2 Księga Machabejska: Księga Starego Testamentu

Przez wyznawców judaizmu i Kościoły protestanckie zaliczana do ksiąg apokryficznych. Nie jest dalszym opowiadaniem Pierwszej Księgi Machabejskiej, lecz opisuje wypadki jej pierwszych siedmiu rozdziałów.

Bibliści przyjmują, że Druga Księga Machabejska została napisana po grecku przez pisarza żydowskiego, który znacznie lepiej niż autor Pierwszej Księgi Machabejskiej znał instytucje i osobistości świata hellenistycznego swojej epoki. Jak podaje sam autor księgi, poza zamieszczonymi listami do Żydów w Egipcie, literackim materiałem użytym podczas redagowania było dzieło Jazona z Cyreny. Hieronim ze Strydonu uważał tę księgę za grecki oryginał. Dla Dalmaty o greckim rodowodzie księgi świadczyć miał przede wszystkim jej styl.

Tekst 2 Mch zachował się w Kodeksie Aleksandryjskim i Kodeksie weneckim oraz w różnych minuskułach. Niestety, cześć księgi z Kodeksu Synajskiego zaginęła. Józef Flawiusz w swych Dawnych dziejach Izraela odnosi się raczej do treści 1 Księgi Machabejskiej, ignorując zupełnie księgę drugą. Autorem zawartego w Wulgacie łacińskiego tłumaczenia tekstu 2 Księgi Machabejskiej nie jest św. Hieronim, gdyż dla niego Księgi Machabejskie nie były księgami kanonicznymi.

Żydowscy bibliści raczej datują redakcję księgi na 1 poł. I wieku p.n.e., zaś szkoła katolicka na ostatnie lata II wieku p.n.e. Dzieło zredagowano w koine w środowisku żydowskim w Aleksandrii w Egipcie, zapewne po 124 p.n.e. Autor ma na celu pobudzenie swojej aleksandryjskiej wspólnoty żyjącej w diasporze do miłości do Świątyni Jerozolimskiej i braci żyjących w Ziemi Świętej (termin użyty w księdze). Świątynia jest dla niego centrum życia religijnego Narodu Wybranego, przez co stanowi przedmiot nienawiści dla pogan. Dzieło, chociaż jest zaliczane do ksiąg historycznych Starego Testamentu, posiada przede wszystkim wymowę parenetyczną.

Narracja prowadzona jest prozą. Na samym początku autor-redaktor zamieścił dwa listy żydowskie. Przed opisem śmierci Antiocha Epifanesa przytoczony został list króla do Żydów, zapewne pierwotnie skierowany do obywateli Antiochii, następnie przez Jazona z Cyreny uczyniony glosą dla potrzeb swojego dzieła (por. przypis Mch 9,19). Oprócz tego przytoczone zostały jeszcze cztery mniejsze listy: Lizjasza, dwa Antiocha V Eupatora oraz legatów rzymskich (por. 11,16-38).

Literaturoznawcy zwracają uwagę na patetyczny styl tekstu Drugiej Księgi Machabejskiej – charakterystyczny dla literatury hellenistycznej, ubogacony cudownościami i idealizmami. Tekst zawiera oratorskie antytezy i dyskursy retorskie, zachowujące reguły ustanowione przez Izokratesa. W okresie, gdy powstawały Księgi Machabejskie za wypowiadanie imienia Bożego groziła kara śmierci, autor zastępował Tetragram słowem „Niebo”.

Gustave Doré
Ilustacje do 2 Księgi Machabejskiej w La Grande Bible de Tours z 1843

 

 

 

 

 

 

Osobny artykuł: Męczeństwo matki i jej siedmiu synów.

Druga Księga Machabejska przedstawia dzieje walk Izraelitów prowadzonych przeciwko Seleucydom. Żydzi wystąpili zbrojnie, by odzyskać wolność religijną i polityczną. Narracja 2 Mch częściowo jest równoległa z narracją 1 Mch. Opisano okres od wydarzeń z końca panowania Seleukosa IV Filopatora aż do upadku Nikanora w 160 roku p.n.e.. Obejmuje on 15 lat, które w 1 Mch opisane zostały zaledwie w pierwszych siedmiu rozdziałach. W 2 Mch zastosowany został żydowski sposób liczenia czasu, analogiczny do babilońskiego, wyjątkiem są listy cytowane w rozdz. 11, datowane według sposobu macedońskiego.

Można wyróżnić cztery zasadnicze części księgi:

• Pierwsza – listy do Żydów w Egipcie – rozdz. 1-2
• Druga – historia Heliodora – rozdz. 3
• Trzecia – hellenizacja za Antiocha Epifanesa – 4,1-10,8 (kończy się ustanowieniem święta Chanuka)
• Czwarta – walki Judy Machabeusza – 10,9-15,39 (kończy się śmiercią Nikanora i epilogiem redaktora)

Doktryna judaistyczna

Świątynia Jerozolimska stanowi niejako oś przesłania księgi. W księdze jest mowa o ustanowieniu dwóch świąt hebrajskich związanych ze świątynią:

• święta Oczyszczenia Świątyni – Chanuka (2 Mch 10, 1-8);
• święta Nikanora (2 Mch 15, 25-36), które obchodzone było trzynastego dnia miesiąca Adar, a więc jeden dzień przed świętem Purim (por. Est 9, 20-22)

Teologia katolicka

Według katolickich egzegetów Druga Księga Machabejska jako pierwsza i jedyna w całym Starym Testamencie ukazuje naukę o czyśćcu i jako pierwsza ukazuje naukę o zmartwychwstaniu (por. 2 Mch 12, 44-45; 2 Mch 6, 18-31; 2 Mch 7, 1-42) oraz modlitwę żywych za umarłych i odwrotnie. W Septuagincie trzykrotnie użyto słowa taũta („je otrzymałem”, „je oddaję”, „je otrzymam”), które jest odnoszone do ciała męczennika, a tym samym wprowadza w Biblii ideę zmartwychwstania w ciele.

Podobnie jak w przypadku Pierwszej Księgi Machabejskiej, tytuł Drugiej jest odniesieniem do przydomka pierwszego przywódcy powstania przeciwko Seleucydom, tzn. Judy Machabeusza. Nazwa Machabeusz w języku hebrajskim oznacza tyle co „młot”. Działania zbrojne Judy Machabeusza były mocne jak uderzenie młota. Przydomek przeszedł również na pozostałych braci.

Wydarzenia za Seleukosa IV Filopatora

Hellenizacja za Antiocha Epifanesa

 

 

Hellenizacja za Antiocha V Eupatora

• Księgi Machabejskie

Zobacz kolekcję cytatów 2 Księga Machabejska w Wikicytatach

Zobacz multimedia związane z tematem: 2 Księga Machabejska

• Tekst 2 Księgi Machabejskiej w przekładzie Biblii Tysiąclecia