ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ

ਸਿੰਧ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦਰਿਆ ਹੈ। ਤਿੱਬਤ ਦੇ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਸੇਂਗੇ ਖਬਬ (Senge Khabab) ਨਾਮਕ ਜਲਧਾਰਾ ਸਿੰਧੁ ਦਰਿਆ ਦਾ ਸਰੋਤ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਦਰਿਆ ਦੀ ਲੰਮਾਈ ਅਕਸਰ 2880 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਇਹ ਦਰਿਆ ਤਿੱਬਤ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਗਦਾ ਹੈ। ਨੰਗਾ ਪਹਾੜ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਭਾਗ ਤੋਂ ਘੁੰਮ ਕੇ ਇਹ ਦੱਖਣ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਜਾ ਕੇ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਰਿਆ ਦਾ ਜਿਆਦਾਤਰ ਅੰਸ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਹਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਿੰਧ ਦੇ ਪੰਜ ਉਪਦਰਿਆ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਹਨ: ਵਿਤਸਤਾ, ਚੰਦਰਭਾਗਾ, ਈਰਾਵਤੀ, ਵਿਆਸ ਅਤੇ ਸਤਲੁਜ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਤਲੁਜ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਉੱਤੇ ਬਣੇ ਭਾਖੜਾ-ਨੰਗਲ ਬੰਨ੍ਹ ਨਾਲ ਸਿੰਚਾਈ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਪਰਿਯੋਜਨਾ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਹਾਇਤਾ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਵਿਤਸਤਾ (ਜੇਹਲਮ) ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਢੇ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਸ਼ਿਰੀਨਗਰ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ
ਅਪੂਰੀਮਾਕ, ਸਿੰਧ, ਦਰਿਆ-ਏ-ਸਿੰਧ, ਸਿੰਧੂ, ਆਮਾਜ਼ੋਨਾਸ, ਸੋਲੀਮੋਏਸ
ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਘਾਟੀ ਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਵਿੱਚ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਦੁਆਰਾ ਤਸਵੀਰ
ਦੇਸ਼	ਪਾਕਿਸਤਾਨ (93%), ਭਾਰਤ (5%), ਚੀਨ (2%)
ਸਰੋਤ	ਸੇਂਗੇ ਅਤੇ ਗਾਰ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸੰਗਮ
- ਸਥਿਤੀ	ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਝੀਲ, ਤਿੱਬਤ ਦੀ ਪਠਾਰ, ਚੀਨ
ਦਹਾਨਾ	ਸਪਤ ਸਿੰਧੂ
- ਸਥਿਤੀ	ਸਿੰਧ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ
- ਉਚਾਈ	0 ਮੀਟਰ (0 ਫੁੱਟ)
ਲੰਬਾਈ	3,200 ਕਿਮੀ (2,000 ਮੀਲ) ਲਗਭਗ
ਬੇਟ	11,65,000 ਕਿਮੀ੨ (4,50,000 ਵਰਗ ਮੀਲ) ਲਗਭਗ
ਡਿਗਾਊ ਜਲ-ਮਾਤਰਾ
- ਔਸਤ	6,600 ਮੀਟਰ੩/ਸ (2,30,000 ਘਣ ਫੁੱਟ/ਸ) ਲਗਭਗ

# ਸਿੰਧੁ ਨਦੀ ਦਾ ਨਾਮ, ਜੋ ਲੱਦਾਖ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਵਗਦੀ ਹੈ। # ਕੋਈ ਵੀ ਨਦੀ ਜਾਂ ਸਮੁੰਦਰ।  

ਭਾਸ਼ਾਵਿਗਿਆਨੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਿੰਦ-ਆਰੀਆ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ /ਸ/ ਧੁਨੀ ਈਰਾਨੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੀ /ਹ/ ਵਿੱਚ ਲੱਗਪਗ ਹਮੇਸ਼ਾ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਪਤ ਸਿੰਧੁ] ਅਵੇਸਤਨ ਭਾਸ਼ਾ (ਪਾਰਸੀਆਂ ਦੀ ਧਰਮਭਾਸ਼ਾ) ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਹਪਤ ਹਿੰਦੂ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਮ ਹਿੰਦ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਪਿਆ। ਇਹੀ ਅੱਗੇ ਪੁਰਾਤਨ ਯੂਨਾਨੀ ਵਿੱਚ "ਇੰਡੋਸ" (Ἰνδός) ਬਣ ਗਿਆ ਜਿਸਦਾ ਰੋਮਨੀ ਰੂਪ ਇੰਡੂਸ ("Indus") ਹੈ ਜਿਸ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਇੰਡੀਆ ਨਾਮ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਨ ਹੋਇਆ।

ਸਿੰਧ (Indus) ਦਰਿਆ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਤਿੰਨ ਵੱਡੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹਿਮਾਲਾ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸਰੋਵਰ ਤੋਂ 62।5 ਮੀਲ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਸੇਂਗੇ ਖਬਬ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਸਰੋਤ ਤੋਂ ਨਿਕਲਕੇ ਤਿੱਬਤੀ ਪਠਾਰ ਦੀ ਚੌੜੀ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚੋਂ ਹੋਕੇ, ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੀ ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ, ਦੱਖਣ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਸੇਂਜੂ ਭੂਭਾਗ ਵਿੱਚ ਵਗਦਾ ਹੋਇਆ, ਕਰਾਚੀ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਿੱਚ ਅਰਬ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਪੂਰੀ ਲੰਮਾਈ ਲਗਭਗ 2,000 ਮੀਲ ਹੈ। ਬਲਤਿਸਤਾਨ (Baltistan) ਵਿੱਚ ਖਾਇਤਾਸ਼ੋ (Khaitassho) ਗਰਾਮ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇਹ ਜ਼ੰਸਕਾਰ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ 10,000 ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਡੂੰਘੀ ਮਹਾਖੱਡ ਵਿੱਚ, ਜੋ ਸੰਸਾਰ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਖੱਡਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ, ਵਗਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਗਿਲਗਿਟ ਦਰਿਆ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਇਹ ਵਕਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਦੱਖਣ ਪੱਛਮ ਦੇ ਵੱਲ ਝੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਟਕ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਪੁੱਜ ਕੇ ਕਾਬਲ ਦਰਿਆ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਵਰਤਮਾਨ ਮੁਹਾਨੇ ਤੋਂ 70 ਮੀਲ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਕੱਛ ਦੇ ਰਣ ਵਿੱਚ ਵਿਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਰਣ ਦੇ ਭਰ ਜਾਣ ਨਾਲ ਦਰਿਆ ਦਾ ਮੁਹਾਨਾ ਹੁਣ ਪੱਛਮ ਦੇ ਵੱਲ ਖਿਸਕ ਗਿਆ ਹੈ। ਜੇਹਲਮ, ਚਿਨਾਬ, ਰਾਵੀ, ਬਿਆਸ ਅਤੇ ਸਤਲੁਜ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਹਾਇਕ ਦਰਿਆ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਲਾਵਾ ਗਿਲਗਿਟ, ਕਾਬਲ, ਸਵਾਤ, ਕੁੱਰਮ, ਟੋਚੀ, ਗੋਮਲ, ਸੰਗਰ ਆਦਿ ਹੋਰ ਸਹਾਇਕ ਦਰਿਆ ਹਨ। ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਬਰਫ਼ ਦੇ ਖੁਰਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸ ਵਿੱਚ ਅਚਾਨਕ ਭਿਆਨਕ ਹੜ੍ਹ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵਰਖਾ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸੂਨ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਸਤੰਬਰ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਨੀਵਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਿਆਲ ਭਰ ਨੀਵਾਂ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਤਲੁਜ ਅਤੇ ਸਿੰਧ ਦੇ ਸੰਗਮ ਦੇ ਕੋਲ ਸਿੰਧ ਦਾ ਪਾਣੀ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਉੱਤੇ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਪ੍ਰਯੁਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 1932 ਵਿੱਚ ਸੱਖਰ ਵਿੱਚ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਉੱਤੇ ਲਾਇਡ ਬੰਨ੍ਹ ਬਣਿਆ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਦੁਆਰਾ 50 ਲੱਖ ਏਕੜ ਭੂਮੀ ਦੀ ਸਿੰਚਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਸਿੰਧ ਦਰਿਆ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਉਪਲੱਬਧ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਕਣਕ ਦੀ ਖੇਤੀ ਦਾ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਕਪਾਹ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਨਾਜਾਂ ਦੀ ਵੀ ਖੇਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਡੰਗਰਾਂ ਲਈ ਚਰਾਗਾਹਾਂ ਹਨ। ਹੈਦਰਾਬਾਦ (ਸਿੰਧ) ਦੇ ਅੱਗੇ ਦਰਿਆ 300 ਵਰਗ ਮੀਲ ਦਾ ਡੈਲਟਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।