ପ୍ରତିପଦ: ଚନ୍ଦ୍ରପକ୍ଷର ପ୍ରଥମ ଦିବସ

ପ୍ରତିପଦ, ପ୍ରତିପଦା ବା ପ୍ରଥମା ହିନ୍ଦୁ ପାଞ୍ଜିରେ ଥିବା କୃଷ୍ଣପକ୍ଷର (ପନ୍ଦର ଦିନ) ପ୍ରଥମ ଦିନ । ଭାରତର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ଥାନରେ ଏହା ପ୍ରଧାନତଃ ଦୁଇଟି ନାମରେ ଜଣା: ପଶ୍ଚିମ ବଙ୍ଗ, ଓଡ଼ିଶା ଏବଂ ପଶ୍ଚିମ ଭାରତରେ (ମହାରାଷ୍ଟ୍ର, କୋଙ୍କଣ ଏବଂ ଗୋଆ) ପ୍ରତିପଦା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସ୍ଥାନରେ ପ୍ରଥମା । ପ୍ରତ୍ୟେକ ମାସରେ ଦୁଇଟି ଶୁକ୍ଲ (ଉଜ୍ଜ୍ୱଳ) ଏବଂ କୃଷ୍ଣ (ଅନ୍ଧାର) ନାମରେ ପ୍ରତିପଦ ଥାଏ । ଏହା ପ୍ରତ୍ୟେକ ଚନ୍ଦ୍ରମାସର ପ୍ରଥମ ଏବଂ ଷୋଡ଼ଶ ଦିନରେ ଘଟେ । ହିନ୍ଦୁ ଜ୍ୟୋତିର୍ବିଦ୍ୟା ଅନୁସାରେ ଏହା ଜହ୍ନର ପ୍ରଥମ କଳାର ହ୍ରାସ ବା ବୃଦ୍ଧିଜନିତ ତିଥି ଏବଂ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଓ ଅମାବାସ୍ୟାର ପର ଦିନ ଭାବରେ ଗଣାଯାଇଥାଏ । କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ଶୁକ୍ଳ ପ୍ରତିପଦ ବଳି ପ୍ରତିପଦା ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣା । ହିନ୍ଦୁ ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ ଏହି ଦିନ ବାମନ ଅବତାରରେ ବିଷ୍ଣୁ ବଳିଙ୍କୁ ପାତାଳକୁ ଚାପି ଦେଇଥିଲେ ।