Unner Hessische Dialegde (Hessisch) verschdeht ma di meischde innerhalb vun da hessische Landesgrenz gschbrochene Dialegde.
Die ghere zum Middeldeitsche un zu de Fränggische Mundaade. Nerdlisch un wesdlisch vun Kassl werd schun Niederdeitsch geredt.
Hessische Dialegde | ||
---|---|---|
G'babbeld in | Hesse, Bayan, Rhoiland-Palz, Nordrhoi-Westfale | |
Schbroochlischi Oideelung |
|
Zur Zuordnung innerhalb vun de Fränggische Dialegde gibts zwee verschiedene Uffassunge. Vun mansche Dialegdologe werre alle hessische Dialegde zum Rhoifränggische gereschend, zu demm noch des Pälzische un des estlische Lothringische ghere. Annare Schbroochforscher zähle bloß des Sidhessische dezu. Di drei hessische Mundaade im engare Sinn, Middel-, Ost- un Niederhessisch, bilde dann innerhalb vum Fränggische e eigene Region, agrenzend ans Middel- beziehungsweis Mosel-, s Rhoi- un s Ostfränggische.
Des Hessische loßt sisch vun de benochbade Schbroochraim duasch folgende Merkmole unnerscheide:
Dodemit is allerdings bloß e grobe, schemadische Abgrenzung meglich. Fä e genauare Begrenzung muß ma mehr Merkmole betrachde.
Als Unnerscheidung zum Pälzische hot ma frieher di Linje zwische fest (hessisch) un fescht (pälzisch) genumme. Demm folge heit nimmi alle Schbroochforscher. Vum Sidhessische iwwers Kurpälzische zum Sidfränggische werd des „p“ allmählisch immer weider durschs „pf“ ersedzt, je noch da Schdellung im Wort un noch de benochbade Laude.
Di Iwwergäng vum Hessische ins Pälzische, ins Thiringische un ins Ostfränggische sin fließend.
Im Wesendlische loßt sisch des Hessische in vier Dialegdregione oideile: Nieder-, Ost-, Middel- un Sidhessisch.
Friedrich Stoltze (1884): Die Wacht am Rhei
Die Wacht am Rhei, – merr hat kää Ruh,
Merr heert se alsfort brille.
Merr wisse’s ja, zum Deiwel zu,
Un ääch um Gotteswille.
Heint Nacht um Zwelf ehrscht schlaf ich ei,
Da stolpern Zwää voriwer
Un brille laut die Wacht am Rhei,
So daß ich uffwach driwer.
Ich haw en ääch mein Dank gezollt:
Halt’s Maul! un laßt mich schlafe!
Wacht ihr am Rhei so viel derr wollt,
In Frankfort laßt mich schlafe!
(Frankforderisch)
Peter Geibel (1895): Mein schinste Gruß dr Wearreraa! (erschdi Schdroof)
Di Wearreraa, su schih gelähje,
Meat Wiß ean Wahld, meat Doahl ean Hih,
Die Wearreraa meat all ihrm Sähje,
Meat Frücht ean Obst, meat Mensch ean Vieh -
Däi läiw ich üwer alle Moaße
Meat ihrer Luoft ean meat ihrm Wih;
Si eaß m’r suh ohs Herz gewoase
Wäi uf d’r ganze Welt nix mih.
(Wedderaaer Mundaat)
Seste net dee Säu im Goadde (Volgslied)
Seste net dee Säu im Goadde
Be se widder wöhle
Be se grosse Lecher groobe
in de gaale Rööbe
Spitz ge bei
und biss se in de Bei
des se es Verrecke greeche
de verbeinste Säu!
(Fuldaerisch)
Heinrich Jonas (1902): Oh Mensch, dhu dinne Augen uff (erschdi Schdroof)
Driffd dich en hardes Mißgeschicke
Un 's geht dä flehden aller Mudh,
Un krich'st d'n Grembel sadd un dicke
Un best 's dä selwerd nitt mehr gud:
Oh Menschenkend, do dhu nuhrd glich
De Augen uff – guck imme dich!
Dann werschd de seh'n un mußd dä sa'n,
Daß – hier Lumben, do in Hännschen –
An ährem Päckchen väle Menschen
Noch väle schwerer honn ze dra'n.
Dodrimme hängk d'n Kobb nuhrd nitt,
Noh desser – kimmd 'ne ann're Zitt.
(Kasselänerisch)
This article uses material from the Wikipedia Pälzisch article Hessische Dialekte, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Was do drin schded isch unna CC BY-SA 4.0 vafieschba, wonn nedd onnaschda uffgschriwwe. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Pälzisch (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.