ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ: ਭਾਰਤੀ ਵਾਤਾਵਰਣਵਾਦੀ

ਰਾਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਾਗਪਤ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੌਲਾ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹਦੇ ਰਾਜਪੂਤ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਦੋਨੋ ਪਾਸੇ ਜ਼ਿਮੀਦਾਰੀ ਪਰੰਪਰਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ, ਅਤੇ ਉਹ ਸੱਤ ਭੈਣ-ਭਰਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਕਿਸਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ 60 ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਥੋਂ ਹੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮੁਢਲੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਉਸਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦੀ ਇਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਘਟਨਾ 1974 ਵਿਚ ਆਈ, ਜਦੋਂ ਅਜੇ ਵੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸੀ, ਗਾਂਧੀ ਪੀਸ ਫਾਉਂਡੇਸ਼ਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਰਮੇਸ਼ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਮੇਰਠ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਘਰ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸੁਧਾਰ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਨੌਜਵਾਨ ਰਾਜਿੰਦਰ ਦਾ ਮਨ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਸ਼ਰਮਾ ਪਿੰਡ ਦੀ ਸਫਾਈ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ, ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਖੋਲ੍ਹੀ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਟਕਰਾਅ ਸੁਲਝਾਉਣ ਵਿਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ; ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਸਨੇ ਰਾਜਿੰਦਰ ਨੂੰ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਦੇ ਖਾਤਮੇ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਕ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਇਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਅਧਿਆਪਕ, ਪ੍ਰਤਾਪ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਲਾਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਰਾਜਨੀਤੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਹ 1975 ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਅਤੇ ਸੁਤੰਤਰ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਬਾਰੇ ਉਸ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਜਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਹਿੰਦੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਪੋਸਟ ਗ੍ਰੈਜੂਏਸ਼ਨ ਲਈ ਬੜੌਤ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲਿਆ। ਇਹ ਇਲਾਹਾਬਾਦ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਨਾਲ ਅਫਿਲੀਏਟ ਸੀ। ਉਹ 'ਜੈਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਰਾਇਣ (ਮੈਗਸੇਸੇ ਐਵਾਰਡ, 1965) ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਇਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੰਗਠਨ "ਛਾਤ੍ਰਾ ਯੁਵਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਾਹਿਨੀ' 'ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਚੈਪਟਰ ਦਾ ਨੇਤਾ ਬਣ ਗਿਆ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਜੈਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਬਿਮਾਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅੰਦਰੂਨੀ ਸ਼ਕਤੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਭਰਮ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਿੱਖਿਆ ਪੱਖੋਂ ਉਹ ਇੱਕ ਬੀਏਐਮਐਸ ਡਾਕਟਰ ਹੈ।

ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ 1980 ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰ ਲਈ, ਅਤੇ ਜੈਪੁਰ ਵਿੱਚ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਰਵਿਸ ਵਾਲੰਟੀਅਰ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ, ਜਿੱਥੋਂ ਉਸਨੂੰ ਦੌਸਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਦੇ ਸਕੂਲ ਬਾਲਗ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਲਈ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ] ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿਚ. ਇਸ ਦੌਰਾਨ, ਉਹ ਜੈਪੁਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੰਸਥਾ ਤਰੁਣ ਭਾਰਤ ਸੰਘ (ਯੰਗ ਇੰਡੀਆ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ) ਜਾਂ ਟੀ ਬੀ ਐਸ, ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਕੈਂਪਸ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ ਅੱਗ ਦੇ ਪੀੜਤਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸੰਗਠਨ ਦਾ ਜਨਰਲ ਸੱਕਤਰ ਬਣਿਆ, ਉਸਨੇ ਸੰਗਠਨ, ਜੋ ਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਲੜ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲਤਾ ਸੰਬੰਧੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ। ਅੰਤ ਵਿੱਚ 1984 ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਬੋਰਡ ਨੇ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸੰਗਠਨ ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ ਛੱਡ ਰਹਿਣ ਦਿੱਤਾ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਚੱਲਦੇ ਫਿਰਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਲੁਹਾਰਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਪਿੰਡ ਪਿੰਡ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸਮਰਥਨ ਮਿਲਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਐਕਸਪੋਜਰ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ। ਕੰਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੇ ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਉਦਾਸੀਨਤਾ ਅਤੇ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਣ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਅਸਮਰਥਾ ਕਾਰਨ ਵੱਧ ਰਹੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ 1984 ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਘਰੇਲੂ ਸਮਾਨ 23,000 ਰੁਪਏ ਵਿਚ ਵੇਚ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਬੱਸ ਦੀ ਟਿਕਟ ਲਈ ਆਖ਼ਰੀ ਸਟਾਪ ਲਈ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਲਈ ਬੱਸ ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਨਾਲ ਤਰੁਣ ਭਾਰਤ ਸੰਘ ਦੇ ਚਾਰ ਦੋਸਤ ਸਨ। ਆਖ਼ਰੀ ਸਟਾਪ ਅਲਵਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਦੀ ਥਾਨਾਗਾਜ਼ੀ ਤਹਿਸੀਲ ਦਾ ਕਿਸ਼ੋਰੀ ਪਿੰਡ ਨਿਕਲਿਆ, ਅਤੇ ਦਿਨ 2 ਅਕਤੂਬਰ 1985 ਦਾ ਸੀ। ਮੁਢਲੇ ਸ਼ੱਕ ਸ਼ਕੂਕ ਦੇ ਬਾਅਦ, ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਭੀਖਮਪੁਰਾ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਜਗ੍ਹਾ ਮਿਲੀ। ਜਲਦੀ ਹੀ, ਉਸਨੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਗੋਪਾਲਪੁਰਾ ਵਿੱਚ ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਪ੍ਰੈਕਟਿਸ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗ ਗਏ।