ପୀତାମ୍ବରୀ ଦେବୀ

ପୀତାମ୍ବରୀ ଦେବୀ ଓଡ଼ିଶାର ପୁରୀ ଜିଲ୍ଲାରେ ୧୯୦୪ ମସିହା ଜୁନ ୧୨ ତାରିଖରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତତ୍କାଳୀନ ସମାଜର ବାଲ୍ୟବିବାହ ଅନୁସାରେ ସେ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ବିବାହର କିଛି ବର୍ଷ ପରେ ୧୯୧୯ ମସିହା ଜୁଲାଇ ୮ ତାରିଖରେ ତାଙ୍କ ସହଧର୍ମୀଙ୍କ ଦେହାନ୍ତ ହୋଇଯାଇଥିଲା ଓ ସେ "ବାଲ୍ୟବିଧବା" (ଉକ୍ତ ସମୟରେ ପ୍ରଚଳିତ ଶବ୍ଦ) ହୋଇଯାଇଥିଲେ । ଦେବୀଙ୍କ ସାନଭଉଣୀ ମୁକ୍ତାମଣି "ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୋଷ"ର ମୁଖ୍ୟ ସଂକଳକ ଗୋପାଳ ଚନ୍ଦ୍ର ପ୍ରହରାଜଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ମୁକ୍ତାମଣିଙ୍କଠାରୁ ଅଲଗା ହେବା ପରେ ପ୍ରହରାଜ ତାଙ୍କ ସହ ତାଙ୍କ କଟକସ୍ଥିତ ବସାରେ ରହୁଥିଲେ । ଦୁହେଁ ବିଧିବଦ୍ଧ ଭାବେ ବିବାହ କରିନଥିଲେ ମଧ୍ୟ ପତି-ପତ୍ନୀ ଭାବେ ୧୯୨୦ ମସିହାରୁ ୧୯୪୫ ମସିହାରେ ପ୍ରହରାଜଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ରହୁଥିଲେ । ଏହି ସମୟରେ ସେ ପ୍ରହରାଜଙ୍କ ସମସ୍ତ ଖର୍ଚ୍ଚ ବହନ କରୁଥିଲେ ।

"ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୋଷ"ର ସଂକଳନ ନିମନ୍ତେ ଶବ୍ଦସଂଗ୍ରହ, ସଂଶୋଧନ ଆଦି କାମରେ ସେ ୧୯୧୯ ମସିହାରୁ ୨୧ରୁ ଅଧିକ ବର୍ଷ ଧରି ଦାୟିତ୍ୱ ନିର୍ବାହ କରିଥିଲେ । ସେ ଗାଆଁ ଗଣ୍ଡାର ଅଶିକ୍ଷିତ ଲୋକମାନଙ୍କଠାରୁ ଅନେକ ଗାଉଁଲି ଶବ୍ଦ ଭାଷାକୋଷର ପାଣ୍ଠୁଲିପି ପାଇଁ ସଂଗ୍ରହ କରିଆଣିଥିଲେ | ତାଙ୍କ ରଚିତ କାନ୍ତରା ବାବୁ ପୁସ୍ତକର ଅବତାରଣାରେ କୁଳମଣି ଦାଶ ଲେଖିଥିଲେ, "ପୁସ୍ତକର ଭାଷା ସମ୍ବନ୍ଧରେ ମୁଁ ଏତିକି କହିପାରେଁ ଯେ, ଏହା ସର୍ବଥା କୃତ୍ରିମତା ଦୋଷମୁକ୍ତ । ଯେଉଁ ଭାଷାରେ ପୁରୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ସ୍ତ୍ରୀମାନେ ସାଧାରଣତଃ କଥାଭାଷା କରନ୍ତି ଓ ପରସ୍ପର ମଧ୍ୟରେ ଭାବ ଆଦାନପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି ଏହା ଠିକ ସେହି ଭାଷା । ନାନା ବୈଦେଶିକ ପ୍ରଭାବରୁ ସ୍ତ୍ରୀମହଲରେ ଭାଷାରେ ମଧ୍ୟ କୃତ୍ରିମତା ପଶିଅଛି; କିନ୍ତୁ ଲେଖିକା ସଥାସମ୍ବବ ସେଥିରୁ ନିଜ ଲେଖାକୁ ଦୋଷମୁକ୍ତକରିପାରିଅଛନ୍ତି, ଏହାହିଁ ତାଙ୍କର ବିଶେଷତ୍ୱ । ଓଡ଼ିଆରେ ଶ୍ରୀମତୀ କୁନ୍ତଳା କୁମାରୀଙ୍କ ବ୍ୟତୀତ ଅନ୍ଯ କେହି ଏଭଳି ଭାଷାରେ ଲେଖିଥିବା ବହି ଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମୋ ଆଖିରେ ପଡ଼ିନାହିଁ ।"

• ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୋଷ (ସହସଂକଳିକା)
• କାନ୍ତରା ବାବୁ (୧୯୩୧)
• ବାଇଦାସଙ୍କ ଭଜନ
• ଉତ୍କଳ କାହାଣୀ ଦ୍ୱିତୀୟ ଭାଗ
• ଢଗ ଢମାଳୀ ବଚନ (ପ୍ରଥମ ଭାଗ)
• ଢଗ ଢମାଳୀ ବଚନ (ଦ୍ୱିତୀୟ ଭାଗ)
• ଛାନ୍ଦ କଞ୍ଚନବତୀ

ସେ ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାକୋଷର ସଂକଳନ ନିମନ୍ତେ ୨୧ ବର୍ଷ ଧରି ଶବ୍ଦ ସଂଗ୍ରହ ଓ ସଂଶୋଧନ କାର୍ଯ୍ୟ କରିଥିଲେ । ଏଥିରେ ସେ ପ୍ରହରାଜଙ୍କ ବିଶେଷ ଭାବେ ସହଯୋଗ କରିଥିଲେ । ପାଞ୍ଚ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ସେ ଗଉଡ଼, ବାରିକ, ବଢ଼େଇ, ଚଷା, କେଉଟ, ତନ୍ତୀ ଆଦି ଜାତିର ଲୋକଙ୍କ ଘରେ ପ୍ରଚଳିତ ଦେଶଜ ଶବ୍ଦ ସଂଗ୍ରହ କରିଥିଲେ । ତାତ୍କାଳୀକ ସମାଜରେ କଠୋର ଜାତିପ୍ରଥା ହେତୁ ଦଳିତ ଜାତିର ଲୋକଙ୍କ କଥିତ ଭାଷା ସାହିତ୍ୟରେ ବ୍ୟବହାର ହେଉନଥିଲା ଓ କଥିତ ଶବ୍ଦାବଳୀ ବିଲୁପ୍ତ ହେବାର ଭୟ ଥିଲା । ଏଥି ସହିତ ସେ ଗ୍ରାମୀଣ ମହିଳାମାନଙ୍କଦ୍ୱାରା କଥିତ ଶବ୍ଦାବଳୀ ଓ ଗୀତ ଆଦି ସଂଗ୍ରହ କରିଥିଲେ ଓ ସେସବୁକୁ ଭାଷାକୋଷରେ ଯୋଡ଼ିଥିଲେ । ଏହା ସହିତ ସେ ଭାଷାକୋଷର ସଂକଳନ ନିମନ୍ତେ ଲୋଡ଼ା ଅର୍ଥ ମଧ୍ୟ ଦେଇଥିଲେ । ୧୯୩୭ ମସିହାରେ ପ୍ରହରାଜ ଏକ ଚିଠିରେ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଥିଲେ, "ଶ୍ରୀମତୀ ପୀତାମ୍ବରୀ ଯୋଗୁଁ (ତାଙ୍କପ୍ରଦତ୍ତ ଧନ, ଗଉଳ, ଡାଲି, ପରିବାରେ ଓ ତାଙ୍କର ଭାଷାକୋଷର ପାଣୁଲିପି, ପ୍ରଫ୍‌ ଦେଖା ଓ ଶବ୍ଦ ସଂଗ୍ରହରେ, ଭାଷାକୋଷ ପରି ବିରାଟ ଗ୍ରନ୍ଥ ଓଡ଼ିଆ ଜାତି ଦେଖୂଲା। ଏପରି ଅବସ୍ଥାରେ ମୁଁ ଶଯ୍ୟାଶାୟୀ ହେଲେ ମୋ ମୁହଁରେ ଟୋପାଏ ପାଣି ଦେବାକୁ କେହି ନାହି ।" ।