ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ: ਭਾਰਤੀ ਗਾਇਕ

ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਲਾਹੌਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕੌਰ ਦੀ ਭੈਣ ਅਤੇ ਡੌਲੀ ਗੁਲੇਰੀਆ ਦੀ ਮਾਂ ਸੀ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਤਿੰਨ ਧੀਆਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਡੌਲੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਧੀ ਰੁਪਿੰਦਰ ਕੌਰ ਉਰਫ਼ ਡੌਲੀ ਗੁਲੇਰੀਆ ਇਸ ਗਾਇਕੀ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲਿਜਾ ਕੇ ਕਾਮਯਾਬ ਗਾਇਕਾ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਬਾਨੀ ਨਾਇਟਿੰਗਏਲ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਅਕੈਡਮੀ ਦੀ ਚੇਅਰਪਰਸਨ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੋਇਲ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਇਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਰੇਨੂੰ ਰਾਜਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਸੀ।

ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਅਗਸਤ 1943 ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਰੇਡੀਓ 'ਤੇ ਲਾਈਵ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨਾਲ ਕੀਤੀ, ਲਹੌਰ ਰੇਡੀਓ ਤੇ ਪਹਿਲਾ ਗੀਤ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਵਾਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਾਰੇ ਸਮਿਆਂ ਦੀ ਸਾਫ਼ ਸੁਥਰੀ ਗਾਇਕੀ ਲਈ ਚਾਨਣ ਮੁਨਾਰਾ ਗਾਇਕਾ ਬਣੀ।

• “ਚੰਨ ਕਿਥਾ ਗੁਜ਼ਾਰੀ ਆ ਰਾਤ ਵੇ…”* “ਲੱਠੇ ਦੀ ਚਾਦਰ…”* “ਸ਼ੌਕਣ ਮੇਲੇ ਦੀ,”* ‘‘ਗੋਰੀ ਦੀਆਂ ਝਾਂਜਰਾਂ,”* ‘‘ਸੜਕੇ-ਸੜਕੇ ਜਾਂਦੀਏ ਮੁਟਿਆਰੇ,* “ਮਾਵਾਂ ਤੇ ਧੀਆਂ,* “ਜੁੱਤੀ ਕਸੂਰੀ ਪੈਰੀ ਨਾ ਪੂਰੀ…” * “ਮਧਾਣੀਆਂ”* “ਇਹਨਾਂ ਅੱਖੀਆ ’ਚ ਪਾਵਾਂ ਕਿਵੇਂ ਕਜਲਾ”,* “ਗ਼ਮਾਂ ਦੀ ਰਾਤ ਲੰਮੀ ਏ ਜਾਂ ਮੇਰੇ ਗੀਤ,* “ਸੂਹੇ ਵੇ ਚੀਰੇ ਵਾਲਿਆ” ਵਰਗੇ ਕਈ ਯਾਦਗਾਰੀ ਗੀਤ ਰਿਕਾਰਡ ਕਰਵਾਣ ਵਾਲੀ ਸਦਾ ਬਹਾਰ ਗੀਤਾਂ ਦੀ ਗਾਇਕਾ ਨੇ ਬਾਬਾ ਬੁਲ੍ਹੇ ਸ਼ਾਹ ਦੀਆਂ ਕਾਫੀਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨੰਦ ਲਾਲ ਨੂਰਪੁਰੀ,ਅਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮ,ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਕੁਮਾਰ ਬਟਾਲਵੀ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਦਿੱਤੀ।

1947 ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੌਰ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਗਾਜ਼ੀਆਬਾਦ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਦਿੱਲੀ ਚਲੇ ਗਏ। 1948 ਵਿੱਚ, ਉਸਨੇ ਦਿੱਲੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਲੈਕਚਰਾਰ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦਿਆਂ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਪਤੀ ਹਰ ਪੱਖੋ ਚੰਗਾ ਸਹਾਇਕ ਬਣਿਆ, ਅਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਸਨੇ ਮੁੰਬਈ ਵਿਚ ਹਿੰਦੀ ਫਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਵਿਚ ਇਕ ਪਲੇਅਬੈਕ ਗਾਇਕਾ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਕੈਰੀਅਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਗੁਲਾਮ ਹੈਦਰ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਅਧੀਨ ਉਸਨੇ 1948 ਦੀ ਫਿਲਮ "ਸ਼ਹੀਦ" ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਗਾਣੇ ਗਾਏ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਦਨਾਮ ਨਾ ਹੋ ਜਾਏ ਮੁਹੱਬਤ ਕਾ ਫਸਾਨਾ, ਆਨਾ ਹੈ ਤੋ ਆ ਜਾਓ ਅਤੇ ਤਕਦੀਰ ਦੀ ਆਂਧੀ… ਹਮ ਕਹਾਂ ਔਰ ਤੁਮ ਕਹਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਉਸ ਦੀ ਸੱਚੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਸਟੇਜ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਵਿਚ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਉਹ 1952 ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਦਿੱਲੀ ਚਲੀ ਗਈ।

ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕੈਡਮੀ ਪੁਰਸਕਾਰ 1984 ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕੈਡਮੀ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਸੰਗੀਤ, ਡਾਂਸ ਅਤੇ ਥੀਏਟਰ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਕੈਡਮੀ ਹੈ। ਆਰਟ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਮਿਲਨੀਅਮ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੰਗਰ ਅਵਾਰਡ, ਅਤੇ 2006 ਵਿਚ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਅਵਾਰਡ ਮਿਲਿਆ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨੇ ਸਾਲ 2002 ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰੇਟ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਦਿੱਤੀ।

ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਅਗਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵੱਲ, ਆਪਣੀ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ 2004 ਵਿਚ ਪੰਚਕੁਲਾ ਵਿਚ ਸੈਟਲ ਹੋ ਗਈ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਨੇੜੇ ਜ਼ੀਰਕਪੁਰ ਵਿਚ ਇਕ ਘਰ ਉਸਾਰਨਾ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, 22 ਦਸੰਬਰ 2005 ਨੂੰ ਉਸ ਨੂੰ ਦਿਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਪੈ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੰਚਕੁਲਾ ਦੇ ਜਨਰਲ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉਹ ਠੀਕ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਜਨਵਰੀ 2006 ਵਿਚ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਗਈ। ਇਹ ਇਕ ਹੋਰ ਮਾਮਲਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਗਮਾਂ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਸੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਯੋਗਦਾਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇੰਨੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਸਨਮਾਨ ਕੀਤਾ। ਪਰੰਤੂ ਜਦੋਂ ਉਸਨੂੰ ਪੁਰਸਕਾਰ ਮਿਲਿਆ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਅਫ਼ਸੋਸ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਲਈ ਨਾਮਜ਼ਦਗੀ ਹਰਿਆਣਾ ਤੋਂ ਆਈ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਜਿਸ ਲਈ ਉਸਨੇ ਪੰਜ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਅਣਥੱਕ ਮਿਹਨਤ ਕੀਤੀ।

2006 ਵਿਚ, ਇਕ ਲੰਬੀ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਸਟੇਟ ਵਿਚ ਇਲਾਜ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਉਸ ਦੀ 14 ਜੂਨ 2006 ਨੂੰ 77 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਨਿਊ ਜਰਸੀ ਦੇ ਇੱਕ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਧੀਆਂ ਸਨ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ, ਗਾਇਕਾ ਡੌਲੀ ਗੁਲੇਰੀਆ ਜੋ ਪੰਚਕੁਲਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਨੰਦਨੀ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮੋਦਿਨੀ ਜੱਗੀ ਦੋਵੇਂ ਨਿਊ ਜਰਸੀ ਵਿੱਚ ਸੈਟਲ ਹੋਈਆਂ। ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨਮੰਤਰੀ, ਡਾ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ "ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੋਇਲ" (ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਾਈਟਿੰਗਲ) ਅਤੇ "ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਇਕ ਮਹਾਨ ਕਥਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਧੁਨ ਵਿਚ ਇਕ ਰੁਝਾਨ ਨਿਰਧਾਰਕ ਦੱਸਿਆ।"ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਕਿਹਾ, "ਮੈਨੂੰ ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਅਮਰ ਆਵਾਜ਼ ਦੂਜੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਸੰਗੀਤ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰੇਗੀ।"

ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਕਾਰਜਾਂ ਬਾਰੇ "ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਕੋਇਲ (ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਨਾਈਟਿੰਗਲ)" ਨਾਮ ਦਾ ਇਕ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ 2006 ਵਿਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੁਰਸਕਾਰ ਜਿੱਤਿਆ।

• ਕੁਲਦੀਪ ਮਾਣਕ
• ਆਸਾ ਸਿੰਘ ਮਸਤਾਨਾ
• ਡੌਲੀ ਗੁਲੇਰੀਆ