ଛିନ୍ନମସ୍ତା: ହିନ୍ଦୁ ଦେବୀ

ଦେବୀ ଛିନ୍ନମସ୍ତା ଦଶ ମହାବିଦ୍ୟାଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ । ଦଶମହାବିଦ୍ୟା ମଧ୍ୟରେ ସବୁଠାରୁ ପ୍ରଚଣ୍ଡ ମୂର୍ତ୍ତି ଧାରଣ କରିଛନ୍ତି ତେଣୁ ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଚଣ୍ଡଚଣ୍ଡୀ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ନିଜ ଛିନ୍ନ ଗଳଦେଶରୁ ନିର୍ଗତ ରୁଧିର ଧାର ପାନ କରିବାରେ ଛିନ୍ନମସ୍ତା ସର୍ବଦା ପ୍ରମତ୍ତ । ଛିନ୍ନମସ୍ତାଙ୍କ ଦୁଇ ପାର୍ଶ୍ୱରେ ଅଛନ୍ତି ବର୍ଣ୍ଣିନୀ ଓ ଡାକିନୀ । ସେ ଦୁହେଁ ମଧ୍ୟ ଛିନ୍ନମସ୍ତାଙ୍କ ରୁଧିର ପାନ କରିଥାନ୍ତି । ଛିନ୍ନମସ୍ତାଙ୍କ ଅନ୍ୟନାମ ବୈରୋଚନୀ, ସେ ସମସ୍ତ ଶତୃ ସଂହାର କାରିଣୀ, ଯୋଗସିଦ୍ଧିଦାୟିନୀ, ସମସ୍ତ ଦୁର୍ଭାଗ୍ୟ ନାଶକାରିଣୀ । ଏହାଙ୍କ ଶିବ ହେଲେ କବନ୍ଧ । ଧୂମାବତୀ ଦୀର୍ଘାଙ୍ଗୀ, ମଳିନବସ୍ତ୍ର ପରିହିତା ତଥା ବିଧବାରୂପ ଧାରିଣୀ, ତେଣୁ ସେ ଶିବଙ୍କ ବିନା ପୂଜିତା । ତାଙ୍କର ଗୋଟିଏ ହସ୍ତରେ ଅଛି କୁଲା, ଅନ୍ୟ ହସ୍ତରେ ବରମୁଦ୍ରା । ସେ ଦୁଃଖହାରିଣୀ, ବାଦବିବାଦରୁ ମୁକ୍ତିଦାୟିନୀ ଏବଂ ମୋକ୍ଷଦାୟିନୀ । ଦେବୀଙ୍କର ଏହି ରୂପ ନିଜ ମସ୍ତକ ନିଜେ ଛେଦନ କରି ଧରିଥିବାର ଦେଖାଯାଆନ୍ତି । ତାଙ୍କ କଣ୍ଠରୁ ବାହାରୁଥିବା ରୁଧିର ପ୍ରାଣ ଶକ୍ତିର ପ୍ରତୀକ, ଏହା ତ୍ରିଧାରାରେ ପ୍ରବାହିତ । ଗୋଟିଏ ଧାରା ସ୍ୱମୁଖକୁ, ଯାହା ଦର୍ଶାଏ କି ସେ ସ୍ୱୟଂସ୍ଥିତା ୤ ଅନ୍ୟ ଦୁଇଧାରା ତାଙ୍କଦ୍ୱାରା ସଖୀ ଡାକିନୀ ଓ ବର୍ଣ୍ଣିନୀଙ୍କ ମୁହଁକୁ ପ୍ରବାହିତ ଯାହା ସଚରାଚର ଜୀବଜଗତକୁ ଦର୍ଶାଏ । ଛିନ୍ନମସ୍ତକ ମୁକ୍ତିର ପ୍ରତୀକ ୤ ମସ୍ତକ ଛିନ୍ନକରି ଦେବୀ ତାଙ୍କର ପ୍ରକୃତ ସ୍ୱରୂପ ଦର୍ଶାଇଛନ୍ତି଼। ଯାହା ଶାଶ୍ୱତ,ମୁକ୍ତ ଓ ଅସୀମ । ଏହା ବନ୍ଧନ ଓ ତ୍ୱରୁ ମୁକ୍ତିର ପ୍ରତୀକ,ତାଙ୍କ ନଗ୍ନତା ତାଙ୍କ ବିରାଟ ସ୍ୱରୂପର ପ୍ରତୀକ ଯାହାକୁ କୌଣସି ଆବରଣ ଭିତରେ ରଖିବା ଅସମ୍ଭବ। ସେ ପୂର୍ଣ୍ଣ ସ୍ୱରୂପା,ମୁଣ୍ଡମାଳା ଦିବ୍ୟସୃଷ୍ଟିର ପ୍ରତୀକ ରତିକ୍ରୀଡା ମଗ୍ନ ରତି ଓ କାମଦେବଙ୍କ ଉପରେ ଦଣ୍ଡାୟମାନ ଦେବୀ,ବାସନା ଓ ଇନ୍ଦ୍ରିୟଭୋଗରୁ ମୁକ୍ତିର ବାର୍ତ୍ତାଦିଅନ୍ତି । ତାଙ୍କ ଗଳାରୁ ବାହାରି ଥିବା ତ୍ରିଧାରା ରକ୍ତ ମଧ୍ୟ ତିନି ନାଡି ଇଦା, ପିଙ୍ଗଳା ଓ ଶୁଷୁମ୍ନା ଦେଇ ଚେତନାର ପ୍ରବାହର ପ୍ରତୀକ । କାମ ଏବଂ ରତି ଶୁଷୁମ୍ନା ଦେଇ ଜାଗ୍ରତ କୁଣ୍ଡଳିନୀ ଶକ୍ତି ପ୍ରବାହର ପ୍ରତୀକ ମଧ୍ୟ ଯାହା ଅଜ୍ଞାନତାକୁ ଦୂରକରେ । ସହଶ୍ରାର ଚକ୍ରରେ ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଥିବା ଅମାପ ଶକ୍ତି ଯୋଗୁଁ ମୁଣ୍ଡ ଶରୀରରୁ ଅଲଗା ହୋଇଯାଇଛି ବୋଲି ବିଚାର କରାଯାଏ ।୤ଅର୍ଥାତ୍‌ ମୂଳାଧାର ଚକ୍ରର ଶକ୍ତି, ସହଶ୍ରାର ଚକ୍ରରେ ଶିବଙ୍କ ସହିତ ସମ୍ମିଳିତ ହେବା ଆତ୍ମ ଜ୍ଞାନପ୍ରାପ୍ତିର ଆଧାର, ଛିନ୍ନମସ୍ତାଙ୍କୁ ତ୍ରିଗୁଣମୟୀ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ । ଯେହେତୁ ତାଙ୍କଠାରେ ସତ୍ୱ, ରଜ ଓ ତମର ସମାହାର ଦେଖାଯାଏ। ବାମପଟେ ଡାକିନୀ ଶ୍ୟାମା(ତମ) ଏବଂ ଦକ୍ଷିଣପଟେ ବର୍ଣ୍ଣିନୀ ରକ୍ତ ବର୍ଣ୍ଣା(ରଜ) ଓ ମଝିରେ ଛିନ୍ନମସ୍ତା ଶୁଭ୍ରା(ସତ୍ୱ) ତିନିଗୁଣର ପରିଚାରିକା।