika elaboracji, istnienia organizmów państwowych itp.  ), wydzielenie języków typu Ausbau uzależnione jest natomiast nie tylko od faktów lingwistycznych, ale również od czynników politycznych, kulturalnych, społecznych i historycznych. Należą do nich: istnienie odrębnych państw narodowych, odrębnie kodyfikowanych norm językowych i systemów ortograficznych, a także wypracowanych tradycji piśmienniczych. Języki typu Ausbau wyróżnia się w obrębie kontinuów dialektalnych, gdzie nie jest możliwe nakreślenie ścisłych granic językowych. W skład języka typu Ausbau wchodzi autonomiczny język standardowy (ogólny wariant języka) wraz z tymi gwarami lokalnymi, które są wobec niego heteronomiczne, uzależnione użytkowo (funkcjonują np. na terenie tego samego państwa)  .

W niektórych przypadkach różne formy języka policentrycznego mogą w drodze elaboracji otrzymać miano języków autonomicznych, nastąpiło tak np. w przypadku malajskiego (malezyjskiego) i indonezyjskiego. Podobny proces obserwuje się na gruncie serbsko-chorwackim, gdzie dąży się do wyodrębniania osobnych języków: serbskiego i chorwackiego. Języki typu Abstand, odrębne pod względem lingwistycznym, bywają natomiast niekiedy dialektyzowane oraz postrzegane jako odmiany języka lepiej wypracowanego i unormowanego, dominującego na danym obszarze . Czeski lingwista Vít Dovalil jako przykład tego zjawiska przytacza relację między kaszubszczyzną a polszczyzną, francuskimi językami regionalnymi a językiem francuskim oraz językiem sardyńskim a włoskim .

• VítV. Dovalil VítV., Jazyk typu Ausbau – jazyk typu Abstand, [w:] PetrP. Karlík, MarekM. Nekula, JanaJ. Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017 [dostęp 2020-04-22] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-22]  (cz.).
• HeinzH. Kloss HeinzH., ‘Abstand Languages’ and ‘Ausbau Languages’, „Anthropological Linguistics”, 9 (7), 1967, s. 29–41, ISSN 0003-5483, JSTOR: 30029461  (ang.).
• PeterP. Trudgill PeterP., Glocalisation and the Ausbau sociolinguistics of modern Europe, [w:] AnnaA. Duszak, UrszulaU. Okulska (red.), Speaking from the margin: global English from a European perspective, Frankfurt: Peter Lang, 2004, s. 35–49, ISBN 978-3-631-52663-7  (ang.).
• PeterP. Trudgill PeterP., Language and Dialect: Linguistic Varieties, [w:] KeithK. Brown (red.), Encyclopedia of language & linguistics, wyd. 2, t. 6: Inu-Lea, Boston: Elsevier, 2006, s. 647, DOI: 10.1016/B0-08-044854-2/01492-9, ISBN 978-0-08-044854-1, ISBN 978-0-08-044299-0, OCLC 61441874 .