Сэсэг

Сэсэгэй биологиин үйлэ ажалалгань ехэбшэлэн үндэгэ ба спермэ холбоохо механизмые хангаха замаар нүхэн үржэхыдэ нүлөөлхэ ябадал юм. Ургамалай сэсэгтэлэй үржэлгые дэмжэхэ гадна, сэсэгүүд эртын үеһөө ехээр һайхашаагдаһан байһан, тэдэнэй байгаали оршоные һайхан болгохо хүн ашагладаг, мүн роман, зан үйлэ, шажан шүтэлгэ, анагааха ухаанай һэдэб гэжэ байна.

Сэсэгүүдэй бүридэл, үнгэ, хэмжээнь гайхалтай олон янзатай байдаг, зарим зүйлнүүдэй сэсэгүүд хэдэхэн миллиметрһаа нэгэ метр хүрэтэр (раффлези) хэмжээтэй. Олон сэсэгүүд хүлтэй, сэсэгэй хүл үгышье һаа, һууша сэсэг нэрлэдэг. Бүхы сэсэгүүд һуудалтай. Сэсэгэй газаа талада соморлиг болон дэльбэ байна. Энтомофилитэй сэсэгүүдэй дэльбэнь ехэбшэлэн хурса үнгэтэй, анемофилитай сэсэгүүдэй дэльбэгүй һаа бүдэхи үнгэтэй.

 

Дохюур

 

Дохюурынь латинаар «нарин утаһан» гэһэн удхатай ба шэлбэ, тооһобшо, холбооһон гэһэн гурбан хэһэгһээ тогтохо сэсэгэй нүхэн үржэхын эрэ бэлгын согсо юм. Мүн андроцей гэхэ ба энэнь грекээр Грек: ἀνδρός — эрын Грек: οἰκία — гэр гэһэн удха юм. Мүн дохюурынь нэгэ ёһоной дүрсэ хубирһан найлзуур бэлэй.

Сэсэгэй һуудалтай холбогдохо нарин утаһан бэеэ дохюурай шэлбэ, түүниин үзүүр дэхи уута маягай бэеэ тооһобшо гэнэ. Тооһобшонь хоёр хэһэгһээ тогтохо болоод тэдэгээрые хоорондонь холбогшо шэлбэнэй үргэлжэлэл хэһэгые холбооһон гэнэ. Тооһобшын хоёр хэһэг тус бүри дотороо хоёр үүртэй, үүрэй дотор дохюурай тооһон болбосоржо бүрилдэнэ. Тооһобшо олон дабхар ханаар тооһоной үүрһөө тусгаарлагдаһан, гадна талаһаа кутикул һайн хүгжэһэн бишыхан хабтагай эсүүдтэй эпидермисээр бүрихэгдэһэн байдаг.

Тооһобшо

Тооһониинь ургамалай үрын эрэ гаметофит юм. Хальһангүй үрэтэй (gymnosperm, Орос: голосемянные) болон бүрхөөл үрэтэй (angiosperm, Орос: покрытосемянные) тооһые үүдхэдэг. Хальһангүй үрэтэй тооһониинь борбоосгойдо үүдэдэг, харин бүрхөөл үрэтэ тооһониинь тооһоной үүтансарта үүдэнэ. Тоосонсорой үрэнь нэгэ ба хэдэ хэдэн эсһээ тогтоно. Мүн тооһонсорой үрын ханань 2 дабхараанһаа тогтодог: экзин (гадана дабхараа) exine, интин (дотоодо) intine.

Тооһон

Сэсэгэй эрэ бэлгын эс гү, али тооһон дохюурай тооһобшодо үүдэжэ хүгжэдэг. Дохюур анха үүдэжэ байха үедээ сэсэгэй һуудал дээрэ бишыхан тобогор зүйл байгаад түүнһөө тооһобшо түрүүлжэ бии болоод дараань шэлбэ гарана. Анха тооһобшо үүдэхэ үедэ тобогорынь гадна талаараа нэгэ үе эс бүхы эпидермисэй бүрихүүлээр хушагдаһан адлихан хэмжээнэй олон тооной эсүүдһөө тогтоһон байдаг.

Үрэ болбосорхо орон

 

Сэсэгэй түб дунда байрлаха үрэ болбосорхо ороные гинецей гү, али эмэ бэлгын согсо гэдэг. Сэсэгэй эм бэлгын эсые өөртөө түрүүлэн хадагалжа, уламаар үрэ жэмэс болон хубирха эрхэтэные үрэ болбосорхо орон гэдэг. Үрэбшэ үрэтэ нахяанай дотор хүгжэжэ эм гаметые үүдхэн үрэ тогтолто ябагдана. Үрэбшын дотоодо ханые плацента гэжэ нэрлэнэ.

Үрэ болбосорхо ороной үрэбшын дотор үрэтэй нахяа бэхэлэгдэжэ байгаа иие плацента гү, али эхэс, үрэтэ нахяануудай байрашалые планцентаци гэнэ. Эхэс дээрэ бэхэлигдэһэн үрэтэ нахяанай һуури хэһэгые үрын хүл гү, али фуникулус гэдэг. Ургамалай бэлгын үржэлэй эсэстэ үрэтэ нахяанай хүбэрэлэй уутанай дотор хүбэрэл, тэжээлэй бодос үүдэжэ хүгжэһэнөөр нуцеллусынь үрэ боложо ингументынь үрын бүрхөөл боложо хубирна.

Үрэбшэ гадна, дотор талаһаа зүбхэн эпидэрмисээр хушагдаһан байна. Гадаад эпидермис олон тооной амһарай аппараттай, кутикултай байна. Үрэбшын хана хүбсэгэр паренхимһаа тогтоно. Эсүүдынь харисангы жаахан, нимгэн бүрхөөлтэй, том бөөмэтэй. Түүниин мезофил, эндодермистэнь хлоропластууд агуулагдана.

Энэ биологи тухай Богони үгүүлэлые утадхажа болоно. Үүниие дэлгэрэнгы болгожо Википеэдидэ туһалаарай.

 

«Сэсэг» үгүүлэл хадаа Википедидэ заатагүй байха 1000 эгээн шухала үгүүлэлнүүдэй нэгэн юм. Энэниие дэлгэрэнгы болгожо туһалалсажа хайрлыт!