Πρωτοχρονιά

Στις περισσότερες χώρες η ημέρα της Πρωτοχρονιάς έχει καθιερωθεί ως επίσημη αργία (εργασίας) και γιορτάζεται μαζικά. Κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο που ακολουθεί ο δυτικός κόσμος στη σύγχρονη εποχή, πρωτοχρονιά είναι η 1η Ιανουαρίου. Δε συμβαίνει όμως το ίδιο με όλες τις χώρες. Υπάρχουν διαφορετικά έθιμα σε όλο τον κόσμο.Επίσης, ο χριστιανικός κόσμος θεωρεί σαν πρώτη ημέρα του χρόνου την πρώτη Ιανουαρίου επειδή αυτή ήταν όπως λέγεται η ημέρα της περιτομής του Ιησού. Ο Γ.Ζ. Κωνσταντινίδης γράφει στο λεξικά του της Αγίας Γραφής: «Παρά της Ορθοδόξου Εκκλησίας η περιτομή του Ιησού Χριστού εορτάζεται μετά οκτώ ημέρας από τα Χριστούγεννα, ήτοι την 1ην Ιανουαρίου». Στο Λουκά διαβάζουμε επίσης: «Όταν συμπληρώθηκαν οκτώ μέρες, έκαναν στο παιδί περιτομή και του έδωσαν το όνομα Ιησούς». Γνωστά σε κάποιους από μας ίσως είναι και κάποια θρακομακεδονικά κάλαντα που ξεκινούν ως εξής: «Πρωτοχρονιά του χρόνου αρχή η του Χριστού περιτομή και η μνήμη του Αγίου του Μεγάλου Βασιλείου».

 

Στην Ελλάδα η Πρωτοχρονιά είναι μεγάλη και μία από τις σημαντικές γιορτές για τους Έλληνες και αρχίζει με τα Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα (Αγίου Βασιλείου) - (Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή καλός μας χρόνος…) που ψάλλονται από παιδιά (31 Δεκεμβρίου) από νωρίς το πρωί μέχρι το μεσημέρι. Τα παιδιά ρωτούν συνήθως «Να τα πούμε;» και περιμένουν την απάντηση «Να τα πείτε» τελειώνοντας με την Ευχή (Και του Χρόνου. Χρόνια Πολλά.) Με τον/την νοικοκύρης/υρά του σπιτιού να τα ανταμείβει με χρήματα. Την Παραμονή πρωτοχρονιά αλλά και ανήμερα μαζεύονται όλοι οι συγγενείς μαζί στο σπίτι σε οικογενειακή συγκέντρωση ανταλλάζουν δώρα και τρώνε γύρο από το οικογενειακό τραπέζι όλοι μαζί. Το βράδυ παραμονή της Πρωτοχρονιάς μετά την αλλαγή του χρόνου, και το κόψιμο της Βασιλόπιτας. Tην ώρα που έχουν ξαπλώσει τα παιδιά στα κρεβάτια τους οι γονείς κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο αφήνουν τα δώρα για να τα βρουν την επόμενη μέρα το πρωί με τη σκέψη των παιδιών ότι τα δώρα τα έχει φέρει ο Άγιος Βασίλης. Εξέχουσα θέση την πρωτοχρονιά στην Ελλάδα στο γιορτινό τραπέζι όπως και τα Χριστούγεννα κατέχει το χοιρινό. Με τον ερχομό του νέου έτους γιορτάζουν: Ο Βασίλειος, η Βασιλεία, ο Βασιλικός, η Βασιλική κ.α.

Την Πρωτοχρονιάς στην Ελλάδα Παραδοσιακά εξέχουσα θέση στο γιορτινό τραπέζι κατέχει το χοιρινό. Η κατανάλωση του χοιρινού την Πρωτοχρονιά στην Ελλάδα είναι έθιμο το οποίο έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Το χοιρινό συμπληρώνει το πατροπαράδοτο Πρωτοχρονιάτικο τραπέζι.

Το Σπάσιμο του Ροδιού: Το πρωί της Πρωτοχρονιάς, η οικογένεια πηγαίνει στην εκκλησία για τη Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου και ο νοικοκύρης κουβαλά μαζί του ένα ρόδι για να το «λειτουργήσει». Κατά την επιστροφή στο σπίτι, ο νοικοκύρης πρέπει να χτυπήσει το κουδούνι της εξώπορτας -δεν κάνει να ανοίξει ο ίδιος με το κλειδί του- και έτσι να είναι ο πρώτος που θα μπει στο σπίτι για να κάνει το καλό ποδαρικό, με το ρόδι στο χέρι. Μπαίνοντας μέσα, με το δεξί, σπάει το ρόδι πίσω από την εξώπορτα, το ρίχνει δηλαδή κάτω με δύναμη για να σπάσει και να πεταχτούν οι ρώγες του παντού και ταυτόχρονα λέει: «με υγεία, ευτυχία και χαρά το νέο έτος κι όσες ρώγες έχει το ρόδι, τόσες λίρες να έχει η τσέπη μας όλη τη χρονιά». Τα παιδιά μαζεμένα γύρω-γύρω κοιτάζουν οι ρώγες αν είναι τραγανές και κατακόκκινες. Όσο γερές κι όμορφες είναι οι ρώγες, τόσο χαρούμενες κι ευλογημένες θα είναι οι μέρες που φέρνει μαζί του ο νέος χρόνος.

Βασιλόπιτα (Ελληνικό Έθιμο).

 

Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας χρησιμοποιεί επίσημα το Γρηγοριανό ημερολόγιο, όπως και οι δυτικές χώρες. Παρ' όλα αυτά η Κινέζικη Πρωτοχρονιά δεν συμπίπτει την 1η Ιανουαρίου αλλά γιορτάζεται σε διαφορετικές ημερομηνίες κάθε χρόνο, αφού βασίζεται ακόμη και σήμερα στο αρχαίο κινεζικό ημερολόγιο που έχει τις ρίζες του βαθιά στο παρελθόν όταν, σύμφωνα με την παράδοση, το ημερολόγιο αυτό επινοήθηκε και εγκαθιδρύθηκε από τον Κινέζο αυτοκράτορα Χουανγκντί το 2637 π. Χ.. Όπως και πολλά άλλα ημερολόγια του κόσμου το Κινέζικο είναι κι αυτό ένας συνδυασμός ηλιακού και σεληνιακού ημερολογίου και βασίζεται μερικώς τουλάχιστον στις φάσεις της Σελήνης, ένα μηνιαίο φαινόμενο που είναι εμφανές σε όλους. Σύμφωνα με το ημερολόγιο αυτό ένα κανονικό έτος έχει 12 σεληνιακούς μήνες, ενώ ένα δίσεκτο έτος έχει 13 σεληνιακούς μήνες. Σε ημέρες το κανονικό έτος διαρκεί από 353 έως 355 ημέρες, ενώ ένα δίσεκτο έτος διαρκεί από 383 έως 385 ημέρες. Με αυτά ως βάση στο κινεζικό ημερολόγιο η Πρωτοχρονιά γιορτάζεται σε διαφορετικές ημερομηνίες που επαναλαμβάνονται σε μια περίοδο 60 ετών, ενώ κάθε έτος παίρνει την ονομασία ενός ζώου. Έτσι η Πρωτοχρονιά στη διάρκεια του 2005 γιορτάστηκε στις 9 Φεβρουαρίου (έτος 4703 ή έτος του πετεινού), ενώ το 2006 γιορτάστηκε στις 29 Ιανουαρίου (έτος 4704 ή έτος του σκύλου) κ.ο.κ.

Στην περίπτωση του Αραβικού-Μουσουλμανικού ημερολογίου, που κι αυτό είναι σεληνιακό με διάρκεια 354 ημερών, δεν προστίθεται ποτέ κάποιος επιπλέον μήνας με αποτέλεσμα οι διάφορες θρησκευτικές εορτές των Μουσουλμάνων να μετακινούνται δια μέσου των εποχών. Το γεγονός αυτό οδηγεί το ημερολόγιο να αρχίζει 10 έως 12 ημέρες νωρίτερα του προηγουμένου σε σχέση με το ηλιακό έτος. Η Πρωτοχρονιά δηλαδή των Μουσουλμάνων είναι πάντα η πρώτη ημέρα του μήνα τον οποίον ονομάζουν «Μουχαράμ». Αλλά και στη χρονολόγηση υπάρχει διαφορά, αφού οι Μουσουλμάνοι ξεκινούν την αρίθμηση των ετών τους από το έτος της «Εγίρας», δηλαδή την 16η Ιουλίου του 622 μ. Χ. στο Ιουλιανό ημερολόγιο. Η ημέρα αυτή είναι η συμβατική ημέρα της αναχώρησης του Μωάμεθ από την Μέκκα προς την γειτονική πόλη της Μεδίνας για να γλιτώσει από μία συνωμοσία εναντίον του. Την ημέρα αυτή γιορτάζεται και η Πρωτοχρονιά των Μουσουλμάνων.

Στην Ιαπωνία γιορταζόταν ανέκαθεν η φύση, όπως για παράδειγμα, η ημερομηνία άνθισης των κερασιών. Το ημερολόγιό τους ήταν παρόμοιο με το Κινεζικό και χωριζόταν σε 24 δεκαπενθήμερες περιόδους και ήταν συνδεδεμένο με τις αγροτικές τους εργασίες. Από το 1873 όμως η Ιαπωνία εισήγαγε το Γρηγοριανό ημερολόγιο με διαφορετική όμως χρονολόγηση που συνεχίζεται από το 660 π. Χ.

 

Πρώτον, στην Ιαπωνία, η Πρωτοχρονιά γιορτάζεται μετά από 108 χτυπήματα καμπάνας. Σύμφωνα με την παράδοση, κάθε ένα από αυτά τα χτυπήματα αυτά καταστρέφει ένα από τα μειονεκτήματα ενός ατόμου. Στα πρώτα λεπτά της νέας χρονιάς οι Ιάπωνες γελούν, κάτι που, κατά τη γνώμη τους, είναι το κλειδί για μια επιτυχημένη χρονιά. Και το σπίτι είναι διακοσμημένο με μπαμπού, που είναι σύμβολο αιωνιότητας και πιστότητας. Τα ξημερώματα οι Ιάπωνες φεύγουν από τα σπίτια τους για να συναντήσουν την αυγή. Κάτω από τις πρώτες ακτίνες του ήλιου της Πρωτοχρονιάς, αυτοί συγχαίρουν ο ένας τον άλλον και δίνουν δώρα. Οι Ιάπωνες γιορτάζουν το νέο έτος με νέα ρούχα. Το Χατσουμόντε (επίσκεψη στο ιερό) πραγματοποιείται συνήθως την πρώτη ημέρα του νέου έτους, αλλά επιτρέπεται επίσης η επίσκεψη ιερών τόπων την παλιά Πρωτοχρονιά. Κατά τη διάρκεια αυτής της επίσκεψης, οι πιστοί προσεύχονται στους θεούς για υγεία και ευημερία το επόμενο έτος.

Στη Βουλγαρία στο πρωτοχρονιάτικο τραπέζι μαζεύονται οι αγαπημένοι, φίλοι και συγγενείς και σε όλα τα σπίτια για τρία λεπτά σβήνουν τα φώτα. Αυτή την ώρα οι συγκεντρωμένοι στο τραπέζι φιλιούνται μεταξύ τους. Κανείς δεν λέει ποιον φίλησε. Αυτά τα φιλιά της Πρωτοχρονιάς προστατεύονται από το σκοτάδι της Πρωτοχρονιάς.

Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς στην Ιταλία, τα παλιά πράγματα πετιούνται από το παράθυρο, αντικαθιστώντας τα με τα νέα. Οι Ιταλοί δίνουν μεγάλη προσοχή στο ποιον θα συναντήσουν πρώτο την Πρωτοχρονιά. Το να δεις έναν κληρικό ή ένα παιδί είναι ανεπιθύμητο, αλλά το να δεις έναν γέρο καμπούρη παππού θεωρείται σημάδι επιτυχίας.

Τα μεσάνυχτα, οι Δανοί βάζουν στο τραπέζι γλυκό χυλό ρυζιού. Είναι κι αυτό μια έκπληξη. Η ιδιαιτερότητα του χυλού είναι ότι μέσα του κρύβονται καρύδια ή αμύγδαλα. Αυτή η παράδοση αρέσει ιδιαίτερα στα ανύπαντρα κορίτσια. Αν κάποια από αυτές βρει ένα καρύδι, δεν θα είναι πλέον δυνατό για αυτή να αποφύγει τον γάμο την Πρωτοχρονιά. Για τους παντρεμένους, μια έκπληξη με τη μορφή χυλού υπόσχεται απλώς μια καλή χρονιά. Αυτό είναι επίσης καλό.

 

Πολλοί λαοί την νοτιοανατολικής Ασίας χρησιμοποιούν το σεληνοηλιακό βουδιστικό ημερολόγιο 12 μηνών 29 ή 30 ημερών με ένα δίσεκτο μήνα 30 ημερών που προστίθεται σε κανονικά διαστήματα. Και σ’ αυτές τις περιπτώσεις αλλάζει κι εδώ η χρονολόγηση.

Ειδικότερα, από τους Χριστιανούς που ακολουθούν το Γρηγοριανό ημερολόγιο, οι λεγόμενοι Παλαιοημερολογίτες γιορτάζουν την Πρωτοχρονιά 13 ημέρες μετά, δηλαδή στις 14 Ιανουαρίου, ακολουθώντας το παλαιότερο Ιουλιανό ημερολόγιο, εξ ου και παλαιοημερολογίτες. Ως γνωστό το Ιουλιανό ημερολόγιο ως προς τις εορτές (εορτολόγιο) ακολουθούν σήμερα όλα τα Πατριαρχεία και όλες οι Ανατολικές Ορθόδοξες Εκκλησίες εκτός της Εκκλησίας της Ελλάδος η οποία τον Φεβρουάριο του 1924 αποφάσισε να χρησιμοποιεί το Γρηγοριανό ημερολόγιο για τις θρησκευτικές γιορτές με εξαίρεση τις κινητές εορτές που βασίζονται στη γιορτή του Πάσχα η οποία συνεχίζει να υπολογίζεται με βάση το Ιουλιανό ημερολόγιο και τον σεληνιακό κύκλο του Μέτωνος.

Χρειάστηκαν αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα πριν η 1η Ιανουαρίου γίνει και πάλι το καθολικό πρότυπο έναρξης του νέου έτους. Τα έτη της υιοθέτησης από την 1η Ιανουαρίου ως τη νέα χρονιά είναι οι εξής:

• Ημέρα της Πρωτοχρονιάς
• Παραμονή Πρωτοχρονιάς

• Σιμόπουλος, Διονύσης Π. Τα Ημερολόγια του Κόσμου, Γεωτρόπιο Ελευθεροτυπίας, Τεύχος 301 (21 Ιανουαρίου 2006)

• «Πρωτοχρονιά, μία από τις αρχαιότερες γιορτές κόσμου», άρθρο στον ιστότοπο In.gr, 31 Δεκεμβρίου 2010.