Махатма Ганди

Энэдхэгые Англиин колониалис захиргаанһаа һалажа бэе даанги улас болохо үйлэ хэрэгтэй ехэ хуби нэмэри оруулһан. Гандизмые үндэһэлэгшэ.

Махатма Ганди
મહાત્મા ગાંધી
Түрэһэн нэрэ:	Мохандас Карамчанд Ганди
Ажал үйлэ:	гүн ухаантан, улас түрэшэ
Түрэһэн үдэр:	1869 оной 10 һарын 2(1869-10-02)[1][3][4][5][7][8][9][10][11][12][13][14][15][16][17]
Түрэһэн газар:	Порбандар, Британиин эзэнтэ гүрэн
Эрхэтэнэй харьяалал:	Энэдхэг
Наһа бараһан үдэр:	1948 оной 1 һарын 30(1948-01-30)[1][3][4][5][7][8][9][10][11][12][14][15][16][17][18] (78 наһатай)
Наһа бараһан газар:	Шэнэ Дели, Энэдхэг
Хүүгэд:	Харилал Ганди (1888—1948) Манилал Ганди (1892—1956) Рамдас Ганди (1897—1969) Девдас Ганди (1900—1957)
Гарай үзэг:

Махатма Ганди 1869 оной арбадугаар һарын 2-нд Гужарат можын Порбандар хотодо түрэбэ. Ганди 1893-1914 онуудта Урда Африкада амидаран арһанай үнгөөр гадуурхахын эсэргүү тэмсэлые ударидажа байба. Л.Н.Толстой тэрэ хоёр захидалаар харилсадаг байба.

Ганди 1915 ондо Энэдхэгтэ бусажа ерээд үндэһэнэй сүлөөлхэ хүдэлөөниие толгойлсон байна. Тэрээр Энэдхэгэй үндэһэнэй конгресс намын (ЭҮК) үзэл һурталай ударидагшань байһан ба нэгэ бэшэ удаа намын юрэнхылэгшээр һунгагдажа байба. Ниигүүһэлэлые номлон энэдхэгэй шажантадай ба лалын шажантадай эб нэгэдэлэй түлөө байжа, анги дабхаргын болон ниигэмэй тэгшэ бэш эрхые усадхахын түлөө тэмсэжэ байба.

1921 ондо Энэдхэгэй Үндэһэнэй Конгрессэй дарга болоһоноор үндэһэтэн даяархи ажалгүйдэл, ядуурал зэргэые бууруулжа бэе даанги улас болохо, тусгаар тогтонолоо хангаха зэргэ томохон асуудалнуудтай тулгарһан. 1893 онһоо тэрээр ниигэмэй хүдэлгөөндэ оролсожо эхилһэн. Тэрэнэй оруулһан томохон хуби нэмэринь тэмсэлые шуһан асгаруулһан хүсэн хэрэглэһэн байдалаар бэшэ харин үлэ нэгэдһэн, үлэ хамтарһан байдалаар өөр арга замаар хэхэ номлол дэбжүүлэн тэрэнэйнгээ хэрэгжүүлһэн ябадал юм.

1922 ондо Ганди барибшалагдан 6 жэлэй хорихо яла һунаһаншье 2 жэл лэ шорондо һууһан.

Дэлхэйн хоёрдугаар дайн эхилһэнэй дараа Ганди Энэдхэгһээ гар гэдэг хүдэлгөөн үрэнүүлһэн. 1942 оной 8 һарын 9-нда Ганди мүн Конгрессэй ажалай хороонойхонтой хамта англишуудта дахин байгуулагдаһан. Тэрэнэй элүүр мэндэ муудажа, мэһэ заһал хэхэ хэрэгтэй болоһон тула, түүниие шорондо үхүүлжэ олон сая энэдхэгшүүдэй хилэнг хүдэлгэхэһөө һэргылжэ Радж түүниие 1944 оной 5 һарын 6-ндэ һуллаһан.

Хэдыгээр тэрэнэй зохёон байгуулжа байһан Энэдхэгһээ гар хүдэлгөөн элдэбээр дарагдан түдылэн амжалта олохогүй байһан хэдышье Энэдхэгые орхон ябаха болоно гэдэг тухайгаа англишууд албан бусаар 1943 онһоо эхилэн мэдэгдэхэ болоһон. Ганди 1942 ондо Британиин эсэргүү хүдэлөөниие толгойлоо. Хэд хэдэн удаа баригдан хоригдожо байба. “Минии амидарал” гэдэг намтарай номоо бэшэһэн байна. Түүниие амида ахыдань Махатма (самгардяар mahātmā) гэжэ нэрэлһэниинь “Агуу сэдьхэл” (Англи: Great Soul) гэһэн удхатай. Энэ нэрые түүндэ анха Энэдхэгэй һунгадаг зохёолшо Рабиндранат Тагор 1915 ондо үгээ. Гандиие мүргэл хэжэ байхадынь энэдхэгэй шажанай хэтэ дабарагша 1948 ондо хүнөөбэ. 1948 оной 1 һарын 30-нда Ганди бусадта буудуулан наһа хүдөөлүүлһэн.

Тэрээр дэлхэйн түүхэ дэхи томохон улас түрын ажалябуулагша болоод томохон энхэтайбанша үзэлтэн байба. Тэрэнэй хурса тэмсэл, эсэргүүсэл, үзэл бодол тэрэнэй дэмжэгшэдэй хүсөөр Энэдхэг улас Дэлхэйн хоёрдугаар дайнай дараа бэе даанги улас болоһон болоод тэрэнэй тэмсэлынь зүбхэн Энэдхэгтэшье бэшэ, мүн бусад өөр олон колониин уласууд Дэлхэйн хоёрдугаар дайнай дараа тусгаар тогтонолуудаа оложо абахад хуби нэмэри болоһон. Мүн дэлхэй юртэмсэ АНУ, Зүблэлтэ Холбоо гэһэн 2 лагерьта хубаагдаада байха үедэ энхэтайбанаар зэргэсэн оршохо, үл нэгэдхэ үзэл хандалгын һууриие табиһан.

Энэдхэгэй үндэһэнэй сүлөөлхэ хүдэлөөнэй суутай ударидагша, албан ёһоор Үндэһэтэнэй эсэгэ гэжэ нэрэлэгдэһэн Мохандаса Карамчанда Гандиин түрэһэн үдэртэ зорюулагдаһан Ганди Джаянти (Gandhi Jayanti) гэхэ үндэһэнэй баярые энэдхэгшүүд тэмдэглэдэг болоод тэрэнь тус ороной үндэһэнэй гурбан баярай нэгэ болодог.

Ганди Джаянти баярые Энэдхэг даяар тэмдэглэдэг ба Дели хотоноо Улаан уһан сайзын ойролсоохо Жамнагай эргын Ражгхат дахи тэрэнэй шандарай хэһэгые нютаглуулһан Ганди Самадхи булшандань хүндэдхэл үзүүлхэ гол ёһолол болодог. Арбадугаар 2-ны үдэр дэлхэй ниитээрээ Хүсэрхылэлэй буса үдэрые (Англи: International Day of Non-Violence) тэмдэглэжэ байна.

"Сүхэрхэ үедээ би түүхын бүхы лэ ябасада дуран энэрэл ямагта ялажа байһан гэдэгые һанадаг. Хүшэрхэг алууршад, тирантууд байжа, тэдэ саг үедээ илагдашагүй мэтэ байһан. Гэһэншье эсэсэй эсэстэ тэдэ дандаа илагдажа, унажа байһан юм. Ямагта энэ талаар бодоо"

"Галзуу эбдэрэл һүйдхэл ушаруулжа лэ байбал наһа хүдөөлүүлһэн хүндэ, үнэшэшэрһэн хүүгэдүүдтэ, орон гэргүй болоһон хүмүүнтэ тэрэнь тоталитаризм гэнэ гү эрхэ сүлөө гэһэн арюун нэрэтэй байна гү, юунай илгаа байна?"

"Нюдые нюдээр һолибол бүхы дэлхэй һохор болохо болоно"

"Олон үйлэ хэрэгэй түлөө би үхэхэдшье бэлэн байна. Харин ямаршье үйлэ хэрэгэй түлөө би аллага үйлэдхэгүй"

• Роллан Ромен «Махатма Ганди» (1924) — Собрание сочинений, т. XX, — Л.: «ГИХЛ», 1936
• Рославлев У. Гандизм. — М.: Соцэкгиз, 1931
• Датта Д. Философия Махатмы Ганди / Пер. с англ. А. В. Радугина. — М.: Изд-во иностр. лит., 1959
• Намбудирипад Е. М. Махатма Ганди и гандизм. — М.: Изд-во иностр. лит., 1960
• Комаров Э. Н., Литман А. Д. Мировоззрение Мохандаса Карамчанда Ганди. — М.: Наука, 1969
• Мартышин О. В. Политические взгляды Мохандаса Карамчанда Ганди. — М.: Наука, 1970
• Бессмертный лотос: Слово об Индии / Сост. А. Сенкевич. — М.: Мол. гвардия, 1987
• Открытие Индии: Философские и эстетические воззрения Индии XX в. / Пер. с англ., бенг. и урду; Редкол.: Э.Комаров, В.Ламшуков, Л.Полонская и др. — М.: Худож. лит., 1987
• Горев А. В. Махатма Ганди 2-е изд. — М.: «Международные отношения», 1989
• Полонская Л. Р. Махатма Ганди: Смысл жизни. Святой или политический деятель? // Новая и новейшая история № 4, 1991
• Девяткин С. В. Искусство сатьяграхи // Опыт ненасилия в XX столетии. Под ред. Р. Г. Апресяна. — М.: Аслан, 1996
• Рыбаков Р. Б. Ненасильственная борьба за мир без насилия (Ахимса в индийской традиции и в учении М. К. Ганди) // «Пацифизм в истории. Идеи и движения мира», М.: ИВИ РАН, 1998.
• Василенко В. Педагогическая философия Махатмы Ганди Архивировалһан 27 найма һара 2011 оной. Загбар:Недоступная ссылка — предисловие к сборнику педагогических сочинений М.Ганди
• Оруэлл Дж. Размышления о Ганди // Человек. № 2, 2001
• http://antimilitary.narod.ru/antology/gandi/satjagraha.htm

•   Энэ хуудаһан Махатма Ганди гэһэн Викимедиа сангай ангилал холбооһотой.
• О личности, борьбе и учении М.Ганди
• Gandhi на IMDB
• Hey Ram на IMDB
• Махатма Ганди в проекте «Вне насилия»
• Страница посвященная Ганди